Прагляд зыходнага тэксту старонкі Эпас пра Гільгамеша

{{Літаратурны твор
 |Назва            = Эпас пра Гільгамеша
 |Назва-арыгінал   = {{lang-akk|ša nagba imuru}}
 |Выява         = Library of Ashurbanipal The Flood Tablet.jpg
 |Шырыня              = 200px
 |Подпіс выявы = Гліняная таблічка з фрагментам «Эпасу пра Гільгамеша». [[Брытанскі музей]].
 |Жанр                = [[Эпас]]
 |Аўтар               = 
 |Мова арыгінала      = акадская
 |Напісаны             = [[XVIII стагоддзе да н.э.|XVIII]]—[[XVII стагоддзе да н.э.|XVII стст. да н.э.]]
 |Публікацыя          = [[1884]]—[[1891]] гады
 |Асобнае выданне   = 
 |Выдавецтва        = 
 |isbn                = 
<!-- |Пераклад             = [[1919]] ([[Мікалай Сцяпанавіч Гумілёў|М. С. Гумілёў]])<br />[[1920]]<ref>Апублікаваны ў 2007 годзе.</ref> ([[Уладзімір Казіміравіч Шылейка|У. К. Шылейка]])<br /> [[1961]] ([[Ігар Міхайлавіч Дзьяканаў|І. М. Дзьяканаў]])<br />[[2001]] ([[Сямён Ізраілевіч Ліпкін|С. І. Ліпкін]])-->
 |Папярэдняя          = 
 |Наступная           = 
 |Lib                 = 
 |Вікікрыніцы-тэкст      = :ru:Гильгамеш (Гумилёв)
}}
'''«Эпас пра Гільгамеша»''', або паэма «Аб ўсё пабачыўшым» ({{lang-akk|ša nagba imuru}}) — адзін з найстарэйшых захаваных літаратурных твораў у свеце, самы значны твор, напісаны [[клінапіс]]ам, адзін з найвялікшых твораў літаратуры [[Старажытны Усход|Старажытнага Усходу]]. «Эпас» ствараўся на [[акадская мова|акадскай мове]] на аснове [[шумер]]скіх паданняў на працягу паўтары тысячы гадоў, пачынаючы з [[XVIII стагоддзе да н. э.|XVIII]] — [[XVII стагоддзе да н. э.|XVII стагоддзяў да н. э.]] Яго найбольш поўная версія была знойдзена ў сярэдзіне XIX стагоддзя пры раскопках [[клінапіс]]най [[Бібліятэка Ашурбаніпала|бібліятэкі цара Ашурбаніпала]] у [[Ніневія|Ніневіі]]. Яна была запісана на 12 шасціслупковых таблічках дробным клінапісам, уключала каля 3 тысяч вершаў і была датавана [[VII стагоддзе да н. э.|VII стагоддзем да н. э.]] Таксама ў XX стагоддзі былі знойдзены фрагменты іншых версій эпасу, у тым ліку і на [[хурыцкая мова|хурыцкай]] і [[Хецкая мова|хецкай мовах]].

Галоўнымі героямі эпасу з'яўляюцца [[Гільгамеш]] і [[Энкіду]], аб якіх таксама дайшлі асобныя песні на [[шумерская мова|шумерскай мове]], некаторыя з іх былі створаны яшчэ ў канцы першай палавіны III тысячагоддзя да н. э. У герояў быў адзін і той жа праціўнік — [[Хумбаба]] (Хувава), які ахоўвае святыя [[кедр]]ы. За іх подзвігамі сочаць багі, якія ў шумерскіх песнях носяць шумерскія імёны, а ў эпасе аб Гільгамешы — [[акад]]скія. Аднак у шумерскіх песнях адсутнічае сувязны стрыжань, знойдзены акадскім паэтам. Сіла характару акадскага Гільгамеша, веліч яго душы — не ў знешніх праявах, а ў адносінах з чалавекам Энкіду. «Эпас пра Гільгамеша» — гэта гімн [[дружба|дружбе]], якая не проста спрыяе пераадоленню знешніх перашкод, але ператварае, надае высакароднасць.

Таксама ў эпасе адлюстраваны многія погляды філасофіі таго часу на навакольны свет (элементы [[касмагонія|касмагоніі]], гісторыя пра «[[Сусветны патоп|Вялікі патоп]]» у позняй рэдакцыі), [[этыка|этыку]], месца і лёс чалавека (пошукі [[бессмяротнасць|бессмяротнасці]]). У многім «Эпас пра Гільгамеша» параўноўваюць з творамі [[Гамер]]а — «[[Іліяда]]й», за якую ён старэйшы за на тысячу гадоў, і «[[Адысея]]й».

== Гісторыя знаходкі «Эпасу» ==
У 1849 годзе англійскі археолаг [[Осцін Генры Лэярд]] у выніку раскопак выявіў [[Асірыя|асірыйскі]] горад [[Ніневія]]. Падчас далейшых раскопак у горадзе была знойдзена [[Бібліятэка Ашурбаніпала|клінапісная бібліятэка цара Ашурбаніпала]]. Клінапісныя таблічкі з гэтай бібліятэкі асістэнт Лэярда, [[Армузд Расам]], які раскапаў у 1852 годзе другую частку бібліятэкі, перадаў у [[Брытанскі музей]]<ref>{{кніга|аўтар=Керам К.|загаловак=Боги, гробницы, ученые|старонкі=215—216}}</ref>.

Пазней даследаваннямі знойдзеных таблічак займаўся таленавіты самавук, асістэнт егіпецка-асірыйскага аддзялення музея [[Джордж Сміт, асірыёлаг|Джордж Сміт]]. 3 снежня 1862 г. ён выступіў з дакладам у «[[Біблейская археалогія|Таварыстве біблейскай археалогіі]]». У дакладзе ён заявіў, што знайшоў міф пра патоп, падобны на запісаны ў [[Біблія|Бібліі]]. Гэта паведамленне выклікала сенсацыю і ўсеагульную цікавасць. Газета «[[The Daily Telegraph|Дэйлі тэлеграф]]» нават паабяцала 1000 фунтаў таму, хто знойдзе адсутныя фрагменты падання. Джордж Сміт скарыстаўся гэтым і адправіўся ў [[Месапатамія|Месапатамію]]<ref name="Keram_217">{{кніга|аўтар=Керам К.|загаловак=Боги, гробницы, ученые|старонкі=217—219}}</ref><ref name="Дьяконов_132">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=132—134}}</ref><ref name="Матвеев">{{кніга|аўтар=Матвеев К. П., Сазонов А. А.|загаловак=Эпос о Гильгамеше и его связь с Библией}}</ref><ref name="Крамер_215">{{кніга|аўтар=Крамер Сэмюэл Н.|загаловак=История начинается в Шумере|старонкі=215—216}}</ref>.

Працягваючы дэшыфроўку таблічак, Сміт выявіў, што паведамленне пра патоп з'яўляецца часткай нейкай вялікай паэмы, якую валіланяне называлі «Паданнямі аб Гільгамешы». Па сцвярджэннях пісцоў, «Паданні» складаліся з 12 песень, кожная з якіх складала каля 300 радкоў. Неўзабаве ён зразумеў, што часткі апавядання не хапае, бо некалькі таблічак адсутнічаюць. У выніку арганізаванай ім у 1873 экспедыцыі ўдалося знайсці 384 таблічкі, сярод якіх аказалася і адсутная частка «Эпасу»<ref name="Keram_217" /><ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Матвеев" /><ref name="Крамер_215" />.

У пачатку і сярэдзіне XX стагоддзя быў знойдзены шэраг іншых таблічак з фрагментамі «Эпасу» на розных мовах<ref name="Дьяконов_132" /><ref name="Дьяконов_91">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=91—92}}</ref>.

== Апісанне «Эпасу» ==

=== Раннія паданні пра Гільгамеша ===
«Эпас пра Гільгамеша» ствараўся на працягу паўтары тысячы гадоў. Да нашага часу дайшлі клінапісныя таблічкі, у якіх песні пра Гільгамеша, якія з'яўляюцца часткай «Эпасу», запісаныя на чатырох мовах Старажытнага Усходу — [[шумерская мова|шумерскай]], [[акадская мова|акадскай]], [[Хурыцкая мова|хурыцкай]] і [[Хецкая мова|хецкай]]. Найстаражытнейшыя з тэкстаў напісаны на шумерскай мове. Пры гэтым найбольш важнай лічыцца версія на акадскай мове, якая з'яўляецца велізарным мастацкім дасягненнем<ref name="Дьяконов_91" />.

Захаваныя шумерскія паданні пра Гільгамеша не аб'яднаныя ў нейкую групу твораў. Усяго іх захавалася дзевяць, і ўсе яны адносяцца да катэгорыі эпічных помнікаў. Тры паданні вядомыя толькі па пераказах, астатнія шэсць захаваліся і былі выдадзеныя<ref name="Афанасьева_97">{{кніга |аўтар = Афанасьева В. К. |загаловак = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |старонкі = 97—99}}</ref>.

Раннія паданні адносяцца да так званага [[Ніпурскі канон|Ніпурскага канона]], які быў часткай акада-шумерскага эпасу. Першапачаткова іх [[пратограф]]ы, верагодна, з'яўляліся часткай цыкла, які апавядаў пра кіраўнікоў горада [[Урук]]а з [[Спіс цароў Шумера і Акада#Першая дынастыя Урука|Першай дынастыі Урука]]. Акрамя эпасу аб Гільгамешы, які быў пятым кіраўніком Урука, да нашага часу дайшлі паданні аб [[Эн-Меркар|Энмеркары]], другім кіраўніку Урука, і [[Лугальбанда|Лугальбандзе]], чацвёртым кіраўніку і бацьку Гільгамеша<ref name="Афанасьева_97" />.

Акада-шумерскія паданні, звязаныя з Гільгамешам, захаваліся ў спісах, датаваных пачаткам [[2-е тысячагоддзе да н. э.|II тысячагоддзя да н. э.]] (каля [[XVIII стагоддзе да н. э.|XVIII стагоддзя да н. э.]])<ref name="Дьяконов_109">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=109—113}}</ref>. Аднак на аснове шматлікіх апісак і недакладнасцей пісцоў, а таксама на аснове характару мовы, які выглядаў архаічным для гэтага часу, даследчыкі лічаць, што паэма была створана значна раней. З улікам таго, што паэма, мяркуючы па ўсім, была створана да ўстанаўлення царамі Ура адзінства боскага пантэона, а таксама на аснове дадзеных аб распаўсюджанні акадскай мовы на поўдні Месапатаміі, стварэнне паэмы адносяць да XXIII—XXI стагоддзяў да н. э.<ref name="Дьяконов_113">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=113—114}}</ref>

У цяперашні час вядомыя наступныя паданні:
* '''Гільгамеш і Ага''' — апавядае пра канфлікт Акі, цара [[Кіш (Шумер)|Кіша]], з Гільгамешам. У адрозненне ад іншых твораў пра Гільгамеша, цар не надзяляецца чароўна-казачнымі рысамі. Дадзеная паэма не была ўключана ў «Эпас пра Гільгамеша»<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Афанасьева_103">{{кніга |аўтар = Афанасьева В. К. |загаловак = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |старонкі = 103}}</ref><ref name="Крамер_222">{{кніга|аўтар=Крамер Сэмюэл Н.|загаловак=История начинается в Шумере|старонкі=222—225}}</ref>.
* '''Гільгамеш і Гара жывых''' ('''Гільгамеш і Краіна жывых''', '''Гільгамеш і Гара бессмяротнага''') — апавядае аб паходзе Гільгамеша да волата Хувавы, які абараняў свяшчэнныя кедры<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Гільгамеш і нябесны бык''' — апісваюцца каханне да Гільгамеша багіні [[Іштар|Інін (Іштар)]], якую той адхіліў, і бітва Гільгамеша і яго раба Энкіду з нябесным быком, пасланым раззлаванай багіняй. Канец паэмы не захаваўся<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Гільгамеш і вярба''' ('''Гільгамеш, Энкіду і падземнае царства''') — апавядае пра тое, як Гільгамеш па просьбе багіні Інін выгнаў з вярбы львінагаловага арла і лiлiт, якія пасяліліся там, пасля чаго зрабіў для багіні з дрэва крэсла і ложак, а для сябе — барабан і палачку. Пазней барабан праваліўся ў апраметную, а пасланы за ім раб Энкіду вырашыў назад не вяртацца. Толькі пасля просьбы Гільгамеша багі дазволілі яму пагутарыць з духам Энкіду<ref name="Дьяконов_109" /><ref name="Крамер_222" />.
* '''Смерць Гільгамеша''' — апісвае, як Гільгамеш шукае бессмяротнасць, але даведваецца, што яна недасягальная. Паэма захавалася толькі ў фрагментах<ref name="Крамер_222" />.
* '''Патоп''' — змяшчае апавяданне пра стварэнне чалавека, узнікненне царскай улады, патоп, а таксама пра тое, як цар [[Зіусудра]] выратаваўся ад патопу, пабудаваўшы карабель, і стаў бессмяротным. Канец таблічкі быў разбураны<ref name="Крамер_175">{{кніга|аўтар=Крамер Сэмюэл Н.|загаловак=История начинается в Шумере|старонкі=175—180}}</ref>.

Ніхто ўжо не помніў аб Гільгамешы як аб гістарычнай асобе, калі ствараліся гэтыя паданні. Напісаныя ў жанры эпічнай паэмы, яны прымітыўныя па зместу і архаічныя па форме, чым моцна адрозніваюцца ад акадскай паэмы аб Гільгамешы, якая была створана ненашмат пазней<ref name="Дьяконов_109" />.

=== Стварэнне «Эпасу» ===
[[Файл:Gilgameš.JPG|thumb|250px|Рэльеф з выявай Гільгамеша. <br />[[Музей анаталійскіх цывілізацый]], [[Анкара]], [[Турцыя]]]]
На думку даследчыкаў «Эпасу», першыя песні пра Гільгамеша былі створаны яшчэ ў канцы першай палавіны III тысячагоддзя да н. э. Першыя таблічкі, якія дайшлі да нашага часу, былі створаны на 800 гадоў пазней. Прыкладна да гэтага часу адносяць і стварэнне акадскай версіі паэмы, якая, верагодна, канчаткова склалася ў апошняй трэці III тысячагоддзя да н. э. У 2-м тысячагоддзі да н. э. у [[Палесціна|Палесціне]] і [[Малая Азія|Малой Азіі]] была створана іншая версія акадскай паэмы — «перыферыйная». Да гэтага ж часу адносяць і пераклад «Эпасу» на хурыцкую і хецкую мовы. Ад канца другога тысячагоддзя і да VII—VI стагоддзяў да н. э. быў створаны канчатковы варыянт «Эпасу» — «ніневійскі», які і быў знойдзены ў бібліятэцы Ашурбаніпала<ref name="Дьяконов_91" />.

У аснову «Эпасу» леглі як міфалагічныя матывы, заснаваныя на рэлігійных вераваннях шумераў, так і гістарычныя легенды. Гільгамеш быў гістарычнай асобай — [[Лугаль|лугалем]] шумерскага горада [[Урук]]а каля 2800—2700 гадоў да н. э. Яго імя, якое на шумерскай мове ўмоўна перадаецца як «Більгамес» (''{{lang-sux|Bil-ga-mes}}''), згадваецца ў шумерскай таблічцы са спісам шумерскіх кіраўнікоў, датаванай пачаткам II тысячагоддзя да н. э. Аднак дастаткова рана Гільгамеш стаў абагаўляцца. З XVIII стагоддзя да н. э. яго імя ў форме «Більгемес» або «Більгамес» упамінаецца сярод шумерскіх божастваў. Вакол яго ўзніклі шматлікія легенды, у якіх ён уяўляўся боскім героем, сынам багіні [[Нінсун]] і героя [[Лугальбанда|Лугальбанды]] (па іншай версіі — духа «лілу»). Пазней імя Гільгамеша стала вельмі папулярна ў [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Хецкае царства|Хецкім царстве]] і [[Асірыя|Асірыі]], з ім звязваўся вобраз героя, які змагаецца са звярамі, яго спадарожнікам быў герой паўбык-паўчалавек. Пазней лічылася, што Гільгамеш — бажаство, якое абараняе людзей ад дэманаў, суддзя замагільнага свету. Яго выявы змяшчалі ля ўваходу ў дом, бо лічылася, што такім чынам жыллё абаранялася ад злых духаў. У той жа час у афіцыйным кульце Гільгамеш нейкай асаблівай ролі не адыгрываў<ref name="Дьяконов_103">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=103—108}}</ref><ref name="Ivanov">{{артыкул|аўтар=Иванов В.В.|загаловак=Ещё одно рождение Гильгамеша |старонкі=257—280}}</ref>.

=== Сюжэт ===
[[Файл:Enkidu.jpg|thumb|200px|Імаверная выява Энкіду. <br />Статуя з палаца [[Саргон II|Саргона II]] у [[Дур-Шарукін]]е]]
Галоўнымі героямі «Эпасу» з'яўляюцца [[паўбог]] [[Гільгамеш]] — магутны воін, цар [[Урук]]а, а таксама [[Энкіду]] — дзікі чалавек, якога багіня Аруру стварыла з гліны. Багіня стварыла Энкіду ў адказ на просьбы жыхароў Урука, незадаволеных іх уладаром — Гільгамешам, якога яны абвінавачваюць у тым, што буянства яго не ведае граніц. Энкіду павінен процістаяць Гільгамешу, а магчыма, і перамагчы яго<ref name="Афанасьева_110">{{кніга |аўтар = Афанасьева В. К. |загаловак = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |старонкі = 110—111}}</ref>.

Энкіду з цывілізаваным жыццём не знаёмы, жыве ў стэпе сярод дзікіх жывёл і не падазрае аб тым, для чаго ён створаны. Пры гэтым у Гільгамеша ўзнікаюць уявы, з якіх ён разумее, што яму наканавана знайсці сябра<ref name="Афанасьева_110" />.

Аднойчы ва Урук прыйшла вестка аб тым, што ў стэпе з'явіўся нейкі магутны чалавек, які не дае паляваць, абараняючы жывёл. Гільгамеш вырашае паслаць да яго блудніцу, лічачы, што гэта прымусіць звяроў пакінуць Энкіду. Мэты сваёй ён дабіўся — Энкіду быў спакушан, пасля чаго блудніца забірае яго з сабой у горад, дзе ён далучаецца да цывілізацыі і ўпершыню спажывае хлеб і віно<ref name="Афанасьева_110" />.

У горадзе Энкіду сустракаецца з Гільгамешам. Паміж імі адбываецца паядынак, але перамагчы нікому з іх не ўдаецца. Пасля гэтага яны становяцца сябрамі і ўдваіх пачынаюць здзяйсняць подзвігі. Яны ўступілі ў бітву з лютым Хумбабай, які ахоўвае горныя кедры, затым іх сапернікам становіцца жахлівы бык, якога паслала багіня [[Іштар]], раз'юшаная на Гільгамеша за яго адмову падзяліць з ёй каханне. Забойства Хумбабы выклікае гнеў багоў, які абвальваецца на Энкіду, у выніку чаго той памірае<ref name="Афанасьева_110" />.

Смерць Энкіду ўразіла Гільгамеша, ад гора ён бяжыць у пустыню, сумуе па другу, яго адчай велізарны. Гільгамеш у першы раз разумее, што ён смяротны, і ўсведамляе, што смерць — гэта лёс усіх людзей<ref name="Афанасьева_110" />.

У выніку сваіх блуканняў Гільгамеш аказваецца на востраве блажэнных, дзе жыве Ут-напішцім — чалавек, які адзін з усіх стаў бессмяротным. Гільгамеш жадае зразумець, як гэта ўдалося Ут-напішціму, які расказвае пра гісторыю сусветнага патопу, пасля якога выжыў адзін ён. Пасля гэтага Ут-напішцім кажа Гільгамешу, што дзеля яго другі раз савет багоў не стане збірацца. Далей ён прапануе Гільгамешу знайсці спосаб перамагчы сон, аднак гэта аказваецца нездзяйсняльным<ref name="Афанасьева_110" />.

Жонка Ут-напішціма, якая пашкадавала героя, угаварыла мужа зрабіць яму на развітанне падарунак. Гільгамеш атрымлівае веды аб кветцы вечнай маладосці, якую вельмі цяжка знайсці. Гільгамешу ўдалося знайсці, але не паспытаць кветку: калі ён вырашыў выкупацца, змяя з'ядае кветку, скідае скуру і становіцца маладой<ref name="Афанасьева_110" />.

Пасля таго, што адбылося, герой вярнуўся ва Урук, дзе прапанаваў свайму стырнавому Уршанабі прагуляцца з ім па сценах горада, якія былі пабудаваныя самім Гільгамешам. Гільгамеш паказвае сцены і выказвае надзею, што нашчадкі будуць помніць пра яго ўчынкі<ref name="Афанасьева_110" />.

У XII песні, якая мае пазнейшае паходжанне і была механічна далучана да «Эпасу», з'яўляецца даслоўным перакладам на акадскую мову другой часткі шумерскай паэмы «Гільгамеш і вярба». Яна апавядае аб тым, як Энкіду вырашае спусціцца ў падземны свет, каб вярнуць барабан, але пры гэтым парушае магічныя забароны і не можа вярнуцца назад. Гільгамеш звяртаецца з просьбай да багоў, у выніку яму было дазволена пагутарыць з духам Энкіду, які расказаў, якая бязрадасная доля мёртвых. Гэта частка, нягледзячы на тое, што яна не ўвязана з папярэднім сюжэтам, дазволіла падкрэсліць думку аб тым, што смерці нікому пазбегнуць не ўдасца<ref name="Дьяконов_121">{{кніга|аўтар=Дьяконов И. М.|загаловак=Эпос о Гильгамеше|старонкі=121—122}}</ref>.

== «Эпас пра Гільгамеша» і Біблія ==
[[Файл:GilgameshTablet.png|thumb|250px|Таблічка, на якой знаходзіцца апісанне патопу. Брытанскі музей]]
{{Асноўны артыкул|Сусветны патоп}}
Вялікую цікавасць даследчыкаў выклікае апавяданне пра патоп, выкладзены ў табліцы XI «Эпасу» (радкі 9-199). У ім [[Утнапішцім]] расказвае Гільгамешу аб тым, як ён аказаўся адзіным, хто выжыў у стыхійным бедстве. Упершыню літаратурны пераклад гэтага апавядання быў апублікаваны ў снежні 1872 года Джорджам Смітам пад назвай «Уяўленні халдзеяў пра патоп», і ён выклікаў вялікую цікавасць не толькі ў Вялікабрытаніі, але і ва ўсім свеце<ref name="Матвеев" />.

У 1914 годзе Арно Пёбель апублікаваў фрагмент шумерскай таблічкі, у якім змяшчаецца апісанне патопу. Мяркуючы па ўсім, іменна дадзены тэкст з'яўляецца першакрыніцай апавядання пра патоп, які потым быў арганічна звязаны з «Эпасам»<ref name="Крамер_175" /><ref name="История_132">{{кніга|загаловак=История древнего мира|старонкі=132—133}}</ref>.

Многія даследчыкі звярнулі ўвагу на адпаведнасць апісання патопу ў «Эпасе» з [[Сусветны патоп|Сусветным патопам]], аб якім расказваецца ў [[Біблія|Бібліі]], у выніку чаго была выказана здагадка аб тым, што апісанне Сусветнага патопу ў Бібліі ўзыходзіць іменна да «Эпасу аб Гільгамешы». І гэтая гіпотэза выкарыстоўвалася ў якасці аднаго з аргументаў для абвяржэння святасці Бібліі<ref name="Матвеев" />.

У той жа час з улікам таго, што легенды пра патоп існуюць у многіх блізкаўсходніх народаў, існуе гіпотэза аб тым, што і «Эпас», і Біблія запазычылі звесткі пра патоп з агульнай крыніцы<ref>{{кніга|аўтар=Фрейзер Джеймс Джордж.|частка=Великий потоп|загаловак=Фольклор в Ветхом Завете|месца=М.|выдавецтва=Государственное издательство политической литературы|год=1990|isbn=5-250-01011-3}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=Вейнберг Й. |загаловак=Введение в Танах. Ч. 1|месца={{М.}}—Иерусалим|год=2002|старонкі=165—166}}</ref>.

Даследчыкі знаходзяць у Бібліі і іншыя паралелі з «Эпасам». У прыватнасці, існуе падабенства паміж гісторыямі Энкіду і [[Шамхат]] і біблейскім апавяданнем аб [[Адам і Ева|Адаме і Еве]]<ref>{{кніга|аўтар=Gmirkin Russell.|загаловак=Berossus and Genesis, Manetho and Exodus|выдавецтва=Continuum|год=2006|старонкі=103}}</ref>. Словы гаспадыні багоў Сідуры Гільгамешу (табліца X) фактычна пераказваюцца ў «[[Кніга Эклезіяста|Кнізе Эклеізіяста]]» (Экл, 9: 7-10)<ref>{{артыкул|аўтар=Van Der Torn Karel.|загаловак=Did Ecclesiastes copy Gilgamesh?|выданне=BR, 16/1|год=Feb 2000|pages=22ff}}</ref>.

== Публікацыі ==

=== Клінапісныя тэксты, транскрыпцыі з акадскай мовы ===
* {{кніга|аўтар=Haupt Р. |загаловак=Das babylonische Nimrod-Epos |месца=Leipzig |год=1884—1890}} (Без транскрипции).
* {{кніга|аўтар=Jensen P. |загаловак=Assyrisch-babylonische Mythen und Epen. Keilinschriftliche Bibliothek, VI, 1 |месца=Berlin |год= 1900}} (Без клинописного текста).
* {{кніга|аўтар= Meissner В. |загаловак=Ein altbabylonisches Fragment des Gilgamosepos. Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft, VII |месца=Leipzig |год=1902}}
* {{кніга|аўтар= Dhorme E. |загаловак=Choix des textes religieux assyro-babyloniens |месца=Paris |год=1907}} (Без клинописного текста).
* {{кніга|аўтар= Langdon S. |загаловак=Tha Epic of Gilgamish. Publications of the Babylonian Section of the University Museum of the University of Pennsylvania, X, 3 |месца=Philadelphia |год=1917}}
* {{кніга|аўтар= Ebeling E. |загаловак=Keilschrifttexte aus Assur Religiösen Inhalts. 28—34. Wissenschaftliche Veröffentlichung der Deutschen Orient-Gesellschaft |месца=Leipzig |год=1915—1919}}
* {{кніга|аўтар= Jastrow M., Clay A. |загаловак=An Old Babylonian Version of the Gilgamesh Epic, Yale Orienial Series, Researches, IV, 3 |месца=New Haven |год=1920}}
* {{кніга|аўтар= Hrozný В. |загаловак=Keilschrifttexte ans Boghazköy, VI |месца=Leipzig |год=1921}}
* {{кніга|загаловак=Keilschrifturkunden aus Boghazköy, IV |месца=Berlin |год=1922}}
* {{кніга|загаловак=Keilschrifturkunden aus Boghazköy, VIII |месца=Berlin |год=1924}}
* {{кніга|аўтар= Campbell Thompson R. |загаловак=The Epic of Gilgamish. |месца=Oxford |год=1930}}
* {{кніга|аўтар= Gurney O. R. |загаловак=Two Fragments, from the Epic of Gilgamesh from Sultan Tepe. Journal of Cuneiform Studies, VIII, 3 |год=1954 |pages= 87, 39}}
* {{кніга|аўтар= Gurney O. R., Finkelstein J. J. |загаловак=The Sultantepe Tablets, I |месца=London |год=1957}} (Без транскрипции).
* {{кніга|аўтар= Bauer Th. |загаловак=Ein viertes altbabylonisches Fragment des Gilgames-Epos. Jpurnal of Near Eastern Studies, XVI, 4 |год=1957 |allpages= 254}}
* {{кніга|аўтар= Van Dijk J. J. |загаловак=Textes divers du Musée de Baghdad, II. «Sumer», XIII |год=1957| allpages= 65}}
* {{кніга|аўтар= Van Dijk J. J. |загаловак=Un songe d'Enkidu. «Sumer», XIV |год=1958 |allpages= 114}}
* {{кніга|аўтар= Goetze A., Levy S. |загаловак=Fragment of the Gilgamesh Epic from Megiddo, «'Atiqot», II |год=1959 |allpages=121}}

=== Шумерскія версіі (транскрыпцыі і пераклады) ===
* {{кніга|аўтар=Kramer S. N.|загаловак=Gilgamesh and the Huluppu-tree / Oriental Institute of Chicago, Assyriological Studies, № 10 |месца=Chicago|год=1938}}
* {{кніга|аўтар=Kramer S. N.|загаловак=The Death of Gilgamesh / Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 94 |год=1944}}
* {{кніга|аўтар=Kramer S. N.|загаловак=Gilgamesh and the Land of the Living / Journal of Cuneiform Studies, I, 1 |год=1947}}
* {{кніга|аўтар=Kramer S. N.|загаловак=Gilgames and Agga / American Journal of Archaeiogy, LIII, 1 |год=1949}}
* {{кніга|аўтар=Van Dijk J. J. A. |загаловак=Textes divers. Tabulae cuneiformae a F. M. T. de Liagre Böhl collectae, II |месца=Leiden |год=1957}}

=== Пераклады «Эпасу» ===
* {{кніга|аўтар=Jensen P. |загаловак=Assyrisch-babylonische Mythen und Epen. «Keilinschriftliche Bibliothek», VI, 1 |месца=Berlin |год=1900}}
* {{кніга|аўтар= Dhorme Р. |загаловак=Choix de textes réligieux assyro-babyloniens |месца=Paris |год=1907}}
* {{кніга|аўтар= Gressmann H. |загаловак=Altorientalische Texte zum Alten Testament |месца=Leipzig |год=1909}}; 2-е переработанное изд.: Leipzig, 1926. (Перевод Э. Эбелинга).
* {{кніга|аўтар= Gressmann H., Ungnad A. |загаловак=Das Gilgamesch-Epos |месца=Gôttingen |год=1911}} (Перевод А. Унгнада).
* {{кніга|аўтар= Ungnad A. |загаловак=Die Religion der Babylonier und Assyrer |месца=Jena |год=1921}}
* {{кніга|аўтар= Campbell Thompson R. |загаловак=The Epic of Giigamish |месца=Oxford |год=1928}}
* {{кніга|аўтар= Schott A. |загаловак=Das Gilgamesch-Epos |месца=Leipzig |год=1938}}; второе, полностью переработанное В. фон Зоденом издание: Stuttgart, 1958.
* {{кніга|аўтар= de Liagre Böhl F. M. Th. |загаловак=Het Gilgamesj Epos. Nationaal heldendicht van Babylonia |месца=Amsterdam |год=1941}}; 2-е издание: Amsterdam, 1952; 3-е переработанное издание: Amsterdam, 1958 (з вялікім каментарыем).
* {{кніга|аўтар= Heidel A. |загаловак=The Gilgamesh Epic and Old Testament Parallels |месца=Chicago |год=1944}}.
* {{кніга|аўтар= Pritchard J. B. |загаловак=Ancient Near Eastern Texts relating to the Old Testament |месца=Princeton |год=1950}}; 2-е переработанное изд.: Princeton, 1955. (Пераклад Э. Α. Спайзера; там жа пераклад часткі шумерскіх паэм аб Гільгамешы С. Н. Крамера).
* {{кніга|аўтар= Matouš L. |загаловак=Epos о Gilgameâovi |месца=Praha |год=1958}}
* {{кніга|аўтар= Furlani G. |загаловак=Miti babilonesi e assiri |месца=Roma |год=1958}}

;На рускай мове
* {{кніга|аўтар= Гумилев Η. С. |загаловак=Гильгамеш |месца= Пг.|выдавецтва=Изд. Гржебина |год=1919}} (Перевод-переложение с французского).
* {{кніга
 |аўтар         = 
 |загаловак      = Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)
 |спасылка        = 
 |адказны = Перевод с аккадского И. М. Дьяконова
 |месца         = {{М.}}—{{Л.}}
 |выдавецтва  = Издательство Академии наук СССР
 |год           = 1961
 |том           = 
 |старонак       = 221
 |старонкі      =
 |серыя         = Литературные памятники
 |isbn          = 
}} (У 2006 годзе выдадзены рэпрынт.)
* {{артыкул|загаловак=Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)|выданне=Библиотека всемирной литературы. Том 1. Поэзия и проза Древнего Востока|месца=М.|выдавецтва=Художественная Литература|год=1973|старонкі=166—220}}
* {{кніга|загаловак=Гильгамеш |адказны= Перевод аккадского эпоса в стихотворном переложении Семена Липкина|месца=СПб.|выдавецтва=Пушкинский дом|год=2001|старонак=116|isbn=9785898030766}}
* {{кніга|частка=Эпос о Гильгамеше (статьи и фрагменты)|загаловак=Ассиро-вавилонский эпос |адказны=Переводы с шумерского и аккадского языков В. К. Шилейко. Изд. подгот. В. В. Емельянов. Отв. ред. И. М. Стеблин-Каменский|месца=СПб.|выдавецтва=Наука|год=2007|серыя=Литературные памятники|isbn=978-5-02-026463-2|старонкі=353—400}}
* {{кніга|загаловак=Эпос о Гильгамеше. О все видавшем|месца=М.|выдавецтва=Эксмо|год=2005|серыя=Антология мудрости|старонак=544|isbn=978-5-699-10874-9}}

== Зноскі ==
{{reflist|2}}

== Літаратура ==
* {{кніга |аўтар = Афанасьева В. К. |загаловак = Гильгамеш и Энкиду. Эпические образы в искусстве |месца = М. |выдавецтва = Наука |год = 1979 |старонак = 219 |серыя = Культура народов Востока}}
* {{кніга |аўтар= [[Барыс Аляксандравіч Тураеў|Тураев Б. А.]]|частка= |загаловак= История Древнего Востока|арыгінал= |спасылка= |адказны= |выданне= |месца= {{Мн.}}|выдавецтва= Харвест|год = 2004|том = |старонкі= |старонак= 752|серыя= |isbn= 985-13-1472-2|тыраж= 5000}}
* {{артыкул|аўтар=Иванов В. В.|загаловак=Ещё одно рождение Гильгамеша|выданне=Иностранная литература|месца=М.|год=2000|нумар=10|старонкі=257—280}}
* {{кніга|аўтар=Керам К.|загаловак=Боги, гробницы, ученые|адказны=Пер. с нем. А. С. Варшавского; Послесл. и коммент. В. И. Гуляева |месца=М. |выдавецтва=Республика |год=1994| старонак=351 |isbn=5-250-02261-8}}
* {{кніга|аўтар=Крамер Сэмюэл Н.|загаловак=История начинается в Шумере|адказны=Под редакцией и с предисловием академика В. В. Струве; Перевод Ф. Л. Мендельсона|месца=М.|выдавецтва=Наука|год=1965|старонак=256}}
* {{кніга|аўтар=Масленков И.В.|загаловак=[http://samlib.ru/m/maslenkow_i_w/bestofthenigth.shtml Сердце рождающего мрак]|выдавецтва=АСТ |год=2005| старонак=368 |isbn=5-17-025479-2 }}
* {{кніга
 |аўтар         = Дьяконов И. М.
 |частка         = Эпос о Гильгамеше
 |загаловак      = Эпос о Гильгамеше («О все видавшем»)
 |спасылка        = 
 |адказны = Перевод с аккадского И. М. Дьяконова
 |месца         = {{М.}}—{{Л.}}
 |выдавецтва  = Издательство Академии наук СССР
 |год           = 1961
 |том           = 
 |старонак       = 
 |старонкі      = 91—143
 |серыя         = Литературные памятники 
 |isbn          = 
}}
* {{кніга|аўтар=Матвеев К. П., Сазонов А. А.|частка=Эпос о Гильгамеше и его связь с Библией|загаловак=Земля Древнего Двуречья: История, мифы, легенды, находки и открытия|месца=М.|выдавецтва=Молодая гвардия|год=1986|старонак=160}}
* История древнего мира / Под редакцией И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. — Изд. 3-е, испр. и доп. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1989. — Т. 1. [http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000001/index.shtml Ранняя древность.] — 470 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016782-7.

== Спасылкі ==
{{commonscat|Epic of Gilgamesh}}
* {{cite web|url=http://gilgamesh.psnc.pl/|title=The Epic of Gilgames|publisher=The Digital Library Book|lang=en|accessdate=2013-04-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GCjnapFb?url=http://gilgamesh.psnc.pl/|archivedate=28 красавіка 2013|url-status=live}}
* {{cite web|url=http://www.youtube.com/watch?v=BHInCYIGq3E|title=Эпас на youtube|publisher=|lang=en|accessdate=2014-11-05|archiveurl=|archivedate=}}

{{Старажытнае Двухрэчча}}

[[Катэгорыя:Тэксты і надпісы Старажытнай Месапатаміі]]
[[Катэгорыя:Літаратура Старажытнай Месапатаміі]]
[[Катэгорыя:Шумерская міфалогія]]
[[Катэгорыя:Легенды]]
[[Катэгорыя:Эпічныя творы]]
[[Катэгорыя:Кнігі 2 тысячагоддзя да н. э.]]
[[Катэгорыя:Біблейскія артэфакты]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]