Паўстанне дзекабрыстаў

Паўстанне дзекабрыстаў
Дата	14 (26) снежня 1825
Месца	Санкт-Пецярбург
Вынік	Задушэнне паўстання. Сасланне дзекабрыстаў у Сібір.
Праціўнікі
Паўночнае таемнае таварыства Маскоўскі лейб-гвардыі полк Грэнадзёрскі лейб-гвардыі полк Гвардзейскі марскі экіпаж Расійская імперыя
Сілы бакоў
больш за 3000 чалавек
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паўста́нне дзекабры́стаў (руск.: Восстание декабристов) — спроба дзяржаўнага перавароту, якая адбылася ў Санкт-Пецярбургу, сталіцы Расійскай імперыі, 14 (26) снежня 1825 года. Паўстанне было здзейсненае супольнасьцю дваран-адзінадумцаў (пры падтрымцы вайсковых часткаў) і ставіла за мэту лібералізацыю расійскага грамадска-палітычнага ладу і недапушчэнне ўступленьня на трон Мікалая I. Паўстанне незвычайна адрознівалася ад змоваў эпохі палацавых пераваротаў сваёй рэвалюцыйнай накіраванасцю і мела мацнейшы рэзананс у расійскім грамадстве, які значна паўплываў на грамадска-палітычнае жыццё Мікалаевай эпохі.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Паўстанне дзекабрыстаў

Міжцарстваванне 1825 года

Гл.таксама:Дзекабрысты

Вестка аб смерцi цара Аляксандра I прыйшло ў Пецярбург 27 лістапада.Сына ў яго не было (а дзве яго дачкі, Марыя і Лізавета, памерлі ў маленстве). Па законе аб пасада ў спадчыну 1797 г. на пасад павінен быў уступіць наступны па старшынстве яго брат Канстанцін.

Вестка аб смерцi Аляксандра I, атрыманае ў Пецярбургу, заспела чальцоў Паўночнага таварыства знянацку.У той жа дзень на нарадзе ў Рылеева было вырашана, што калі Канстанцін прыме прастол, то належыць абвясціць усім чальцам грамадства аб яго фармальным роспуску "і дзейнічаць колькі магчыма асцярожней, імкнучыся ў два ці тры гады заняць значнае месца ў гвардзейскіх паліцах".Між тым у Пецярбургу сталі распаўсюджвацца чуткі пра тое, што Канстанцін адмаўляецца ад пасаду, які пераходзіць, такім чынам, да Мікалая.У чальцоў Паўночнага таварыства ізноў "з'явілася надзея на неадкладнае выступ", выкарыстоўваючы ў якасці падставы вернасць прысязе Канстанціну.10 снежня ўжо дакладна стала вядома пра тое,што рыхтуецца "переприсяга". Пачаліся штодзённыя нарады ў К.Ф. Рылеева, С.П. Трубяцкога і Е.П. Абаленскага, дзе распрацоўваліся розныя варыянты выступу.

Выступ прызначылі на 14 снежня - дзень, калі трэба было прысягаць Мікалаю Паўлавічу.13 снежня быў распрацаваны канчатковы план паўстання.Было вырашана ў дзень прынясення прысягі новаму цару ажыццявіць захоп манарха і Сената і прымусіць іх да ўвядзення ў Расіі канстытуцыйнага ладу.

Паўстанне

Прыход мяцежнікаў на плошчу

Надышла раніца 14 снежня.Чальцы тайнага таварыства ўжо знаходзіліся ў сваіх вайсковых частках і вялі агітацыю супраць прысягі Мікалаю I, дзеля захавання вернасці законнаму імператару Канстанціну.К 11 гадзінам раніцы першымі на Сенацкім плошчу былі выведзеныя Аляксандрам і Міхаілам Бястужава і Д.А. Щепіным-Растоўскім 800 салдат лейб-гвардыі Маскоўскага палка,якія былі пабудаваныя ў карэ (чатырохкутнік) каля помніка Пятру I.Вакол помніка і карэ была пастаўлена загараджальны ланцуг салдат.У гадзіну дня да салдат Маскоўскага палка далучыліся матросы гвардзейскага экіпажа пад камандай капітан-лейтэнанта Мікалая Бястужава (старэйшага брата А. і М. Бястужава).Услед за імі на плошчу прыбыў лейб-гвардыі Грэнадзерскі поўк, які прывялі паручнікі Н.А. Паноў і А.М. Сутгоф.Усяго на плошчы сабралася 3 тыс. Салдат і матросаў пры 30 афіцэрах (некаторыя з іх не былі сябрамі таемнага грамадства і далучыліся да паўстання ў апошні момант).Чакалі падыходу іншых вайсковых частак, а галоўнае - дыктатара паўстання - С.П. Трубяцкога, без яго распараджэнняў паўсталыя не маглі самі дзейнічаць.Аднак на плошчы ён не з'явіўся, і паўстанне засталося без кіраўніка. Паводзіны Трубяцкога, несумненна, адыграла фатальную ролю ў дзень 14 снежня. Удзельнікі паўстання прынялі гэта як "здраду".

Спробы ўгаварыць мяцежнікаў здацца

Мікалай I спрабаваў паўплываць на паўстанцаў ўгаворамі.Да іх ён накіраваў генерал-губернатара Пецярбурга М.А. Миларадавіча - героя Айчыннай вайны 1812 года.Ён паспрабаваў сваім красамоўствам пахіснуць салдат, і яго місія ледзь было не мела поспеху, калі б ён не быў смяротна паранены П.Г. Кахоўскага стрэлам з пісталета.

"Ўгаворваць" салдат былі пасланыя пецярбургскі мітрапаліт Серафім і кіеўскі мітрапаліт Яўген.Але ў адказ на ўгаворы, па сведчанні дзяка Прохара Іванова, салдаты пачалі крычаць мітрапалітам:«Які ты мітрапаліт, калі на двух тыднях двум імператарам прысягнуў ... Ня верым вам, ідзеце прэч! ..».

Узброенае супрацьстаянне

Пакуль ішлі ўгаворы, Мікалай сцягнуў да Сенацкай плошчы 9 тыс. салдат пяхоты і 3 тыс. конных.Двойчы конная гвардыя атакавала карэ паўстанцаў, але кожны раз іх атакі спыняліся беглым ружэйным агнём.Зрэшты, паўсталыя стралялі ўверх, ды і самі коннагвардэйцы дзейнічалі нерашуча, выяўляючы салдацкую салідарнасць.І астатнія ўрадавыя войскі вагаліся.Ад іх да паўсталых прыходзілі парламенцёры і прасілі "пратрымацца да вечара", абяцаючы да іх далучыцца.

Мікалай I, баючыся, што з надыходам цемры "бунт мог паведаміцца чэрні", аддаў загад выкарыстаць артылерыю.Некалькі картечный стрэлаў ва ўпор з блізкай адлегласці вырабілі моцнае спусташэнне ў шэрагах паўстанцаў і звярнулі іх ва ўцёкі. К 6 гадзінам вечара паўстанне было разгромлена. Усю ноч пры святле вогнішчаў прыбіралі параненых і забітых і змывалі з плошчы пралітую кроў.

Памылкі паўстанцаў

Кіраўнікі паўстання з самага пачатку рабілі шмат памылак, якія парушылі ўвесь яго план: па-першае, яны не здолелі скарыстацца першапачатковай разгубленасцю уладаў і захапіць ўжо раніцай Петрапаўлаўскую крэпасць, Сенат, Зімовы палац, перашкодзіць прысягі Мікалаю I у паліцах, у якіх ішло закісанне; па-другое, яны не паказалі ніякай актыўнасці ў ходзе паўстання, чакаючы падыходу і далучэння да іх іншых частак.Перад разгромам паўстання ў іх была цалкам рэальная магчымасць захапіць тыя некалькі лёгкіх гармат, якія былі Мікалаем I падцягнуты да плошчы і па сутнасці справы вырашылі сумны зыход паўстання.Таксама яны не звярнуліся па садзейнічанне да прысутных на плошчы пецярбургскаму люду, які відавочна выказваў ім спачуванне і гатовы быў да іх далучыцца.

Пакаранне дзекабрыстаў

Па справе дзекабрыстаў было прыцягнута 579 чалавек. Прызнаныя вінаватымі 287. Пецярым вынесены і прыведзены ў выкананне смяротны прысуд.120 чалавек былі сасланыя на катаргу ў Сібір або на пасяленне.