Эвідэнцыйнасць

Катэгорыя эвідэнцыйнасці ў лінгвістыцы — набор граматычных або лексічных значэнняў, якія выказваюць экспліцытнае ўказанне на крыніцу звестак прамоўцы адносна сітуацыі, якая імі паведамляецца. Эвідэнцыйнасць досыць распаўсюджаная ў мовах свету — яна з’яўляецца граматычнай катэгорыяй прыблізна ў кожнай чацвёртай мове. У такіх мовах у любым выказванні пры дапамозе адмысловых граматычных сродкаў паказваецца крыніца звестак таго, хто гаворыць — напрыклад, ці бачыў прамоўца тое, пра што ён паведамляе, на ўласныя вочы, цітолькі перадае сведчанні з чужых слоў, альбо ж такі гэта вынік яго ўласнай ментальнай дзейнасці (высноў, змеркаванняў, здагадак і г.д.). У рускамоўнай літаратуры для абазначэння гэтага панятку выкарыстоўваюцца і іншыя тэрміны: пераказвальнасць/непераказвальнасць, відавочнасць/невідавочнасць (завочнасць), засведчанасць/незасведчанасць.

Гісторыя вывучэння

З прычыны таго, што ў класічных індаеўрапескіх мовах катэгорыя крыніцы інфармацыі не граматыкалізавана, панятак эвідэнцыйнасці ў лінгвістыцы сфармаваўся толькі напачатку XX стагоддзя пры апісанні такіх моваў Паўднёвай Амерыкі, як кечуа і аймара.

Адным з першых навукоўцаў, які загаварыў пра панятак эвідэнцыйнасці (англ.: evidentiality) як пра абавязковы паказчык крыніцы інфармацыі, быў амерыканскі этналінгвіст Франц Боас. У сваёй рабоце 1911 году Боас разважае аб выказванні Чалавек хворы у мове кваквала:

У выпадку, калі прамоўца сам не бачыў хворага чалавека, ён павінен указаць, ці атрымаў ён звесткі пра хваробу чалавека з другіх рук або гэта яму наснілася.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

In case the speaker had not seen the sick person himself, he would have to express whether he knows by hearsay or by evidence that the person is sick, or whether he has dreamed it.

Панятак эвідэнцыйнасці як абавязковай граматычнай катэгорыі ўпершыню было ўведзена Раманам Якабсанам, які разглядаў яе як сферу значэнняў, якія ўказвалі на крыніцу звестак. Якабсан таксама першым вылучыў лад і эвідэнцыйнасць як дзве незалежныя катэгорыі.