Паўстанне ў Гаіці (2004)

Паўстанне ў Гаіці
Дата	5—29 лютага 2004
Месца	Гаіці
Вынік	• Адхіленне ад пасады Жана-Бертрана Арыстыда • Усталяванне часовага ўрада • Увод міратворчага кантынгенту
Праціўнікі
Паўстанцы: • Армія Канібалаў • Былыя Тантон-макуты • Frappe пры падтрымцы: ЗША Францыя Урад і яго прыхільнікі
Камандуючыя
Бютэ Метаяр, Гі Філіп, Луі-Жадэль Шамблен Жан-Бертран Арыстыд
Страты
невядома прыкладна 50 забітых

Паўстанне ў Гаіці 2004 года — мяцеж у рэспубліцы Гаіці, які доўжыўся некалькі тыдняў лютага 2004 года, завяршыўся дзяржаўным пераваротам і ў наступным уводам замежных сіл з санкцыі ААН.

Перадгісторыя

У 2001 да ўлады ў краіне вярнуўся Жан-Бертран Арыстыд. Да гэтага ў 1991 годзе яго скінула ваенная хунта, але той вярнуўся да ўлады пры амерыканскім уварванні ў 1994 годзе, пракіраваўшы да 1996. Адначасова, быў створаны «альтэрнатыўны ўрад» на чале з самаабвешчаным прэзідэнтам Гуаргам. Апошні ў 2003 г. быў арыштаваны. Урад Арыстыда адмовіўся правесці датэрміновыя парламенцкія выбары. У эканамічнай палітыцы Арыстыд пайшоў на непапулярныя меры, зрабіўшы шэраг саступак МВФ, што ўскладніла і без таго складаную сітуацыю ў краіне.

Вельмі хутка рэжым заграз у карупцыі. У пачатку 2004 года пачаліся масавыя хваляванні.

Ход падзей

Паўстанне

5 лютага групы паўстанцаў атакавалі штаб-кватэру паліцыі ў сваім горадзе і вылучылі палітычныя патрабаванні па звяржэнні ўрада. Яны ўсталявалі кантроль над горадам Ганаів, пачаўшы тым самым паўстанне супраць урада Ж.-Б. Арыстыда. У ходзе баёў за горад мяцежнікі спалілі дом мэра, а таксама выпусцілі на свабоду зняволеных, якія знаходзіліся ў муніцыпальных турмах, спалілі і разрабавалі паліцэйскі ўчастак. У баях за горад загінулі па меншай меры сем чалавек.

Па некаторых даных, сярод мяцежнікаў было парадку 600 чалавек, якія праходзілі падрыхтоўку ад амерыканскіх вайскоўцаў з мэтай скінуць урад.

7 лютага да паўстанцаў перайшоў горад Сен-Марк, дзе пачаліся масавыя рабаванні. Сотні мясцовых жыхароў выносілі с караблёў тэлеапаратуру і мяшкі з мукой. Падчас узброенага штурму паўстанцамі будынка мясцовай паліцыі загінулі па меншай меры два чалавекі.

22 лютага паўстанцы захапілі чацвёрты па велічыні горад Гаіці — Кап-Аіцьен. Там былі падпаленыя будынкі некаторых афіцыйных устаноў, а таксама паліцэйскія ўчасткі. Паліцыянты, што захоўвалі вернасць прэзідэнту Арыстыду, беглі з горада, у выніку чаго з мясцовай турмы былі выпушчаныя на свабоду 250 зняволеных.

Да канца лютага 2004 г. мяцежнікі занялі поўнач краіны, амаль усе буйныя гарады і атачылі сталіцу, а неўзабаве паўстанцы захапілі сталіцу краіны Порт-о-Прэнс. Яны запатрабавалі адстаўкі прэзідэнта Ж.-Б. Арыстыда. ЗША і Францыя прымусілі яго пакінуць Гаіці.

29 лютага Арыстыда падаў у адстаўку і збег з краіны ў ЦАР.

Ваенная інтэрвенцыя

У адпаведнасці з канстытуцыяй Гаіці пасаду прэзідэнта заняў старшыня Вярхоўнага суда Баніфас Аляксандр, які адразу ж звярнуўся да Савета бяспекі ААН з просьбай аказаць дапамогу ў падтрыманні грамадскага парадку ў краіне. 29 лютага Савет бяспекі прыняў рэзалюцыю, якая санкцыянавала ваенную інтэрвенцыю ў Гаіці. Увечары таго ж дня ў краіну пачалі прыбываць амерыканскія марскія пяхотнікі, да якіх пазней далучыліся канадскія, французскія і чылійскія ваенныя. Задачы шматнацыянальных часовых сіл складаліся ў захаванні парадку ў сталіцы, забеспячэнні ўмоў для прыбыцця ў краіну міратворцаў ААН, а таксама ў аказанні дапамогі гуманітарным арганізацыям.

Наступствы

1 чэрвеня 2004 г. задачы па падтрыманні міру перайшлі да Місіі ААН па стабілізацыі ў Гаіці пад кіраўніцтвам Бразіліі. У кастрычніку 2004 г. у сувязі з новай хваляй беспарадкаў, Бразілія запатрабавала павелічэння колькасці міратворцаў з 2600 чалавек да 6700.

У «Даследаванні правоў чалавека ў Гаіці», праведзеным у лістападзе 2004 года, адзначалася, што часовы ўрад, які падтрымліваўся Злучанымі Штатамі, Канадай, Францыяй і ААН, за дзевяць месяцаў не спыніў гвалт у краіне. Паліцыя ў якасці звычайнай практыкі прыгаворвала да смяротнага пакарання ў спрошчаным парадку, а да бедных раёнах ставілася як да варожай тэрыторыі. Гвалту спрыялі і салдаты расфарміраванай гаіцянскай арміі, якія не знайшлі іншага прымянення сваім ведам і навыкам у новых умовах. Паколькі галасы на карысць негвалтоўных змяненняў душыліся арыштамі, забойствамі і запалохваннем, гвалтоўныя формы абароны сталі самай надзейнай альтэрнатывай. Члены гаіцянскай эліты наймалі банды для расправы з прыхільнікамі «Лавалас» і фінансавалі незаконныя фарміраванні. У мэтах прымусу да міру паліцэйскія і салдаты ААН праводзілі рэйды ў самых бедных гарадскіх раёнах, ад якіх часта пакутавалі невінаватыя грамадзяне.

14 мая 2006 г. прэзідэнтам краіны быў зноў абраны Рэнэ Прэваль, папулярны сярод маламаёмных слаёў насельніцтва. Сітуацыя ў краіне на працягу яго праўлення заставалася нестабільнай, адбываліся масавыя акцыі пратэсту з рознымі патрабаваннямі — ад простага забеспячэння харчаваннем галодных да вяртання да ўлады прэзідэнта Арыстыда.