Перайсці да зместу

Тамірыс

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Тамірыс
Нараджэнне VI стагоддзе да н.э.
Смерць VI стагоддзе да н.э.
Дзеці Спаргапіс[d]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Царыца Тамірыс перад галавой Кіра
Пітэр Паўль Рубенс.

Тамірыс (грэч. Τόμυρίς, стар.-перс.: Tahm-Rayiš[1], прыблізна 570—520 гады да н.э.) — царыца[2][3][4] (стар.-грэч.: βασίλεια) масагетаў, на думку даследчыкаў, скіфскага качавога народа.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

На думку адных даследчыкаў, імёны царыцы Тамірыс (стар.-грэч.: Τομύρι) і яе сына Спаргапіса (стар.-грэч.: Σπαργαπίσης) маюць персідскае паходжанне, на думку іншых імя сына царыцы Том касач напамінае імя скіфскага цара Спаргапіса. Падабенства імёнаў можна вытлумачыць сваяцтвам паміж іранамоўнымі плямёнамі (еўрапейскіх) скіфаў і масагетаў[5][6].

Найранейшае апісанне масагетаў, іх царыцы Том касач і яе перамогі над персідскім царом Кірам II Вялікім, пасля спробы апошняга завалодаць царствам масагетаў, прыводзіць Герадот, які піша амаль праз сто гадоў пасля згадваных падзей. Гісторыя Тамірыс і яе перамогі над Кірам была добра вядомая ў антычным свеце і стала легендай; такія пісьменнікі антычнасці як Страбон, Паліэн, Касіядор і Іардан гэтак жа пісалі пра яе[7].

Герадот паведамляе, што Кір, пяройдучы раку Аракс і паглыбіўшыся на тэрыторыю масагетаў на адзін дзённы пераход, па радзе лідзійца Крэза, уладкаваў масагетам пастку. Персы пакінулі лагер з запасам віна, які абараняла небаяздольная частка, а асноўныя войскі адышлі назад да ракі. Масагеты, як толькі адолелі праціўніка, узлеглі і сталі баляваць, а насыціўшыся ежай і віном, заснулі. Персы ж, прыйдучы, перабілі многіх з іх, а яшчэ больш захапілі ў палон, сярод іншых і сына царыцы Тамірыс, які камандаваў масагетамі, імя якога было Спаргаліс[8]. Пазнаўшы пра гэта, Тамірыс скіравала Кіру ліст: «Згаладалы сыходзь крывёю Кір, … аддай мне майго сына і сыходзь з гэтай краіны бяскарна… Калі ж ты не зробіш гэтага, то клянуся табе сонцам, валадаром масагетаў, я напаю цябе крывёй, хоць ты і ненаедны»[9][10].

Паводле Герадота, запалонены Спаргапіс угаворвае Кіра зняць з сябе кайданы, а калі ж быў вызвалены і як толькі змог валодаць рукамі, пазбывае сябе жыцця[9].

Тамірыс жа, калі Кір яе не паслухаўся, сабраўшы ўсё сваё войска, уступіла з Кірам у бой. Большая частка персідскага войска была знішчана тут жа на месцы, а сам Кір загінуў[11]. Па адных сведчаннях, абезгалоўлены труп Кіра быў укрыжаваны[12], а яго галаву Тамірыс сунула ў вінны мех[13], напоўнены чалавечай крывёй і дадала наступнае: «Ты мяне, жывую і атрымалую над табой перамогу ў бітве, загубіў, захапіўшы хітрасцю майго сына. Я ж цябе, як пагражала, напаю крывёй» (па іншай версіі «Ты прагнуў кроў, цар персаў, так пей яе зараз дасыта!»)[11][14]. Герадот заве гэту бітву самай жорсткай з тых, якія былі ў варвараў[11].

Зноскі

  1. ↑ F. Altheim und R. Stiehl. Geschichte Mittelasiens im Altertum. Berlin, 1970.
  2. ↑ Геродот. История (I, 205). // Доватур А. И., Каллистов Д. П.,И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. — C. 87.
  3. ↑ Иордан. О происхождении и деяниях гетов (61) Архівавана 6 кастрычніка 2014.. Перевод Е. Ч. Скржинской.
  4. ↑ Филострат. Рассказ о героях (V, 3).
  5. ↑ Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. Комментарий 68, — С. 188.
  6. ↑ О родстве культур массагетов, исседонов, савроматов, скифов и саков смотри: Minns. р. 110 f.; Струве. Этюды, с.60; Руденко. Горноалтайские находки, с. 16 и след.; Смирнов К. Ф.. Савроматы, с.277 и след.; Толстов. Итина, с. 173 и след.; Смирнов А. П.. Скифы, с.88 и след.; Вишневская. Итина, с.207 и след.; Kothe. Herkunft, S. 22 f.; Дандамаев. Поход Дария, с. 180; Пьянков. Саки, с. 17; Он же, Массагеты, с.67; Вишневская. Культура, с.60 и след., 100 и след., 127 и след.
  7. ↑ The Origin And Deeds Of The Goths.
  8. ↑ Геродот. История (I, 211). Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. — С. 91.
  9. ↑ а б Геродот. История (I, 213). Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. — С. 91.
  10. ↑ Herodotus: Queen Tomyris of the Massagetai and the Defeat of the Persians under Cyrus Архівавана 28 чэрвеня 2011..
  11. ↑ а б в Геродот. История (I, 214). Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. — С. 91.
  12. ↑ Mayor, pp. 157-9.
  13. ↑ Геродот. История (I, 214). Перевод Г. А. Стратановского.
  14. ↑ More Women Rulers. // Women in World History Curriculum.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Тамірыс&oldid=4618557"