Шматгадовыя бессцябловыя травяністыя расліны з моцным тоўстым гарызантальным карэнішчам і плаваючым на паверхні вады авальна-зліптычным, вялікім глыбока-сэрцападобным скурыстым лісцем на доўгіх чаранках. Кветкі адзіночныя, двухполыя, жоўтыя ці аранжавыя, з моцным пахам, дыяметрам да 2—5 см, на доўгіх кветаножках, з 5 жоўтымі, знізу зялёнымі чашалісцікамі і шматлікімі пялёсткамі. Рыльца амаль лейкападобнае, з 10-20 прамянямі. Плод — падобная да гарлачыку (адсюль назва) шматнасенная сакавітая зялёная ягада.
Адрозніваецца больш за 10 відаў. Пашыраны пераважна ва ўмераным поясе Паўночнага паўшар’я; на Беларусі трапляюцца звычайны гарлачык жоўты, або жоўтая вадзяная лілея (Nuphar lutea), і вельмі рэдкі гарлачык жоўты малы (Nuphar pumila). Растуць у азёрах, вадасховішчах, у рэках з павольнай плынню на глыбіні да 2 м, нярэдка ўтвараюць зараснікі. Вядомы міжвідавыя гібрыды.
