Індэкс забароненых кніг

Index Librorum Prohibitorum, выданне 1564 года Паала Мануцыя

Індэкс забароненых кніг (лац.: Index Librorum Prohibitorum) — спіс публікацый, якія былі забароненыя да чытання Рымска-Каталіцкай Царквой пад пагрозай адлучэння. Некаторыя выданні Спіса ўтрымлівалі таксама ўказанні Царквы з нагоды чытання, продажу і цэнзуры кніг. Афіцыйнай мэтай складання Індэкса была абарона веры і маральнасці ад замахаў і багаслоўскіх памылак.

Кнігі, якія прайшлі цэнзуру, друкаваліся з грыфам Nihil obstat («ніякіх перашкод») і Imprimatur («няхай будзе надрукавана») на тытульным лісце.

Каталіцкія аўтары мелі права абараняць свае творы і маглі падрыхтаваць новае, выпраўленае выданне, каб зняць забарону. Спіс быў вельмі эфектыўны: на працягу многіх гадоў кнігі, якія трапілі ў спіс, было вельмі цяжка знайсці ў каталіцкіх краінах, асабліва за межамі буйных гарадоў. Спіс адмянілі ў 1966 годзе, калі ён быў скасаваны Другім Ватыканскім саборам. Аднак засталося маральнае абавязацельства каталіка не прадаваць і не чытаць кнігі, якія могуць падвергнуць небяспецы веру або мараль.

Першы такі спіс быў апублікаваны ў Нідэрландах у 1529 годзе. Венецыя і Парыж узялі прыклад з Нідэрландаў ў 1543 і 1551 гадах адпаведна. Першы рымскі спіс быў складзены Папам Паўлам IV. Цэнзурныя прынцыпы гэтага спісу былі прызнаныя занадта жорсткімі, і пасля таго, як Трыдэнцкі сабор змяніў царкоўнае заканадаўства ў галіне забароны кніг, Папа Пій IV распаўсюдзіў у 1564 годзе т. зв. Трыдэнцкі спіс. Гэты спіс служыў асновай ўсіх наступных спісаў забароненых кніг, пакуль у 1897 годзе Папа Леў XIII не апублікаваў свой спіс, Index Leonianus.

У 1571 годзе была сфармаваная Святая Кангрэгацыя Спіса, спецыяльна прызначаная для выяўлення забароненай літаратуры, унясення дапаўненняў у спіс, а таксама стварэння спісаў выпраўленняў у тых выпадках, калі патрабаваліся выпраўленні кнігі, а не безумоўная яе забарона. У такіх выпадках кніга была ўнесена ў спіс з адмысловымі пазнакамі, напрыклад, «donec corrigatur» (забаронена, калі не выпраўлена) або «donec expurgetur» (забаронена, калі не ачышчана). У выніку часам з’яўляліся вельмі доўгія спісы выпраўленняў, якія публікаваліся ў адмысловым выданні — Index Expurgatorius.

Кангрэгацыя Спіса была скасаваная ў 1917 годзе, пасля чаго спісам пачаў займацца Свяцейшы Кабінет. Пры гэтым правілы чытання кніг былі перанесены ў новы Кодэкс кананічнага права (Codex Iuris Canonici). Спіс працягваў рэгулярна абнаўляцца і пасля гэтага. Апошняе, 32-е выданне спісу выйшла ў 1948 годзе. Туды трапілі 4000 кніг, забароненых з-за ерасі, амаральнасці, элементаў парнаграфіі, палітычнай некарэктнасці і г. д.

У розны час у спіс уваходзілі сачыненні такіх аўтараў, як Ларэнца Вала, Эразм Ратэрдамскі, Лорэнс Стэрн, Вальтэр, Даніэль Дэфо, Джардана Бруна, Капернік, Анарэ дэ Бальзак, Сартр і іншыя. Поўны спіс аўтараў, якія трапілі ў спіс, прыводзіцца ў кнізе «J. Martinez de Bujanda, Index librorum prohibitorum, 1600—1966» (Жэнева, 2002). Амаль усе вядомыя заходнія філосафы былі ўключаныя ў спіс — у тым ліку і вернікі, як напрыклад Дэкарт, Кант, Берклі. Некаторыя атэісты, напрыклад Шапенгаўэр і Ніцшэ, не былі ўключаныя ў спіс на падставе агульнага правіла, што любыя работы, якія крытыкуюць або асуджаюць элемент каталіцкай веры, забароненыя па факце.

У спіс трапілі і некаторыя нацысцкія творы, у прыватнасці творы нацысцкага ідэолага Розенберга. З іншага боку, у спіс не трапіла кніга Гітлера «Майн Кампф».