Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др Bot: Migrating 32 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q32607 (translate me) |
др параметры шаблона Бібліяінфармацыя перенесены на Викиданные |
||
Радок 3: | Радок 3: | ||
== Жыццяпіс == |
== Жыццяпіс == |
||
=== Нараджэнне === |
=== Нараджэнне === |
||
Радок 9: | Радок 10: | ||
=== Шлях да ўлады === |
=== Шлях да ўлады === |
||
З [[1505]] г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У [[1511]] г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам [[Д'ёрдзь Дожы|Д'ёрдзя Дожы]]. Паўстанцы былі разгромлены ў [[1514]], лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў. |
З [[1505]] г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У [[1511]] г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам [[Д'ёрдзь Дожы|Д'ёрдзя Дожы]]. Паўстанцы былі разгромлены ў [[1514]], лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў. |
||
У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам [[Людовік Ягелон|Людовіка Ягелона]], у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - [[Сулейман Пышны]], напаў на Венгрыю, у [[1526]], то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка [[Мохач]], дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі. |
У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам [[Людовік Ягелон|Людовіка Ягелона]], у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - [[Сулейман Пышны]], напаў на Венгрыю, у [[1526]], то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка [[Мохач]], дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі. |
||
Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому [[Габсбургі|Габсбургаў]]. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай. |
Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому [[Габсбургі|Габсбургаў]]. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай. |
||
=== Валадарства === |
=== Валадарства === |
||
Радок 21: | Радок 22: | ||
=== Смерць === |
=== Смерць === |
||
У [[1540]] Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі [[Буда, Будапешт|Буду]], у [[1541]] г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і [[Трансільванія|Трансілльванію]]. |
У [[1540]] Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі [[Буда, Будапешт|Буду]], у [[1541]] г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і [[Трансільванія|Трансілльванію]]. |
||
{{ПА |
{{ПА |
||
Радок 35: | Радок 36: | ||
* -{Szakály Ferenc: ''Virágkor és hanyatlás.'' 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-. |
* -{Szakály Ferenc: ''Virágkor és hanyatlás.'' 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-. |
||
{{Бібліяінфармацыя}} |
|||
{{Normdaten |
|||
|PND=118712330 |
|||
|LCCN=n/2002/40065 |
|||
|VIAF=807108 |
|||
|SELIBR= |
|||
|GKD= |
|||
|SWD= |
|||
|WP= |
|||
}} |
|||
{{DEFAULTSORT:Запальяі Ян}} |
{{DEFAULTSORT:Запальяі Ян}} |
Версія ад 08:57, 1 лістапада 2013
Ян Запальяі (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527—1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.
Жыццяпіс
Нараджэнне
Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492—1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.
Шлях да ўлады
З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў.
У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.
Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.
Валадарства
5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.
Смерць
У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.
Крыніцы
- -{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
- -{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
- -{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.