Ціхі Дон
| Ціхі Дон | |
|---|---|
| руск.: Тихий Дон | |
 | |
| Жанр | раман-эпапея |
| Аўтар | Міхаіл Шолахаў |
| Мова арыгінала | руская |
| Дата напісання | 1925—1940 |
| Дата першай публікацыі | 1928—1940 |
| Асобнае выданне | у дзвюх кнігах 1928, у трох кнігах 1933, у чатырох кнігах 1940 |
| Персанажы | Grigori Melekhov[d] і Natalya Melekhova[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
«Ціхі Дон» — раман-эпапея Міхаіла Шолахава у чатырох тамах. Тамы 1—3 напісаны з 1925 па 1932 год, апублікаваны ў часопісе «Кастрычнік» у 1928—1932 гг. Том 4 скончаны ў 1940 годзе, апублікаваны ў часопісе «Новы свет» у 1937—1940 годзе[1].
Адзін з найболей значных твораў рускай літаратуры XX стагоддзя, які малюе шырокую панараму жыцця данскога казацтва ў час Першай сусветнай вайны, рэвалюцыйных падзей 1917 года і Грамадзянскай вайны ў Расіі.
Раман перакладзены на мноства замежных моў, на англійскай пераклад з'явіўся ўжо ў 1934 годзе[2]. На беларускую мову раман перакладзены Янам Густырам[3] і Уладзімірам Хадыкам[4].
За гэты раман у 1965 годзе Шолахаву была прысуджана Нобелеўская прэмія па літаратуры з фармулёўкай «За мастацкую сілу і цэласць эпасу пра данское казацтва ў пераломны для Расіі час».
Раман чатыры разы экранізаваўся (1930, 1958, 2006, 2015).
Гісторыя стварэння і публікацыя
[правіць | правіць зыходнік]У сваіх інтэрв'ю і аўтабіяграфіях Шолахаў паведамляў, што пачаў пісаць «Ціхі Дон» у кастрычніку 1925 года. (У гэты час ён жыў у станіцы Каргінскай). Падзеі рамана тады пачыналіся летам 1917 года, у дні выступлення генерала Карнілава. Аднак праца хутка зайшла ў тупік — пісьменнік прыйшоў да высновы, што раман пра рэвалюцыю на Дону застанецца незразумелым для чытачоў без аповеда пра перадгісторыю гэтых падзей, і пакінуў працу. Амаль год ён выдаткаваў на абдумванне задумы, збор і апрацоўку матэрыялаў. І толькі «з канца 1926 года» ізноў сеў за складанне рамана, перанясучы яго падзеі ў мірныя, перадваенныя гады[5]. Аб'ём гэтага ранняга варыянту Шолахаў познае ацэньваў у 3—8 друкаваных лістоў, што адпавядае прыкладна 50—100 старонкам друкаванага тэксту і не перавышае памеру самай меншай, першай часткі рамана. Некаторае ўяўленне пра яго даюць рукапісы рамана, знойдзеныя ў сярэдзіне 1980-х журналістам Львом Калодным, і цяпер захоўныя ў ІМЛІ. Сярод іх захаваліся 10 старонак, датаваных восенню 1925 года, у якіх расказваецца пра адмову казачага палка падначаліцца Карнілаву і выступіць у Петраград на падаўленне рэвалюцыі. У кананічным тэксце рамана гэтаму ўрыўку адпавядае 15 раздзел 4 часткі. Аднак завадатарам бунту ва ўрыўку 1925 года выступае не Іван Аляксеевіч Катляроў, а казак па імі Абрам Ярмакоў, у якім лёгка адгадваецца галоўны герой Рыгор Мелехаў[6]. Канчатковы ж варыянт рамана, мяркуючы па захаваным рукапісе, быў пачаты 6 лістапада 1926 года ў станіцы Вешанскай, дзе Шолахаў незадоўга перад тым пасяліўся. Наступныя дзевяць месяцаў Шолахаў пражыў у станіцы, увесь час працуючы над раманам. Ужо ў лютым ён пачаў перамовы пра выданне не скончанага яшчэ рамана з супрацоўнікамі выдавецтва «Новая Масква» (і выдавецтва «Маскоўскі працоўны»), дзе летась былі выдадзены дзве складанкі шолахаўскіх аповедаў. З ліставання з імі вынікае, што ўжо ў красавіку 1927 года быў вызначаны склад рамана (9 частак) і яго часавы ахоп (1912—1922 гады). Да жніўня 1927 года былі скончаны першыя тры часткі рамана[7]. У пачатку верасня, разам з машынапісам гэтых частак і, магчыма, яшчэ нейкімі незавершанымі матэрыяламі, Шолахаў адправіўся ў Маскву[8]. Супрацоўніцы рэдакцыі Я. Левіцкая і А. Грудская пазней успаміналі, што прынялі раман на «ўра»[9]. Але, нягледзячы на гэта і на папярэднюю дамоўленасць, рашэнне пытання пра публікацыю зацягнулася. У чаканні дадатнага адказу Шолахаў звярнуўся за дапамогай да галоўнага рэдактара часопіса «Кастрычнік» Аляксандру Серафімовічу, які двума гадамі раней даў яму «пуцёўку ў жыццё», напісаўшы зычлівую прадмову да складанкі «Данскіх аповедаў». Серафімавіч прачытаў раман і, нягледзячы на пярэчанне рэдакцыі, што прапаноўвала абмежавацца публікацыяй урыўкаў, настаяў на яго хуткай і поўнай публікацыі. Напэўна, рашэнне Серафімавіча паўплывала і на пазіцыю рэдакцыі «Маскоўскага Працоўнага» — у выніку і там пад канец кастрычніка прынялі рашэнне пра выпуск асобнага кніжнага выдання. Па дамове з выдавецтвам раман павінен быў выйсці ў дзвюх кнігах, першая з якіх улучала б у сябе 1—4 часткі, другая 5—9[10]. Пражыўшы ў Маскве і падмаскоўным мястэчку Клязьма прыкладна да канца года, Шолахаў паспрабаваў скончыць «сырую» яшчэ 4-ю частку, аднак беспаспяхова; і ўзімку ён вярнуўся працаваць у станіцу Буканаўскую.
У студзені 1928 года пачалася публікацыя рамана ў часопісе «Кастрычнік»: у 1—4 нумарах былі надрукаваны першыя тры часткі. Пад канец красавіка Шолахаў ізноў прыехаў у Маскву, прывязучы з сабой скончаныя 4 і 5 часткі. З мая па кастрычнік яны былі апублікаваны ў «Кастрычніку». У маі і ў выдавецтве «Маскоўскі працоўны» (у серыі «Навіны пралетарскай літаратуры») выйшла, нарэшце, асобнае выданне першай кнігі, што складаецца зараз толькі з трох частак. У студзені 1929-га выдавецтва выпусціла другую кнігу (4 і 5 частка). Амаль адначасна раман выйшаў у серыі «Раман-газета», якая выдаецца тым жа «Маскоўскім працоўным». (У гэтага выдання была крыху іншая структура: першая кніга складалася з 1 і 2 частак, другая — з 3, 4 і 5-ы; раздзелы ж замест нумароў мелі назвы.) Усяго за няпоўныя два гады — 1928 і 1929 — «Маскоўскі Працоўны» выпусціў 6 асобных выданняў 1 і 2 кніг, кожнае тыражом у 10 000 ас. Увесну 1929-га Шолахаў падпісаў на падоюных умовах дамову з ОГИЗ, які пачаў друкаваць раман у серыі «Танная бібліятэка Дзяржвыда». Цягам года выдавецтва двойчы выпусціла раман у дзвюх кнігах (кожная тыражом 100 000 ас.), потым яшчэ раз перавыдала яго ў 1931 г.[11].
Зноскі
- ↑ ЭНИ «Шолохов». Библиография(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2008. Праверана 10 красавіка 2016.
- ↑ «Тихий Дон — Илиада XX века» Архівавана 8 кастрычніка 2017.
- ↑ [1]
- ↑ Владимир Мартынович Хадыка(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 26 снежня 2021. Праверана 5 лютага 2021.
- ↑ Кузнецов Ф. Ф. «Тихий Дон». Судьба и правда великого романа. Глава шестая. — С. 385—390.
- ↑ Кузнецов Ф. Ф. «Тихий Дон». Судьба и правда великого романа. Глава вторая. — С. 65—75.
- ↑ Михаил Шолохов: Летопись жизни и творчества: Хронологическая часть
- ↑ Шолохов М. М. Об отце. Очерки и воспоминания разных лет. — М.: Советский писатель. 2004. — С. 112.
- ↑ Колодный Л. Е. Две тетради Евгении Левицкой. Письма автора «Тихого Дона» — М.: Голос-пресс. 2005. — С. 213.
- ↑ Шолохов М. М. Об отце. Очерки и воспоминания разных лет. — М.: Советский писатель. 2004. — С. 118.
- ↑ Ермолаев Г. С. Михаил Шолохов и его творчество. — СПб.: Академический проект. 2000. — С. 35—64.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Электронная версия книги 1, 2
- Электронная версия книги 3, 4
- Михаил Шолохов: Творчество и биография Архівавана 9 сакавіка 2017.
- Электронная версия книги «Тихий Дон»: судьба и правда великого романа. Автор Кузнецов Ф. Ф.
- Роман «Тихий Дон» как энциклопедия. Антропология Донских казаков Архівавана 1 сакавіка 2017.
- Венков А. В. С Харлампием Ермаковым не всё так просто: о прототипе Григория Мелехова // Донской временник: краеведческий альманах / Донская государственная публичная библиотека. Ростов-на-Дону, 1993—2014. (Праверана 11 чэрвеня 2014)