Самватас

Самватас (Самбатас; грэч. Σαμβατας) — гапакс, гэта значыць слова невядомага паходжання і няпэўнага значэння, нідзе не засведчанае, акрамя як у трактаце «Пра кіраванне Імперыяй». Ужыта як другая назва Кіева або Кіеўскай крэпасці.

Засведчана ў X стагоддзі візантыйскім імператарам Канстанцінам Парфірародным, які паведамляе ў трактаце «Пра кіраванне Імперыяй» (каля 948 года) пра «крэпасць Кіева, званую Самватас».

Спробы растлумачыць этымалогію слова пакуль не маюць надзейнай апоры. Прапанавана выводзіць яго са славянскай, армянскай, скандынаўскіх ці цюркскіх моў. Славянская этымалогія прапанавана польскім лінгвістам С. Роспандам, які рэканструяваў тапонім як Samvatas — Samvadas — *Sаvodъ. Затока-сувадзь, у значэнні стаянкі рачных суднаў. Найбольшай папулярнасцю карыстаецца версія хазарскага паходжання, аднак, як і іншыя, яна не паддаецца праверцы. Прыхільнікі гэтай гіпотэзы перакладаюць Самватас як «Верхняя крэпасць», ад цюркскіх слоў sam- («высокі, верхні») і bat («моцны») ці звязваюць з назвай легендарнай Суботняй ракі Самбатыян (пар. рум.: Sâmbătă — субота), якая ў яўрэйскай літаратуры працякала на краю зямлі ў краіне страчаных дзесяці Ізраільскіх каленаў. У гэтым выпадку назва магла ўзнікнуць у яўрэйска-хазарскай абшчыне, якая існавала ў Кіеве.

У заходняй гістарыяграфіі згадка пра Самватас часам разглядаецца як сведчанне заснавання Кіева хазарамі.

Літаратура

• Архипов А. А. Об одном древнем названии Киева // Из истории русской культуры. — М.: Языки славянской культуры, 2002. — Т. 2/1. — С. 30-46. — ISBN 5-7859-0142-0.
• Вортман Д. Я. Самбатас // Енциклопедія історії України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 9. — С. 429. — ISBN 978-966-00-1290-5.
• Зоценко В. М. Ще раз про «Самбатас» // Старожитності Русі-України. — К., 1994. — С. 126-132.
• Роспонд С. Значение древнерусской ономастики для истории: к этимологии топонима Киев / Вопр. языкознания. - 1968. - № 1. — С. 103—108.
• Самбат, Самбатас // Радянська енциклопедія історії України. — К.: Українська радянська енциклопедія, 1972. — Т. 4. — С. 50.