У-дзі (Лю Сун)

У-дзі
кітайскі імператар[d] (Liu Song dynasty[d]) 10 ліпеня 420 — 26 чэрвеня 422
Папярэднік	Emperor Gong of Jin[d]
Пераемнік	Emperor Shao of Liu Song[d]
Нараджэнне	16 красавіка 363 Jingkou District[d], Цзінь
Смерць	26 чэрвеня 422 (59 гадоў) Нанкін, Liu Song dynasty[d]
Месца пахавання	Chuning Tomb[d]
Бацька	Liu Qiao[d]
Маці	Zhao Anzong[d]
Жонка	Duchess Zang Aiqin[d], Hu Dao'an[d], Empress Dowager Zhang[d] і Consort Sun[d]
Дзеці	Emperor Shao of Liu Song[d], Liu Yizhen[d], Emperor Wen of Liu Song[d], Liu Yikang[d], Liu Yigong[d], Liu Yixuan[d], Liu Yiji[d], Liu Xingdi[d], Liu Rongnan[d], Liu Huiyuan[d], Liu Xinnan[d], Wu Junxuan[d], Shi An Lai[d], Xuan Chengde[d], Fu Yang[d], Guang De[d] і Xin'an[d]
Дзейнасць	палітык
Медыяфайлы на Вікісховішчы

(Лю-)Сунскі У-дзі (кіт. трад. (劉)宋武帝), асабістае імя Лю Юй (кіт. трад. 劉裕, 363—422) — палкаводзец імперыі Цзінь, які зрынуў кіруючую дынастыю і сеў на трон сам, у выніку чаго на месцы імперыі Цзінь з’явілася імперыя Сун (каб адрозніваць ад іншых дзяржаў з назвай «Сун», у гістарычных працах да яе дадаюць прозвішча кіруючай дынастыі, і называюць Лю Сун).

Біяграфія

Маладыя гады і кар’ера ў войску

Сцвярджаецца, што Лю Цяа (бацька Лю Юя) з’яўляўся нашчадкам у 20-м пакаленні чускага князя Лю Цзяа — малодшага брата заснавальніка імперыі Хань Лю Бана. Лю Хунь (прадзед Лю Юя) сапраўды жыў у Пэнчэне (адкуль быў родам Лю Бан), аднак пасля сям’я пераехала на поўдзень. У 360 годзе Лю Цяа ажаніўся з Чжаа Аньцзун (дачкой кіраўніка акругі), якая памерла неўзабаве пасля таго, як у сямейнай пары ў 363 годзе нарадзіўся сын Юй. Паколькі яны жылі вельмі бедна, то Лю Цяа вырашыў адмовіцца ад сына. Пачуўшы пра гэта, цётка Лю Юя, якая годам раней нарадзіла Лю Хуайцзіна, прыйшла ў дом Лю Цяа і, перавёўшы Лю Хуайцзіна на цвёрдую ежу, стала выкормліваць сваім малаком Лю Юя. Пасля гэтага Лю Цяа ажаніўся з Сяа Вэньшоу, якая нарадзіла яму яшчэ двух сыноў — Лю Дааляня і Лю Даагуя.

Лю Юй вырас моцным, але неадукаваным, і ў выніку пайшоў у войска. У канцы IV стагоддзя, калі імперыю скалыналі паўстання, Лю Юй апынуўся ў арміі генерала Лю Лаачжы (фактычна цалкам кантраляваў правінцыю Янчжоу, якая займала землі сучасных правінцый Цзянсу і Чжэцзян), дзе пасябраваў з яго сынам Лю Цзінсюанем. Дзякуючы асабістай адвазе і знаёмству з Лю Цзінсюанем Лю Юй стаў рабіць кар’еру. Калі Сунь Энь, які падняў паўстанне супраць цэнтральнай улады, захапіў усю Янчжоу і падышоў да сталічнага Цзянькану, Лю Лаачжы здолеў у канцы 399 года выбіць Сунь Эня назад на Астравы Чжоушань, але правінцыя Янчжоу апынулася спустошанай дашчэнту. У 401 годзе Сунь Энь паспрабаваў атакаваць зноў, але быў адбіты Лю Юем. За поспехі ў баях імператарскім указам Лю Юй быў прызначаны кіраўніком акругі Сяпэй.

У 401 годзе, баючыся росту ўплыву генерала Хуань Сюаня, які кантраляваў ужо дзве траціны тэрыторыі, рэгент Сыма Юаньсянь абвясціў таго здраднікам, і загадаў атакаваць яго. Аднак Лю Лаочжы не давяраў Сыма Юаньсяню, і калі Хуань Сюань падышоў з войскам да сталіцы — звярнуў зброю супраць Сыма Юаньсяня. Хуань Сюань узяў Цзянькан, пакараў смерцю Сыма Юаньсяня, выгнаў яго бацьку Сыма Даацзы, і стаў кантраляваць усю імперыю. Лю Лаачжы паспрабаваў паўстаць, але яго пакінулі ўласныя афіцэры, і ён скончыў жыццё самагубствам. Лю Юй вярнуўся ў родны Цзінкоу і стаў жыць як прыватная асоба, да яго далучыўся Хэ Уцзі (пляменнік Лю Лаачжы); Лю Цзінсюань збег у дзяржаву Позняя Цынь, а адтуль — у дзяржаву Паўднёвая Янь.

У 402 годзе, аднак, Лю Юй зноў апынуўся ў арміі, і ваяваў супраць Лу Сюня (пляменніка загінулага ў баі Сунь Эня, які ўзначаліў паўстанцаў пасля смерці дзядзькі). У 403 годзе ён стаў генералам. Тым часам восенню 403 года Хуань Сюань прымусіў імператара даць яму тытул Чу-вана (楚王), а зімой вымусіў выдаць указ аб перадачы яму трона, абвясціўшы стварэнне новай дзяржавы Чу.

Кампанія супраць Хуань Сюаня

Першапачаткова Хуань Сюаню рызыкнуў супрацьстаяць толькі Маа Цюй — губернатар правінцыі Ічжоу (займала тэрыторыю сучасных Сычуані і Чунцына), аднак паступова сфарміравалася змова з удзелам Лю Юя, і вясной 404 года пачалося паўстанне. Лю Юй і Хэ Уцзі нечаканым ударам захапілі Цзінкоу, дзе змаглі прыцягнуць на свой бок дасведчанага адміністратара Лю Мучжы. Лю Даагуй (зводны брат Лю Юя), Лю і і Мэн Чан забілі Хуань Хуна (стрыечнага брата Хуань Сюаня), які ўзначальваў правінцыю Цінчжоу. Аднак паўстанні ў правінцыі Юйчжоу і Сталічным Цзянькане праваліліся.

Лю Юй хутка рушыў на Цзянькан, змятаючы заслоны, якімі Хуань Сюань спрабаваў яго спыніць, і той, узяўшы з сабой зрынутага імператара, бег на захад, у свой стары аплот — Цзянлін. Заняўшы пакінуты праціўнікам Цзянькан, Лю Юй абвясціў аднаўленне імперыі Цзінь. Пакінуўшы адміністрацыйныя справы імперыі на Лю Мучжы, Лю Юй рушыў наўздагон за Хуань Сюанем. Хуань Сюань быў забіты, а Ван Канчань і Ван Тэнчжы зноў абвясцілі ў Цзянліне зрынутага Хуань Сюанем Сыма Дэцзуна імператарам. Аднак неўзабаве Хуань Чжэнь — пляменнік Хуань Сюаня — нечакана захапіў Цзянлін і ўзяў Сыма Дэцзуна ў закладнікі, працягваючы, аднак, шанаваць яго як імператара. Увесну 405 Лю Юй узяў Цзянлін, і Хуань Чжэнь бег. Імператар быў вернуты ў сталіцу Цзянькан, аднак уся ўлада цяпер перайшла да Лю Юя.

Рэгенцтва

Хоць Лю Юй хацеў заняць трон сам, ён зрабіў высновы з памылак Хуань Сюаня, і вырашыў спачатку ўмацаваць асабістую ўладу, тым больш, што пакуль што ён быў вымушаны абапірацца на кааліцыю ваенных і грамадзянскіх чыноўнікаў.

Увесну 405 года паўсталі салдаты генерала Маа Цюя. Маа Цюй быў забіты, а Цяа Цзун, які ўзначаліў бунтаўнікоў, захапіў Чэнду і абвясціў там дзяржаву Заходняя Шу. Лю Юй тым часам пастараўся заключыць мір з Лу Сюнем (паспеўшым за час вайны супраць Хуань Сюаня захапіць землі на тэрыторыі сучаснай правінцыі Гуандун), прызначыўшы яго губернатарам правінцыі Гуанчжоу (займала тэрыторыі сучасных Гуандуна і Гуансі). У 407 годзе Лю Юй адправіў войскі супраць Заходняй Шу, але гэты паход скончыўся няўдачай.

У 409 годзе на паўночныя межы Цзінь напала Паўднёвая Янь. Лю Юй нанёс контрудар, і вясной 410 года захапіў сталіцу Паўднёвай Янь, знішчыўшы гэтую дзяржаву. Аднак за час яго адсутнасці на поўдні паўсталі Лу Сюнь і Сюй Даафу, і Лю Юй быў вымушаны тэрмінова вярнуцца туды; падаўленне паўстання зацягнулася да 411 года. Пасля гэтага ён зноў звярнуў сваю ўвагу на знешнюю экспансію, і ў 413 годзе цзіньскімі войскамі была зноў заваявана Заходняя Шу. У 416 годзе пачалося буйное наступленне на дзяржаву Позняя Цынь, і да вясны 417 года гэта дзяржава таксама была знішчана. Пасля гэтага, замест таго, каб працягваць экспансію, Лю Юй вырашыў захапіць трон імперыі і вярнуўся ў Цзянькан.

У 418 годзе імператар прапанаваў Лю Юю тытул Сун-ван, але Лю Юй публічна адхіліў яго. Лю Юй распачаў некалькі спробаў забіць імператара, але Сыма Дэвэнь старанна апекаваў свайго старэйшага брата, і некалькі спробаў атручвання праваліліся. Толькі калі ў раёне святкавання Новага года Сыма Дэвэнь захварэў, і знаходзіўся ў сябе дома, Ван Шаачжы змог пракрасціся ў імператарскія пакоі, і задушыць імператара. Сыма Дэвэнь быў узведзены на трон як імператар Гун-дзі.

Лю Юю, які насіў да гэтага тытул Сун-гун (宋公), быў падараваны новым імператарам тытул Сун-ван (宋王), які на гэты раз быў ім прыняты, а ў 420 годзе, імператар быў вымушаны выдаць указ аб сваім адрачэнні ад прастола і аб перадачы трона Лю Юю. Лю Юй абвясціў аб стварэнні замест імперыі Цзінь новай дзяржавы — імперыі Сун .

Праўленне

Узышоўшы на трон, Лю Юй дараваў імператару, які адрокся, тытул Лінлін-вана (零陵王), і пасяліў у палацы непадалёк ад сталічнага Цзянькана. Сваю мачыху Лю Юй абвясціў ўдовай імператрыцай, братам, сынам і пляменнікам раздаў тытулы. Увосень 420 года ён абвясціў свайго старэйшага сына Лю Іфу спадчыннікам прастола.

Баючыся, што імператар, што адрокся, можа стаць пагрозай яго кіраванню, Лю Юй адправіў Чжан Вэя, каб той атруціў былога імператара, але Чжан Вэй палічыў за лепшае выпіць атручанае віно сам. Братам жонкі імператара было загадана атруціць ўсіх сыноў, якія будуць нараджацца ў былой імператарскай пары. Баючыся за сваё жыццё імператар і яго жонка гатавалі сабе самі з асабіста набытых прадуктаў. Увосень 421 года пасланая Лю Юем група ваенных з’явілася да Лінлін-вана, пакуль яго жонка прымала сваіх братоў у іншым доме, і загадала яму прыняць яд. Той адмовіўся, заявіўшы, што будызм не ўхваляе самагубстваў, і тады салдаты яго задушылі. Ён быў пахаваны з імператарскімі ўшанаваннямі.

У 422 годзе, даведаўшыся ад Се Хуэя, што спадчыннік прастола Лю Іфу часта праводзіць час з нявартымі людзьмі, Лю Юй вырашыў зрабіць спадчыннікам пасаду свайго другога сына Лю Ічжэня. Аднак пасля сустрэчы з Лю Ічжэнем Се Хуэй прыйшоў да высновы, што той яшчэ горшы за Лю Іфу, і Лю Юй не стаў мяняць парадак атрымання ў спадчыну.

Улетку 422 Лю Юй моцна захварэў, і так як спадчыннік прастола быў яшчэ непаўналетнім, даверыў яго апецы Сюй Сяньчжы, Фу Ляна, Се Хуэя і Тань Даацзі. Неўзабаве імператар памёр, і Лю Іфу атрымаў у спадчыну трон.

Дэвізы праўлення

• Юнчу (永初) 420—422

Спасылкі

• Афіцыйная біяграфія (першая, другая і трэцяя часткі) У-дзі ў «Кнізе Сун» (Кітайская мова)
• Афіцыйная біяграфія У-дзі ў «Гісторыі Паўднёвых дынастый» (кітайская мова)