Г’юрме Намг’ял
| Г’юрме Намг’ял | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Polhané Sönam Topgyé[d] | ||||||
|
|
|||||||
| Нараджэнне | XVIII стагоддзе | ||||||
| Смерць |
11 лістапада 1750 |
||||||
| Бацька | Polhané Sönam Topgyé[d] | ||||||
| Дзейнасць | палітык | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Г’юрме Намг’ял (тыб.: གྱུར་མེད་རྣམ་རྒྱལ; ? — 11 лістапада 1750) — 3-ці старэйшы калон і міванг (палітычны і ваенны кіраўнік) Тыбету ў 1747—1750 гадах. Вядомы таксама як Далай-Батур, Джурмэ-Намгэ, Чжурмед-Намчжал.
Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]
Паходзіў са знатнага тыбецкага роду з Цанга. Другі сын Паланэ Санам Топгэ, міванга Тыбета. З малых гадоў браў удзел у ваенных паходах бацькі. Пасля ўзначальваў конніцу. З-за пагаршэння здароўя яго старэйшага брата Г’юрме Ешэ Цэтэн, намесніка Нгары, выбар спадчынніка упаў на Г’юрме Намг’яла. Такое рашэнне Паланэ Санам Топгэ было зацверджана цынскім урадам у 1746 годзе.
У 1747 годзе пасля смерці бацькі атрымаў у спадчыну ўладу старэйшага калона і тытулы сіцзан-вана другога рангу і цзюньвана. Працягнуў палітыку, абмежаваўшы да мінімуму ўплыў Далай-ламы VII на любыя справы ў Тыбеце. У 1748 годзе вырашыў арыштаваць брата Г’юрмэ Ешэ Цэтэн, баючыся яго цесных адносін з будыйскім духавенствам. Але натыкнуўся на супраціў астатніх калонаў. Зрэшты минванг стаў інтрыгаваць супраць старэйшага брата перад цынскім урадам, але ў студзені 1750 года Г’юрме Ешэ Цэтэн памёр ад хваробы.
Гэта развязала рукі Г’юрме Намг’ялу, які з самага пачатку планаваў аднавіць незалежнасць Тыбету ад імперыі Цын. Яшчэ ў 1748 годзе дамогся скарачэння цынскага закладу ў Лхасе да 100 воінаў, а затым дазволу на прыбыццё ў Лхасу пасольства джунгарскага хана Цэван Дорджы.
У 1750 годзе, імкнучыся вызваліцца ад маньчжурскага кантролю, ён задумаў ўзброенае выступленне, стаў збіраць войскі нібыта для барацьбы з айратамі. 19 ліпеня 1750 года амбаны Фуцын і Лабдонь атрымалі вестку аб падрыхтоўцы Г’юрме Намг’ялам: 1500 тыбецкіх войскаў павінны былі прыбыць у Лхасу з 49 грузамі боепрыпасаў. Неўзабаве пасля гэтага міванг сабраў пад сваім камандаваннем 2 тысяч рэгулярных войскаў. У лістападзе 1750 года ён загадаў забараніць кітайцам выкарыстоўваць тыбецкую паштовую сістэму, каб амбаны не маглі мець зносіны з урадам Цын.
Замест гэтага амбаны запрасілі Г’юрме Намг’яла ў рэзідэнцыю Цын ў Лхасе пад падставай уручэння імператарскіх падарункаў. Тут раптам Фуцын і Лабдонь напалі і забілі міванга. Адзіным чалавекам, які выратаваўся, быў галоўны конюх Лабсан Ташы. Ён пачаў паўстанне супраць Цын, але яно было хутка падаўлена.
Наступствы[правіць | правіць зыходнік]
У 1751 годзе ў Тыбет зноў былі ўведзеныя цінскія войскі. Імператар Хунлі перадаў кіраванне 4 калонам, падпарадкаваўшы іх Далай-ламе VII. Ханскія і княжацкія тытулы адмяняліся. Па ўсіх важных справах калоны павінны былі раіцца з амбанамі, правы якіх пашырыліся, а цынскі заклад у Лхасе быў павялічаны, адносіны з Джунгарскім ханствам забараняліся. Такім чынам, Тыбет страціў значную частку самастойнасці, ператварыўшыся з паўнезалежнай дзяржавы ў пэўную аўтаномію імперыі Цын.
Зноскі
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Tsepon W.D. Shakabpa, Tibet: A political history. New York: Yale, 1967.
- Luciano Petech, Aristocracy and Government in Tibet. 1728—1959. Rome: Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente, 1973 (Serie Orientale Roma 45).
- Sam Van Schaik, Tibet. A history. New Haven & London: Yale University Press, 2011.