Джаяварман VII

Джаяварман VII
ជ័យវរ្ម័នទី៧
Меркаваны партрэт Джаявармана VII (XII ст.)
дэвараджа 1181 — 1218
Папярэднік	Трыбхуванадыт’я
Пераемнік	Індраварман II
Нараджэнне	1122 Ясадхарапура
Смерць	1218 Ангкор-Тхом
Род	Mahîdharapura[d]
Бацька	Дхараніндраварман II
Маці	Шры-Джаяраджакудамані
Жонка	Джаяраджадэві, Індрадэві
Дзеці	Індраварман II
Веравызнанне	будызм
Прыналежнасць	Кхмерская імперыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Джаяварман VII (кхмер.: ជ័យវរ្ម័នទី៧; паміж 1122 г. і 1125 г. — 1218 г.) — дэвараджа (манарх) Кхмерскай імперыі, знакаміты сваімі ваеннымі перамогамі і будаўнічымі праектамі.

Шлях да ўлады

Джаяварман VII (пасмяротнае імя Махапарамасаўгата) нарадзіўся ў сям'і будучага дэвараджы Дхараніндравармана II (1150 — 1160 гг.). Быў сынам ад яго першай жонкі Шры-Джаяраджакудамані, якая паходзіла ад дэвараджы Харшавармана III (1066 — 1080 гг.). Відавочна, ужо ў дзяцінстве Джаяварман VII стаў будыстам. У перыяд кіравання бацькі атрымаў досвед вайскавода ў вайне з чамамі.

Пасля смерці Дхараніндравармана II трон успадкаваў Ясаварман II, яго блізкі сваяк або старэйшы сын. Але кіраванне новага дэвараджы было нядоўгім. Яно суправаджалася ўнутранымі крызісамі і скончылася замахам на яго жыццё. Да ўлады прыйшоў прыдворны Трыбхуванадыт’я. Джаяварман VII быў вымушаны пакінуць Ангкор і пераехаць на ўсход. У 1177 г. Джая Індраварман IV, валадар Чампы, арганізаваў паход на Кхмерскую імперыю. Пасля бітвы на возеры Танлесап ён захапіў і разрабаваў кхмерскую сталіцу, забіў Трыбхуванадыт’ю. Джаяварман VII арганізаваў супраціўленне акупантам і ў выніку ў 1181 г. сам стаў дэвараджам.

Амерыканскі гісторык Майкл Вікеры прапанаваў гіпотэзу, згодна якой Джаяварман VII пасля смерці Ясавармана II збёг у Чампу і стаў адным з прыхільнікаў вайны паміж дзяржавамі чамаў і кхмераў. Менавіта, ён і яго саюзнікі захапілі Ангкор. Такім чынам, яго прыход да ўлады быў абумоўлены падтрымкай чамаў. Болей за тое, М. Вікеры лічыў, што Джаяварман VII мог кантраляваць поўдзень Чампы да каранацыі ў Кхмерскай імперыі. Яго пазнейшая вайна ў Чампе была выклікана змаганнем за ўжо падначаленыя яму тэрыторыі.

Ваенная палітыка

Першыя дзесяцігоддзі свайго кіравання Кхмерскай імперыяй Джаяварман VII прысвяціў змаганню з Чампай. Войска было істотна павялічана. У яго склад увайшлі нават жанчыны, што было пазней адлюстравана на барэльефах храма Баён. Галоўную моц склалі баявыя сланы.

У 1182 г. дэвараджа прыняў беглага чамскага князя Сур’явармана, які атрымаў у Ангкоры адукацыю і ваенныя навыкі. У 1190 г., калі ўлада Джаі Індравармана IV ў Чампе захісталася, Джаяварман VII накіраваў туды сваё войска на чале Сур’явармана. Яно атрымала бліскучую перамогу і захапіла сталіцу Чампы. Тым не меней, у наступным годзе чамы ўзнялі паўстанне і выгналі кхмераў. Сур’яварман здолеў забіць сваіх супернікаў і абвясціў сябе валадаром Чампы. Ён імкнуўся весці незалежную палітыку, але ў 1203 г. быў зруныты родным дзядзькам. Джаяварман VII зноў увёў войска ў Чампу, але цалкам заваяваць яе не здолеў з-за ўмяшальніцтва в’етаў. Каля 30 гадоў Чампа заставалася залежнай ад Кхмерскай імперыі.

На поўначы Джаяварман VII значна пашырыў межы сваёй дзяржавы ўздоўж рэчышча Меконга.

• 
  Кхмерскае войска на маршы. Барэльеф храма Баён
• 
  Кхмерскае войска перад бітвай. Барэльеф храма Баён
• 
  Бітва з чамамі. Барэльеф храма Баён

Будаўніцтва

У гады кіравання Джаявармана VII у Ангкоры была пабудавана новая сталіца Ангкор-Тхом. Цэнтральнае месца ў ёй заняў будысцкі храм Баён, на шматлікіх барэльефах якога былі адлюстраваны ваенныя і мірныя падзеі таго часу. Усяго на тэрыторыі краіны было ўзведзена 10 буйных храмаў. Два з іх былі прысвечаны маці і бацьке Джаявармана VII. Акрамя таго, была пабудавана сетка дарог, што злучала Ангкор з Чампай і марскім узбярэжжам. Уздоўж дарог былі адчынены гасцёўні для вандроўнікаў — адна на кожныя 15 км. Джаяварман VII заснаваў 102 шпіталі для сваіх падданых.

Спасылкі

• Jayavarman VII — National Museum of Cambodia
• Nietupski, P., 2019. Medieval Khmer Society: The Life and Times of Jayavarman VII (ca. 1120—1218). ASIANetwork Exchange: A Journal for Asian Studies in the Liberal Arts, 26(1), pp.33-74