Мадэляванне

Мадэляванне ў навуковых даследваннях стала прымяняцца яшчэ ў глыбокай старажытнасці і паступова захоплівала ўсё новыя вобласці навуковых ведаў: тэхнічнае канструяванне, будаўніцтва і архітэктуру, астраномію, фізіку, хімію, біялогію і грамадскія навукі. Вялікія поспехі і прызнанне практычна ва ўсіх галінах сучаснай навукі прынесла метаду мадэлявання ХХ ст. З цягам часу стала ўсведамляцца роля мадэлявання як універсальнага метаду навуковага пазнання.

Віды мадэляванняў

Мадэль — гэта такі матэрыяльны або думкава ўяўляемы аб’ект, які ў працэсе даследвання замяшчае аб’ект-арыгінал так, што яго непасрэднае вывучэнне дае новыя веды аб аб’екце-арыгінале.

Можна вылучыць наступныя віды мадэляванняў:

• Інфармацыйнае мадэляванне
• Кампутарнае мадэляванне
• Матэматычнае мадэляванне
• Матэматыка-картаграфічнае мадэляванне
• Малекулярнае мадэляванне
• Лічбавае мадэляванне
• Лагічнае мадэляванне
• Педагагічнае мадэляванне
• Псіхалагічнае мадэляванне
• Статыстычнае мадэляванне
• Структурнае мадэляванне
• Фізічнае мадэляванне
• Эканоміка-матэматычнае мадэляванне
• Імітацыйнае мадэляванне
• Эвалюцыйнае мадэляванне

Працэс мадэлявання ўключае тры элементы:

1. Суб’ект (даследчык)
2. Аб’ект даследвання
3. Мадэль адносінаў пазнаючага суб’екта і пазнавальнага суб’екта.

Этапы мадэлявання

Першым этапам працэсу мадэлявання з’яўляецца пабудова мадэлі. Для аднаго аб’екта можа быць пабудавана некалькі «спецыялізаваных» мадэляў, якія канцэнтруюць увагу на пэўных баках доследнага аб’екта або жа характарызуюць аб’ект з рознай ступенню дэталізацыі.

На другім этапе мадэль выступае як самастойны аб’ект даследвання. Адной з формаў такога даследвання з’яўляецца правядзенне «мадэльных» эксперыментаў, пры якіх свядома змяняюцца ўмовы функцыянавання мадэлі і сістэматызуюцца дадзеныя аб яе «паводзінах». Канчатковым вынікам гэтага этапу з’яўляецца мноства ведаў аб мадэлі.

На трэцім этапе ажыццяўляецца перанос ведаў з мадэлі на арыгінал — фармаванне мноства ведаў аб аб’екце. Гэты працэс пераносу ведаў вырабляецца па пэўных правілах. Веды аб мадэлі павінны быць скарэктаваны з улікам тых уласцівасцяў аб’екта-арыгіналу, якія не знайшлі адлюстравання або былі зменены пры пабудове мадэлі. Мы можам з дастатковай падставай пераносіць якой-небудзь вынік з мадэлі на арыгінал, калі гэты вынік неабходна звязаны з прыкметамі падабенства арыгіналу і мадэлі.

Чацвёрты этап — практычная праверка атрыманых з дапамогай мадэляў ведаў і іх выкарыстанне для пабудовы абагульняючай тэорыі аб’екта, яго пераўтварэнняў або кіравання ім.

Для разумення сутнасці мадэлявання важна не выпускаць з ўвагі, што мадэляванне — не адзіная крыніца ведаў аб аб’екце. Працэс мадэлявання «пагружаны» ў больш агульны працэс пазнання. Гэта акалічнасць улічваецца не толькі на этапе пабудовы мадэлі, але і на завяршальнай стадыі, калі адбываецца аб’яднанне і абагульненне вынікаў даследвання, якія атрымліваюцца на аснове шматстайных сродкаў пазнання.

Мадэляванне — цыклічны працэс. Гэта азначае, што за першым чатырохэтапным цыклам можа рушыць услед другі, трэці і г.д., пры гэтым веды аб даследным аб’екце пашыраюцца і ўдакладняюцца, а зыходная мадэль паступова ўдасканальваецца. Недахопы, выяўленыя пасля першага цыкла мадэлявання, абумоўленыя малым веданнем аб’екта і памылкамі ў пабудове мадэлі, можна выправіць у наступных цыклах. У метадалогіі мадэлявання, такім чынам, закладзеныя вялікія магчымасці самаразвіцця.

Літаратура

• Грынберг, А. С. Эканоміка-матэматычныя метады і мадэлі/ А. С. Грынберг. — Мінск: Акадэмія кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, 2005.
• Сідзін, Э. Ф. Эканоміка-матэматычнае мадэляванне/ З. Ф. Сідзін. — Чарнігаў: 1999.
• Макараў, С. І. Эканоміка-матэматычныя метады і мадэлі/ С. І. Макараў, Севасцьянава С. А. — Масква: Кнорус, 2008.