Дагавор па марскім дне

Дагавор аб забароне размяшчэння на дне мораў і акіянаў і ў яго нетрах ядзернай зброі і іншых відаў зброі масавага знішчэння (англ.: Treaty on the Prohibition of the Emplacement of Nuclear Weapons and Other Weapons of Mass Destruction on the Sea-Bed and the Ocean Floor and in the Subsoil thereof), таксама вядомы як Дагавор па марскім дне (англ.: Seabed Treaty) або Дагавор аб кантролі зброі на марскім дне (англ.: Seabed Arms Control Treaty) — шматбаковае пагадненне, заключанае паміж ЗША, СССР, Вялікабрытаніяй і яшчэ 91 краінай аб забароне размяшчэння ядзернай зброі або зброі масавага паражэння на дне акіяна за межамі 22 км (12 марскіх міль) ад узбярэжжа. Краіны, якія падпісалі дагавор, маюць права весці назіранне за іншымі дзяржавамі-ўдзельніцамі. Дакумент, роўна як і дагавор аб Антарктыцы, дагавор аб космасе і дагаворы аб бяз’ядзерных зонах, распрацаваны з мэтай прадухілення ўзнікнення чарговых міжнародных канфліктаў і траплення ў іх зону хоць нейкай ядзернай зброі.

Гісторыя

У 1960-я гады развіццё тэхналогій акіянаграфіі і ўзрослая цікавасць да шырокім і амаль не выкарыстоўваным прыродных рэсурсаў на дне акіяна прывялі да высновы, што адсутнасць выразна ўстаноўленых нормаў права можа справакаваць чарговыя канфлікты з-за марскога дна. Узнікалі рызыкі таго, што некаторыя краіны могуць выкарыстоўваць яго ў якасці якой-небудзь ваеннай базы, у тым ліку і ў якасці шахт для запуску ракет з ядзернымі боегалоўкамі.

У адпаведнасці з прапановай, прадстаўленым мальтыйскім паслом Пардо ў жніўні 1967 года Генеральнаму сакратару ААН У Тану, 18 снежня 1967 года Генеральная Асамблея ААН стварыла ad hoc камітэт, які павінен быў вывучыць спосабы захавання марскога дна выключна для мірнага прымянення. Камітэт імкнуўся пераканацца, што эксплуатацыя і выкарыстанне марскога і акіянскага дна будуць праводзіцца выключна ў адпаведнасці з прынцыпамі і мэтамі Статута ААН, у інтарэсах падтрымання міжнароднага міру, бяспекі і дзеля карысці чалавецтву.

У дагавор унеслі 11 артыкулаў. Асноўным палажэннем з’яўляецца поўная забарона на ўстаноўку і размяшчэнне на дне мораў і акіянаў, а таксама ў яго нетрах за межамі 22 км (12 марскіх міль) прыбярэжнай зоны любых відаў зброі масавага знішчэння, усіх збудаванняў, пускавых устаноўвак і іншых прылад для захоўвання, выпрабавання або прымянення падобнай зброі. Удзельнікам дагавора забараняецца дапамога, заахвочванне або падахвочванне любой дзяржавы да ажыццяўлення падобных дзеянняў; у рамках сістэмы праверкі любы ўдзельнік можа правяраць выкананне дагавора іншай краінай-удзельнікам. Краіна мае права выйсці з дамовы пры ўмове паведамлення за 3 месяцы ўсіх астатніх яго ўдзельнікаў і Савета Бяспекі ААН, аднак удзельнікі разам з тым абавязаны весці перамовы аб прадухіленні гонкі ўзбраенняў на дне мораў і акіянаў.

7 снежня 1970 года дагавор быў ухвалены на 25-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН, а 11 лютага 1971 года быў адкрыты для падпісання адначасова ў Вашынгтоне, Лондане і Маскве. 18 мая 1972 года дагавор уступіў у сілу пасля ратыфікацыі 25 краін, уключаючы ЗША, Вялікабрытаніі і СССР. Станам на кастрычнік 2018 года 94 краіны сталі ўдзельнікамі дамовы, а яшчэ 21 падпісала яе, але не ратыфікавала яе.

Літаратура

• Договор о морском дне // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.