Вяземскае княства

удзельнае княства
Вяземскае княства
Рускія землі ў 1389 годзе
<   > 1239 — 1403
Сталіца	Вязьма
Рэлігія	Праваслаўе
Форма кіравання	Манархія

Вяземскае княства — феадальная дзяржава ў верхнім цячэнні Дняпра і Угры. Вылучылася са складу Смаленскага княства ў 1239 годзе (паводле іншых меркаванняў, у 1219 годзе), калі Вязьма была аддадзена ў валоданне князю Андрэю Уладзіміравічу Доўгай Руцэ, які стаў родапачынальнікам князёў Вяземскіх. У склад Вяземскага княства, магчыма, уваходзіў Дарагабуж (ёсць меркаванне, што, наадварот, Вязьма да свайго вылучэння належала Дарагабужскаму ўдзелу). У 1300 годзе князь Андрэй Міхайлавіч Вяземскі дапамог дарагабужцам перамагчы смаленскага князя Аляксандра Глебавіча. Пазней вяземскія князі зноў трапілі ў залежнасць ад Смаленскага княства. Княствам сумесна кіравалі дзве дынастыі з прадстаўнікоў смаленскай галіны князёў і мясцовых вяземскіх уладароў.

У пачатку XV стагоддзя пачалася барацьба за Вяземскае княства паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Вялікім княствам Маскоўскім. У 1403 годзе горад раптоўна захапіў мсціслаўскі князь Лугвен Альгердавіч. Пад уладай Вялікага Княства Літоўскага вяземскія князі захавалі свае ўладанні. Масква па-ранейшаму імкнулася распаўсюдзіць свой уплыў на Вязьму, але паходы 1406, 1408, 1445 гадоў былі безвыніковыя. Паводле дагавора 1449 года рускія землі падзелены на сферы ўплыву Вялікага Княства Літоўскага і Вялікага княства Маскоўскага, Вязьма была прызнана за Вялікім Княствам Літоўскім.

Адразу пасля далучэння да Вялікага Княства Літоўскага Вяземскага і Смаленскага княстваў, усталявання ўлады вялікага князя літоўскага над Вярхоўскімі княствамі была створана сістэма кіравання шэрагам перыферыйных княстваў і ўладанняў, на чале якой стаяў смаленскі намеснік. Вяземскія князі са сваімі баярамі і слугамі ўваходзілі ў склад смаленскага апалчэння, падпарадкоўваліся ў ваенных адносінах смаленскаму намесніку і сплачвалі штогадова асобы падатак — пасошчыну, якая паступала ў смаленскую скарбніцу. Вяземскае княства амаль стагоддзе вызначала ўсходнюю граніцу Вялікага Княства Літоўскага. Яго межы на захадзе дасягалі вярхоўяў Дняпра, на ўсходзе, відаць, заходзілі за р. Гжаць, на поўначы ўключалі ў свой склад горад Хляпень на р. Вазуза і амаль што даходзілі да Волгі. Паўднёвую граніцу Вяземскага княства ўтварала рака Угра. Землеўладальнікамі ў княстве былі не толькі прадстаўнікі мясцовых родаў, але і прышлыя. Шэрагам вяземскіх валасцей валодалі князі Глінскія (Тур’е, Судзілаў, Шацельшча). Пану Івану Хадкевічу належала хляпеньская воласць Рагачоў.

З 1487 года Расійская дзяржава пачала ажыццяўляць арганізаваны ваенны націск на Вяземскае княства. Аднак на маскоўскі бок перайшоў толькі адзін князь Андрэй Юр’евіч — дробны вяземскі землеўладальнік. Іншыя вяземскія князі, на чале са старэйшым князем Міхаілам Дзмітрыевічам, засталіся верныя свайму гаспадару. Зімой 1492—1493 гадоў маскоўскае войска (5 палкоў) на чале з Данілам Шчанём захапіла Вязьму. Шмат вяземскіх князёў трапіла ў палон і было адвезена ў Маскву, а потым, пасля прынесенай прысягі, размеркавана як памешчыкі ў далёкія рэгіёны. Тыя вяземскія князі, што ўратаваліся (Жылінскія, Казлоўскія, Крашынскія), атрымалі новыя ўладанні і пасады ў межах Вялікага Княства Літоўскага. 3 мая 1495 года ў Вязьме з’явіўся маскоўскі намеснік. Былое Вяземскае княства ў складзе Расійскай дзяржавы было пераўтворана ў край памеснага землеўладання.

Літаратура

• Цемушаў В. Вяземскае княства // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 471—472. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Виноградов, И. П. Исторический очерк города Вязьма с древнейших времен до XVII в. (включительно): С приложением плана города 1779 г., родословной князей Вяземских, описание древней крепости и многое другое / И. П. Виноградов. — М.: Типо-литография Д. А. Бонч-Бруевича, 1890.
• Кром, М. М. Меж Русью и Литвой: Западнорусские земли в системе русско-литовских отношений конца XV — первой трети XVI вв. / М. М. Кром; Российский государственный архив древних актов. — М.: Археографический центр, 1995. — 292, [3] с. — (Исследования по русской истории, Выпуск 4).
• Любавский, М. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания Первого Литовского Статута: Исторические очерки / Матвей Любавский. — [М., 1892].