Вірэле

Вірэле́ (фр.: virelai) — старафранцузская форма верша с трохстрочнай стансай (трэцяя страка скарочана), аднолькавай рифмай і з прыпевам. Адна з тыпічных цвёрдых форм у паэзіі і музыцы Ars nova. Хрыстаматыйные вобразы вірэле пакінуў Гільёмам дэ Машо, аўтар аднагалосных п’ес (у тым ліку знакамітага Douce dame jolie) і шматгалосных апрацовак. Усяго захавалася 33 яго музычных тэкстаў. Таксама аднім з самых вядомых кампазітараз вірэле быў Жано дэ Лекюрэль, а таксама Гіём Дзюфаі.

Вірэле лёгка падыходзіць да расцяжэння; яго схема AB/cd/cd/ abab/ABAB, музыкальная — I/ II/ II/ I/ I, больш таго, колькасць вершаў можа быць рознай.

Да сярэдзіны XV стагоддзя форма ў значнай ступені аддзялілася ад музыкі, і былі напісаныя шматлікія прыклады гэтай формы (уключаючы баладу і ранду), якія альбо не прызначаліся для музыкі, альбо для якіх музыка не захавалася.

Вірэле, які складаецца толькі з адной страфы, таксама вядомы як бержэрэт.

У Італіі XIV стагоддзя структурным аналагам вірэле лічацца балата (не блытаць з баладай).

Музычны вірэле

Структурная схема вірэле.

Виралай як песенная форма XIV і пачатку XV стагоддзя звычайна складаецца з трох строфаў і рэфрэну, які паказваецца перад першай страфой і зноў пасля кожнай. Унутры кожнай страфы структура мае форму такту, з двума часткамі, якія падзяляюць адны і тыя ж рыфмы і музыку (ням.: Stollen), за якімі варта трэцяя (ням.: Abgesang). Трэцяя частка кожнай страфы дзеліцца сваімі рыфмамі і музыкай з прыпевам. Такім чынам, яго можна схематычна прадставіць як AbbaA, дзе «A» ўяўляе паўтаральны рэфрэн, «a» ўяўляе верш, пастаўлены на тую ж музыку, што і рэфрэн, а «b» ўяўляе сабою астатнія вершы, пастаўленыя на іншую музыку.

У межах гэтай агульнай структуры колькасць радкоў і схема рыфмы з’яўляюцца зменнымі. Прыпеў і «Abgesang» могуць складацца з трох, чатырох ці пяці радкоў кожная, з такімі схемамі рыфмы, як АБА, АБАБ, АААБ, АББА або ААББА. Структура часта ўключае чаргаванне больш доўгіх ліній з больш кароткімі. Як правіла, усе тры страфы маюць адзін і той жа набор рыфмаў, што азначае, што ўвесь верш можа быць пабудаваны ўсяго на двух рыфмах, калі раздзелы «Stollen» таксама мае агульныя рыфмы з рэфрэнам.

MIDI rendering 

«Douce Dame Jolie» Гільём дэ Машо з’яўляецца прыкладам вірэле з рыфмай «AAAB» у рэфрэне, і «aab» (са скарочаным другім вершам) у кожным з «Stollen» раздзелаў.

Douce dame jolie,

Pour dieu ne pensés mie

Que nulle ait signorie

Seur moy fors vous seulement.

Qu'adès sans tricherie

Chierie

Vous ay et humblement

Tous les jours de ma vie

Servie

Sans villain pensement.

Helas! et je mendie

D'esperance et d'aïe;

Dont ma joie est fenie,

Se pité ne vous en prent.

Douce dame jolie,

Pour dieu ne pensés mie

Que nulle ait signorie

Seur moy fors vous seulement.

Вірэле «ancien» і «nouveau»

Пачынаючы з XV стагоддзя і далей, вірэле больш рэгулярна не ставіўся на музыку, а стаў чыста літаратурнай формай, і яго структурная разнастайнасць пашырылася. Прасадзішча XVII стагоддзя Пэр Мургэ вызначыў тое, што ён назваў старажытным вірэле, што мае мала агульнага з музычнымі вірэле XIV i XV стагоддзяў. Яго вірэле «ancien» ўяўляе сабой структуру без рэфрэну і са схемай узаемазвязаных рыфмаў паміж строфамі: у першай страфе рыфмы AAB AAB AAB, прычым радкі «B» карацей радкоў «a». У другой страфы рыфмы «B» прасоўваюцца на больш доўгія вершы, а для больш кароткіх ўводзіцца новая рыфма «C» (BBC BBC) і гэтак далей. Іншая форма, апісаная Пэрам Мургэ, — гэта новы вірэле, у пачатку якога ёсць двухрадковы рэфрэн, прычым кожная страфа заканчваецца паўторам альбо першага, альбо другога верша рэфрэну па чарзе, а апошняя страфа заканчваецца абодвума вершамі рэфрэну ў зваротным парадку. Гэтыя формы часам прайграваліся ў больш позняй англійскай паэзіі, напрыклад Джонам Пэйнам («Вясновы смутак», старажытны вірэле) і Генры Осцінам Добсанам («Ліпень», новы вірэле).

Гл. таксама

• Virelai — дацкі музычны гурт

Літаратура

• Гаспараў М.Л. Вірэле // Літаратурны энцыклапедычны слоўнк. М.: Савецкая энцыклапедыя, 1987, с. 65.
• Виреле // {{{загаловак}}} / Пад рэд. Нікалюкін, Аляксандр Мікалаевіч. — Інстытут навуковай інфармацыі па грамадскім навукам РАН: Інтэлвак, 2001. — 1596 с. — ISBN 5-93264-026-X.
• Wilkins, Nigel (1968). "The Post-Machaut Generation of Poet-Musicians". Nottingham Medieval Studies (Turnhout, Belgium: Brepols) 12: 40–84. doi:10.1484/J.NMS.3.38. https://www.brepolsonline.net/doi/epdf/10.1484/J.NMS.3.38. 
• Вирелé / С. Н. Лебедев // Великий князь — Восходящий узел орбиты. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2006. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов; 2004—). — ISBN 5-85270-334-6.