Інтэлект гарыл

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Інтэлект гарыл даследаваны менш, чым у іншых гамінід. У цяперашні час на здольнасць зносін на мове жэстаў былі даследаваны толькі 3 гарылы.

Гарылы лічацца бліжэйшымі сваякамі чалавека пасля шымпанзэ, але аддзяліліся ад людзей амаль адначасова з шымпанзэ. Яны таксама валодаюць большым памерам мозгу, чым шымпанзэ і часам больш, чым некаторыя людзі. Рэкорд працягласці жыцця — 56 гадоў.

Хоць гэтыя жывёлы не могуць казаць з-за будовы галасавога апарата, яны здольныя мець зносіны рукамі на мове глуханямых людзей (на мове жэстаў). Яны здольныя ўжываць слова ў пераносным сэнсе, могуць ствараць новыя паняцці, камбінуючы вядомыя словы, напрыклад: «запальнічка» — «бутэлька-запалка», валодаюць пачуццём гумару. Гарыла Коко[ru] авалодала больш чым тысяччу знакаў мовы жэстаў амслена  (руск.) (бел. і здольная ўспрымаць на слых і разумець каля дзвюх тысяч англійскіх гутарковых слоў. Таксама яна навучылася валодаць камп’ютарнай клавіятурай і асвоіла 500 знакаў на мове сімвалаў, але ў спалучэнні з рознымі сэнсавымі значэннямі іх лік даходзіць да тысячы. Яна таксама ўмее маляваць.

Паколькі гарылы траваедныя, у адрозненне ад іншых гамінід ў прыродзе яны выкарыстоўваюць прылады працы мала. Заўважана было толькі выкарыстанне палак для падтрымкі паставы і праверкі глыбіні вады і бярвёны як моста. Аднак у няволі яны выкарыстоўваюць прылады працы таксама часта, як шымпанзэ. Гарылы ў Пражскім заапарку апраналі драўніну на поўсць як «тэпцікі» пры хадзе па снезе або для перасячэння вільготнага ўчастку падлогі. Яшчэ гарылы будуюць гнёзды. Дзённыя гнёзды, як правіла, простыя зборкі галінак і лісця на зямлі, а начныя гнёзды больш складаныя канструкцыі на дрэвах.

Самасвядомасць[правіць | правіць зыходнік]

Усе гарылы, якія даследаваліся ў лабараторыях (Кока і Майкл) прайшлі люстраны тэст[ru] на наяўнасць самасвядомасці і іх здольнасці зносін на мовах жэстаў цалкам даказваюць наяўнасць самасвядомасці[1].)

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Мова жэстаў[правіць | правіць зыходнік]

Эксперыменты паказалі, што гарылы валодаюць сімвалічным мысленнем і лёгка карыстаюцца прынцыпам абагульнення, ужываючы знаёмыя жэсты ў новых сітуацыях. Чалавекападобныя малпы здольныя ўжываць слова ў пераносным сэнсе, валодаюць метафарамі. Яны могуць ствараць новыя паняцці, камбінуючы вядомыя словы, напрыклад: «запальнічка» — «бутэлька-запалка».

Гарыла Кока авалодала больш чым тысяччу знакаў мовы жэстаў амслена і здольная ўспрымаць на слых і разумець каля дзвюх тысяч англійскіх гутарковых слоў[2]. Яна ўмее жартаваць і апісваць свае пачуцці — сум, незадаволенасць. Самая вядомая яе жарт: яна называла сябе «добрай птушачкай», заяўляючы, што ўмее лётаць, але потым прызналася, што гэта жарт. Калі яе партнёр, гарыла Майкл, адарваў нагу ў яе Шытая лялькі, Кока сказала яму на мове жэстаў: «Ты брудны дрэнны туалет».

Патэрсан кажа, што яна зафіксавала яе ў вынаходстве новых знакаў жэстаў. Напрыклад, яна кажа, што яе ніхто не вучыў слову «кальцо», але каб сказаць яго, Кока сказала «палец» і «бранзалет», адсюль і «палец-бранзалет»[3].

Ёй вядомыя такія абстрактныя паняцці, як «нуда» і «ўяўленне». Калі Кока ўбачыла конь з аброццю ў роце, яна сігналізавала «Конь сумны», патлумачыўшы — «Зубы». Таксама Кока вельмі не любіць мыцца ў ванне і на фотаздымак іншай малпы, вядомай у ванну, адрэагавала: «Я там плакаць» (на амерыканскай мове жэстаў няма формы слова)[4].

Яна выдатна разумее, што такое мінулае і будучыня.

Яна паведамляе, калі ёй дрэнна, і нават можа выказаць на шкале сілу болю. Тым не менш, яна аддае перавагу трываць, пакуль боль не стане вельмі моцнай. Калі ў яе захварэў зуб, яна змагла самастойна растлумачыць, наколькі ёй балюча па шкале ад 1 да 12 (яна паказала 9)[2].

Каэфіцыент разумовага развіцця яе знаходзіцца ў інтэрвале ад 75 да 95[2] (сярэдні ў людзей-90, разумовая адсталасць-менш за 70).

Затым самец гарылы Майкл[en] паспеў вывучыць каля 600 знакаў жэстаў (некаторым з якіх яго навучыла гарыла Кока) да таго як памёр ад сардэчнага прыступу 19 красавіка 2000. Ён змог расказаць мовай жэстаў як яго маму забілі браканьеры.

Мова сімвалаў[правіць | правіць зыходнік]

За час вывучэння інтэлектуальных здольнасцяў чалавекападобных малпащ, Кока навучылася валодаць камп’ютарнай клавіятурай. З дапамогай клавіятуры яна выводзіць сімвалы на экран манітора. Гарыла засвоіла 500 сімвалаў, але ў спалучэнні з рознымі сэнсавымі значэннямі іх лік даходзіць да тысячы[5].

У прыродзе[правіць | правіць зыходнік]

Навукоўцы, якія вывучаюць гарылы ў прыродзе, выявілі ў іх не менш за 16 розных гукавых сігналаў[6].

Мастацтва[правіць | правіць зыходнік]

Маляванне[правіць | правіць зыходнік]

Кока здольная да малявання на ўзроўні развіцця трох-чатырохгадовага малога (у малпаў адсутнічае прамежак паміж вялікім і астатнімі пальцамі і ім цяжэй маляваць). Яна адлюстроўвае ў сваіх малюнках любімыя цацкі і ручных жывёл, якія знаходзіліся разам з ёй[7]. І Майкл таксама ўмеў маляваць.

Будаванне гарыл[правіць | правіць зыходнік]

Начное гняздо гарылы пабудавана на дрэве.

Гарылы будуюць дзённыя і начныя гнёзды. Дзённыя гнёзды, як правіла, простыя зборкі галінак і лісця на зямлі, а начныя гнёзды больш складаныя канструкцыі на дрэвах. Гнёзды ад 0,61 да 1,5 м у дыяметры і будуюцца індывідуальнымі гарыламі. Маладыя гарылы гняздуюцца ў адным гняздзе з бацькамі, але пасля трох гадоў самі будуюць гнёзды, спачатку блізка да іх бацькоў[8]. Гнёзды гарыл размеркаваны адвольна і выкарыстоўваюцца спецыяльныя месцы дрэў для будаўніцтва і, здаецца, апартуністычнымі[9].

Прылады працы гарыл[правіць | правіць зыходнік]

Гарыла выкарыстоўвае палку для вымярэння глыбіні вады і як «кій», каб падтрымаць сваю выправу

Усе апісаныя ніжэй прылады працы выкарыстоўваліся гарыламі без ўмяшання людзей, так як у кватэрах, лабараторыях і з дапамогай дрэсіроўкі гарылы могуць выкарыстоўваць любыя прылады працы, як і людзі.

У прыродзе[правіць | правіць зыходнік]

Адно з магчымых тлумачэнняў адсутнасці назіраных выкарыстанняў інструментаў дзікімі гарыламі ў тым, што яны ў меншай ступені залежаць ад харчавання, якое не патрабуе выкарыстання інструментаў, так як яны выкарыстоўваюць харчовыя рэсурсы інакш, чым шымпанзэ. У той час як харчаванне шымпанзэ і арангутанаў патрабуе выкарыстання такіх інструментаў, як молаты, каб разбіваць арэхі і палачкі, каб лавіць тэрмітаў, гарылы маюць доступ да гэтых прадуктаў, расколваючы арэхі іх зубамі і разбіваючы тэрмітнікі рукамі[10].

  • Палачка

Заходняя раўнінная гарыла жаночага полу выкарыстала прылады працы для праверкі глыбіні і як «палачку», каб падтрымаць сваю выправу пры перасячэнні глыбокай вады.

  • Стабілізатар

Іншая гарыла жаночага полу выкарыстала асобны ствол ад невялікага хмызняку ў якасці стабілізатара пры пошуку ежы.

  • Мост

Яшчэ адна гарыла выкарыстала бервяно ў якасці моста[11].

У няволі[правіць | правіць зыходнік]

  • Драўляныя тэпцікі і інш.

Гарылы ў Пражскім заапарку выкарыстоўвалі інструменты некалькімі спосабамі, напрыклад апраналі драўніну на воўну ў якасці «тэпціку» пры хадзе па снезе або скрыжаванні мокрага ўчастка падлогі[12]. Гарыламі ў заапарку былі зробленыя розныя інструменты[13].

  • Узбіванне лісця і насення

У другой групе гарылы ў заапарку, назіралі як некалькі гарыл кідалі палкі і бярвёны ў дрэва, мабыць, каб збіць лісце і насенне[14].

  • Пагрозы

Іншыя заходнія раўнінныя гарылы ў заапарку пагражалі адна адной палкамі і вялікімі кавалкамі дрэва.

  • Лесвіцы

Некаторыя гарылы ў заапарку выкарыстоўваюць бярвёны як лесвіца[15].

Прамахаджэнне[правіць | правіць зыходнік]

Самец гарылы па мянушцы Амбам, які жыве ў брытанскім парку дзікіх жывёл у графстве Кент, праславіўся на ўвесь свет дзякуючы дзіўнай здольнасці: ён умее хадзіць на двух нагах як чалавек. Як адзначаюць супрацоўнікі парка, Прамахаджэнне — цалкам штодзённая рэч для гарыл. Яны часта перасоўваюцца на двух нагах, калі ім трэба перанесці нейкі прадмет, ці ў непагадзь, калі ім не хочацца марозіць рукі. Аднак, Амбам асвоіў тэхніку чалавечага перамяшчэння вельмі добра[16].

Уцёкі з заапаркаў[правіць | правіць зыходнік]

Гарыла Эвелін ўжо чатыры разы ўцякала з заапарка. У адзін з раз яна забралася на спіну іншага гарылы, адкуль і перамахнула праз плот. У другой — перабралася праз сцяну па ліянам, пасля чаго цэлую гадзіну бегала па заапарку. Таму наведвальнікаў прыйшлося ў тэрміновым парадку эвакуіраваць[17].

Выратаванні дзяцей[правіць | правіць зыходнік]

Гарыла Бінці Джуа[en] выратавала ад іншых гарыл трохгадовага хлопчыка, які ўпаў у корпус гарыл, у той час як у яе на спіне за яе поўсць схапілася яе 16-месячнае дзіця гарылы Каола (англ.: Koola).

Самец гарылы Джамбо Джамба[en] таксама выратаваў ад іншых гарыл пяцігадовага хлопчыка, які ўпаў у корпус гарыл.

Гарыла Джумоке[en] выратавала свайго сына Джонта (англ.: Jontu), які не дыхаў пры нараджэнні.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Francine Patterson and Wendy Gordon The Case for Personhood of Gorillas. In Проект «Большие человекообразные обезьяны», ed. Paola Cavalieri and Peter Singer, St. Martin's Griffin, 1993, pp. 58–77.
  2. ↑ а б в BBC Россия — «Говорящая» горилла потребовала доктора
  3. ↑ Mission part 1: Research(недаступная спасылка). koko.org. Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2009. Праверана 21 студзеня 2019.
  4. ↑ Морозов В. П. Занимательная биоакустика. Изд. 2-е, доп., перераб. — М.: Знание, 1987. — 208 с. + 32 с. вкл. — С. 49-53
  5. ↑ Язык символов у Коко (руск.). Праверана 12 студзеня 2014.
  6. ↑ Содержательные беседы // Секреты природы. — Ридерз Дайджест, 1999. — С. 304. — 432 с. — ISBN 5-89355-008-0.
  7. ↑ Рисование у Коко (руск.). Праверана 12 студзеня 2014.
  8. ↑ Miller-Schroeder, Patricia (1997). Gorillas. Weigl Educational Publishers. p. 20. ISBN 978-0-919879-89-8. Праверана 4 July 2011.
  9. ↑ Marchant, Linda Frances; Nishida, Toshisada (1996). Great ape societies. Cambridge University Press. pp. 226–227. ISBN 978-0-521-55536-4. Праверана 4 July 2011.
  10. ↑ Breuer, T., Ndoundou-Hockemba, M. and Fishlock, V., (2005). First observation of tool use in wild gorillas. PLoS Biol. Nov;3(11): e380 [1]
  11. ↑ Cognitive Development in Chimpanzees. 2006. 2006. p. 398. ISBN 9784431302483. {{cite book}}: Невядомы параметр |editors= ігнараваны (прапануецца |editor=) (даведка)
  12. ↑ Gill, Victoria. Mandrill monkey makes 'pedicuring' tool. BBC (22 ліпеня 2011). Праверана 11 August 2013.
  13. ↑ Vancatova, M.. Gorillas and Tools - Part I(недаступная спасылка) (2008). Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2014. Праверана August 4, 2013.
  14. ↑ Nakamichi, M., (1999). Spontaneous use of sticks as tools by captive gorillas (Gorilla gorilla gorilla). Primates, 40: 487—498 [2]
  15. ↑ Fontaine, B., Moisson, P.Y. and Wickings, E.J., (). Observations of spontaneous tool making and tool use in a captive group of western lowland gorillas (Gorilla gorilla gorilla).[3]
  16. ↑ АМБАМ, ГОРИЛЛА, ПЕРЕДВИГАЮЩАЯСЯ КАК ЧЕЛОВЕК (руск.). Праверана 12 студзеня 2014.
  17. ↑ Самые громкие побеги из зоопарков (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2019. Праверана 12 студзеня 2014.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Інтэлект_гарыл&oldid=4582744"