Шумер: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др r2.7.1) (робат дадаў: ug:سۇمېرلار |
др Bot: Migrating 87 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q35355 (translate me) |
||
Радок 18: | Радок 18: | ||
{{Link FA|ka}} |
{{Link FA|ka}} |
||
{{Link FA|pt}} |
{{Link FA|pt}} |
||
[[af:Sumeriese beskawing]] |
|||
[[als:Sumer]] |
|||
[[am:ሱመር]] |
|||
[[an:Sumeria]] |
|||
[[ar:سومر]] |
|||
[[ast:Sumeria]] |
|||
[[az:Şumer]] |
|||
[[be-x-old:Шумэр]] |
|||
[[bg:Шумер]] |
|||
[[bn:সুমের]] |
|||
[[br:Sumer]] |
|||
[[bs:Sumer]] |
|||
[[ca:Sumer]] |
|||
[[ceb:Sumer]] |
|||
[[ckb:سوومەر]] |
|||
[[cs:Sumer]] |
|||
[[cv:Шумер]] |
|||
[[da:Sumer]] |
|||
[[de:Sumer]] |
|||
[[diq:Sumer]] |
|||
[[el:Σουμέριοι]] |
|||
[[eml:Sumér]] |
|||
[[en:Sumer]] |
|||
[[eo:Sumero]] |
|||
[[es:Sumeria]] |
|||
[[et:Sumer]] |
|||
[[eu:Sumer]] |
|||
[[fa:سومریان]] |
|||
[[fi:Sumer]] |
|||
[[fiu-vro:Sumõr]] |
|||
[[fr:Sumer]] |
|||
[[fy:Sumearjers]] |
|||
[[gan:蘇美爾]] |
|||
[[gl:Sumeria]] |
|||
[[he:שומר]] |
|||
[[hi:सुमेर]] |
|||
[[hr:Sumerani]] |
|||
[[hu:Sumer]] |
|||
[[hy:Շումեր]] |
|||
[[id:Sumeria]] |
|||
[[is:Súmer]] |
|||
[[it:Sumeri]] |
|||
[[ja:シュメール]] |
|||
[[ka:შუმერი]] |
|||
[[ko:수메르]] |
|||
[[ku:Sumer]] |
|||
[[la:Sumer]] |
|||
[[li:Soemer]] |
|||
[[lt:Šumeras]] |
|||
[[lv:Šumera]] |
|||
[[mk:Сумер]] |
|||
[[ml:സുമേറിയൻ സംസ്കാരം]] |
|||
[[ms:Sumeria]] |
|||
[[mwl:Suméria]] |
|||
[[my:ဆူမားရီးယန်းခေတ်]] |
|||
[[nap:Sumeri]] |
|||
[[nds:Sumer]] |
|||
[[new:सुमेर]] |
|||
[[nl:Sumer]] |
|||
[[nn:Sumer]] |
|||
[[no:Sumer]] |
|||
[[oc:Sumèr]] |
|||
[[pa:ਸੂਮਰ]] |
|||
[[pl:Sumer]] |
|||
[[pt:Suméria]] |
|||
[[ro:Sumer]] |
|||
[[ru:Шумер]] |
|||
[[scn:Sumeri]] |
|||
[[sh:Sumer]] |
|||
[[simple:Sumer]] |
|||
[[sk:Sumeri]] |
|||
[[sl:Sumerija]] |
|||
[[sq:Sumerët]] |
|||
[[sr:Сумер]] |
|||
[[sv:Sumer]] |
|||
[[sw:Sumeri]] |
|||
[[ta:சுமேரியா]] |
|||
[[th:ชาวซูเมอร์]] |
|||
[[tl:Sumerya]] |
|||
[[tr:Sümerler]] |
|||
[[ug:سۇمېرلار]] |
|||
[[uk:Шумер]] |
|||
[[ur:سمیری]] |
|||
[[vi:Người Sumer]] |
|||
[[war:Sumer]] |
|||
[[zh:苏美尔]] |
|||
[[zh-min-nan:Sumer]] |
Версія ад 22:43, 8 сакавіка 2013
Шумер — старажытная краіна ў Паўднёвай Месапатаміі, на землях сучаснага Ірака. Існавала ў 4—2 тыс. да н.э.
Старажытныя паселішчы на гэтых землях вядомыя з IV тыс. да н.э. У 2-й пал. IV тыс. да н.э. заселена шумерамі, якія заснавалі тут гарады-дзяржавы. Асноўныя заняткі насельніцтва: рыбалоўства, земляробства, жывёлагадоўля, рамёствы. Эканоміка Шумера была заснавана на ірыгацыйным земляробстве: у абшчынных, храмавых і буйнаўласніцкіх гаспадарках выкарыстоўвалася праца вольных абшчыннікаў, кліентаў, рабоў.
Змест палітычнага жыцця Шумер складала ўнутраная барацьба ў гарадах паміж абшчынай, родава-храмавай арыстакратыяй і вярхоўным правіцелем. Паміж гарадамі-дзяржавамі вялася барацьба за сельскагаспадарчыя ўгоддзі і ірыгацыйныя сістэмы, што прыводзіла да часовых узвышэнняў аднаго з іх. На працягу амаль трох стагоддзяў перыядычна ўзвышаюцца шумерскія гарады і Акад. Яны былі важнымі гандлёвымі, рамесніцкімі, культурнымі і культавымі цэнтрамі. 3 іх ліку вылучаюцца Эрэду, Урук, Ур, Лагаш, Хафаджа, Ашнунак, Кіш. Правіцелі ўзводзілі абарончыя збудаванні, храмы ў гонар багоў, вялікія палацавыя комплексы, будавалі складаныя ірыгацыйныя сістэмы.
На пачатку раннедынастычнага перыяду ў XXVIII-XXV ст. да н.э. паліт. перавага ад I дынастыі Кіша перайшла да I дынастыі Урука, а потым да I дынастыі Ура. 3 сярэдзіны XXV ст. да н.э. ўсталявана гегемонія правіцеляў Лагаша (страчана ў 1-й пал. XXIV ст. да н.э. пасля няўдалай спробы сацыяльных рэформ Уруінімгіны). У XXIV ст. да н.э. землі былі аб'яднаны пад уладай правіцеля горада Умы ў адзіную дзяржаву, куды ўвайшлі тэрыторыі Паўднёвага і Паўночнага Двухрэчча. Аднак стабільнасці гэта не прынесла. Раннедынастычны перыяд скончыўся ў 2-й пал. XXIV ст. да н.э. заваяваннем Шумера дзяржавай Акад. Акад быў разгромлены гуціямі, якія ў канцы XXII ст. да н.э. выгнаны царом Урука Утухенгалем. Улада над Шумерам перайшла да цароў III дынастыі Ура. У канцы XXI ст. да н.э. ў выніку нашэсця амарытаў і эламітаў Шумер канчаткова страціў самастойнасць. Пазней існаваў як частка Вавілоніі.
Літаратура
- Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 11. Футбол — Яя; Дадатак / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1974. — 656 с.: іл., карты.
- БелЭн у 18 т. Т. 17. - Мн., 2003.
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Шумер