Сімона Косак

Сімона Косак
Дата нараджэння	30 мая 1943(1943-05-30)
Месца нараджэння	Кракаў, Генерал-губернатарства[d], Трэці рэйх
Дата смерці	15 сакавіка 2007(2007-03-15) (63 гады)
Месца смерці	Беласток, Падляскае ваяводства, Польшча
Месца пахавання	Парытэ[d]
Грамадзянства	Польшча
Бацька	Ежы Косак[d]
Род дзейнасці	біёлаг, эколаг
Навуковая сфера	біялогія, лясная экалогія[d], экалогія жывёл[d] і ахова прыроды[d]
Месца працы	Інстытут даследавання лясніцтва[d] Беластоцкая палітэхніка
Навуковая ступень	прафесар і габілітаваны доктар (1 студзеня 1992)
Альма-матар	Ягелонскі ўніверсітэт
Узнагароды

Сімона Габрыэла Косак (польск.: Simona Gabriela Kossak; 30 мая 1943, Кракаў — 15 сакавіка 2007, Беласток) — польская вучоная-біёлаг, эколаг, прафесар лясных навук, папулярызатар навукі. Вядомая сваёй дзейнасцю па захаванні прыродных экасістэм у Польшча. Працуючы ў навуцы, яна займалася, сярод іншага, паводніцкай экалогіяй млекакормячых. Яна называла сябе «заапсіхолагам».

Біяграфія

Нарадзіліся ў 1943 годзе ў Кракаве.

Скончыўшы сярэднюю школу, яна падала дакументы на акцёрскі факультэт Дзяржаўнай вышэйшай тэатральнай школы ў Кракаве, але на практычным экзамене не прайшла. Таму яна здала экзамены на факультэце польскай філалогіі Ягелонскі ўніверсітэт. У 1962 годзе яна пачала працаваць у Нацыянальным інстытуце жывёлагадоўлі ў Баліцэ, спачатку тэлефаністам, а затым старэйшым тэхнікам аналітычных і статыстычных машын (уводзіла статыстычныя дадзеныя ў машыны).

У 1963 годзе Сімона паспяхова здала экзамен па біялогіі і, пакінуўшы Інстытут жывёлагадоўлі, пачала навучанне на факультэце біялогіі і навук аб Зямлі Ягелонскага ўніверсітэта. Больш за ўсё яе цікавілі лекцыі па заапсіхалогіі, што праводзіў прафесар Раман Вайтусяк, які быў кіраўніком яе дыпломнай працы. Падчас летніх канікул Сымона падарожнічала з іншымі студэнтамі ў Бяшчадах і Татрах, і ўдзельнічала ў лагерах для верхавой язды.

У 1980 годзе Навуковы савет ляснога інстытута прысвоіў ёй доктарскую ступень па лясных навуках ў 1991 годзе яна стала хабілітаваным доктарам лясных навук; у 2000 годзе атрымала вучонае званне прафесара лясных навук.

Працавала ў навукова-даследчым інстытуце млекакормячых Польскай акадэміі навук ў Белавежы і ў Інстытуце даследаванняў лясоў пры Дэпартаменце прыродных лясоў, дзе займала пасаду кіраўніка са студзеня 2003 года.

Яна таксама была адным з заснавальнікаў унікальнага ў свеце адпужвальніка UOZ-1 — прылады, якая адпужвае дзікіх жывёл падчас праезду цягніка.

Сімона была вядомая сваімі бескампраміснымі поглядамі і дзеяннямі па захаванні прыроды, асабліва ў Белавежскім лесе, дзе яна пражыла ў старадаўнім доміку лесніка «Дзядзінка» больш за 30 гадоў. Адсюль яна штодня ездзіла на працу ў Белавежу (спачатку на мапедзе, потым на невялікім «фіяце»), а муж займаўся фатаграфіяй і сельскай гаспадаркай. Разам яны выхоўвалі жывёл: пачынаючы з пчол, заканчваючы ласямі. Неўзабаве ў ілюстраваных часопісах, а затым і ў альбомах аўтарства Леха Вільчака, пачалі з’яўляцца фатаграфіі Сімоны, акружанай жывёламі: сокалам, груганом Карасекам, велізарнай ручной дзічыхай Жабкай, ласямі Колай і Пепсі, рыссю Агаткай.

Яна была членам Амерыканскага тэрыялагічнага Таварыства, Польскага таварыства эколагаў і вучонага савета Інстытута даследавання лесу (з 1991). У 1992—1995 гадах была супрацоўнікам сакратарыята праграмы «Чалавек і біясфера» (MaB) Міжнароднай біялагічнай праграмы ЮНЕСКА, папулярызавала інфармацыю пра Белавежскую пушчу. У 1995 годзе на сродкі MaB яна стварыла і адкрыла для турыстаў адукацыйны маршрут па Белавежскай пушчы — «Месца сілы».

У 1999 годзе Косак стала галоўным рэдактарам выдавецтваў Інстытута даследаванняў лесу. Акрамя таго, яна была галоўным рэдактарам часопісаў «Працы інстытута даследаванняў лесу» і «Лясныя даследчыя працы». У 2005 годзе стала галоўным рэдактарам штоквартальнага выдання «Нацыянальныя паркі і запаведнікі». З 2002 года вяла заняткі па экалогіі і экафіласофіі на факультэце кіравання навакольным асяроддзем Беластоцкага тэхнічнага ўніверсітэта.

У знак прызнання яе заслуг у галіне навукі і папулярызацыі аховы прыроды, у 2000 годзе яна была ўзнагароджана залатым крыжам за заслугі.

З 2001 года была аўтарам штодзённай праграмы «Што гэта рыпае ў траве» на Радыё Беласток і іншых рэгіянальных аддзяленнях Польскага радыё. Нават знаходзячыся ў бальніцы, яна запісвала эпізоды сваёй штодзённай трансляцыі.

Сімона Косак памерла 15 сакавіка 2007 года ў шпіталі ў Беластоку пасля цяжкай анкалагічнай хваробы. Памінальная імша адбылася 22 сакавіка ў парафіяльнай царкве ў Парытэ. Пахавана на мясцовых парафіяльных могілках.

Асабістае жыццё

Паходзіла з вядомай творчай сям’і, якая належала да старажытнага галіцкага роду Косакі гербу Кос. Яна была дачкой Ежы Косака, сястрой Глорыі Косак, унучкай Войцеха Косака і праўнучкай Юліуша Косака — вядомых польскіх мастакоў, унучкай пісьменніцы Зоф'і Косак-Шчуцкай, пляменніцай пісьменніцы Магдалены Самазванец і паэтэсы Марыі Паўлікоўскай-Яснажэўскай. Яе мужам быў фатограф Лех Вільчак.

Ушанаванне

• У 1997 годзе Сімона Косак атрымала залаты ордэн «За заслугі для аховы навакольнага асяроддзя і водных рэсурсаў», у 2000 годзе — Залаты Крыж Заслугі, а ў 2003 годзе — медаль імя Віктара Гадлеўскага.
• Радыё Гданьск за папулярызацыю навуковых ведаў на радыё прысудзіла ёй узнагароду «Радыё Асоба 2003 года».
• У чэрвені 2007 года Савет Хайнуўскага павета прыняў рашэнне аб стварэнні стыпендыяльнага фонду імя прафесара Сімоны Косак
• У 2008 годзе гарадскі савет Беласток назваў адну з вуліц горада імем Сімоны Косак.
• У 2006 годзе яе імем быў названы дуб, які расце ў Белавежскай пушчы — «Дуб прафесара Сімоны Косак».

Публікацыі

Творчая дзейнасць прафесара Косак уключае некалькі сотняў навуковых даследаванняў, неапублікаваную навуковую дакументацыю, навукова-папулярныя артыкулы і фільмы пра прыроду, а таксама кнігі:

• Opowiadania o ziołach i zwierzętach: zgodnie z naturą swojego gatunku, Warszawa: «Alfa-Wero», 1995, ISBN 83-7001-878-5
• Wilk — zabójca zwierząt gospodarskich?, Warszawa: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, 1998, ISBN 83-86902-57-4
• Saga Puszczy Białowieskiej, Warszawa: Muza, 2001, ISBN 83-7200-797-7
• O ziołach i zwierzętach, Warszawa: Marginesy, 2017, ISBN 978-83-65780-72-0; Również jako książka mówiona trwająca 8 godzin i 52 minuty, czytana przez Annę Apostolakis ISBN 978-83-65973-20-7

Літаратура

• Anna Kamińska. Simona. Opowieść o niezwyczajnym życiu Simony Kossak. — Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015. — ISBN 9788308055236.

Спасылкі

• Історія еколога і «відьми», котра прожила 30 років в Біловезькій пущі Архівавана 27 жовтня 2020.
• Симона Коссак з тваринами Біловезькій пущі
• Симона Коссак — жінка, що 35 років прожила в Біловезькій пущі Архівавана 28 лютого 2021.
• Informacje o profesor Simonie Kossak na stronach Instytutu Badawczego Leśnictwa
• Dąb im. prof. Simony Kossak w Puszczy Białowieskiej
• Encyklopedia Puszczy Białowieskiej — Simona Kossak Архівавана 9 травня 2021.
• Audiobook «O ziołach i zwierzętach» — darmowy fragment