Аляксандр I (імператар расійскі)

Аляксандр I Паўлавіч
руск.: Александр I
Партрэт працы Джордж Доу
10-ы Імператар Усерасійскі 12 (24 сакавіка) 1801 года — 19 лістапада (1 снежня) 1825 года
Каранацыя	15 (27 верасня) 1801 года, Масква
Папярэднік	Павел I
Пераемнік	Мікалай I
1-ы Цар Польшчы
1-ы Вялікі князь Фінляндскі
Пратэктар Мальтыйскага ордэна 12 (24 сакавіка) 1801 года — 1803
Папярэднік	пасада заснавана Павел I
Пераемнік	пасада скасавана Джавані Тамазі
Нараджэнне	12 (23) снежня 1777 Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Смерць	19 лістапада (1 снежня) 1825 (47 гадоў) Таганрог, зямля Войска Данскога, Расійская імперыя
Месца пахавання	Петрапаўлаўскі сабор
Род	Гальштэйн-Готарп-Раманавы[d]
Бацька	Павел I
Маці	Марыя Фёдараўна
Жонка	Лізавета Аляксееўна
Дзеці	Марыя Аляксандраўна[d], Мікалай Яўгенавіч Лукаш[d], Лізавета Аляксандраўна[d], Zenaida Narishkin[d], Sofya Naryshkina[d], Emmanuil Naryshkin[d], Mariya Parizhskaya[d], Wilhelmine Alexandrine Pauline Alexandrov[d], Густаў Эрэнберг[d], Maria (?)[d] і Nikolay Isakov[d]
Веравызнанне	праваслаўе
Аўтограф
Манаграма
Прыналежнасць	Расійская імперыя
Званне	маршал і генерал-фельдмаршал
Бітвы	Напалеонаўскія войны
Узнагароды	Ордэн Святога Андрэя Першазванага Ордэн Святога Георгія IV ступені Кавалер Вялікага крыжа ордэна Мяча Ордэн Святога Губерта
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксандр I Паўлавіч, (12 (23) снежня 1777, Санкт-Пецярбург — 19 лістапада (1 снежня) 1825, Таганрог) — імператар Расійскай імперыі з 11 (23) сакавіка 1801 па 19 лістапада (1 снежня) 1825), старэйшы сын імператара Паўла I і Марыі Фёдараўны.

Біяграфія

У пачатку кіравання правёў умерана ліберальныя рэформы, распрацаваныя Тайным камітэтам і М. М. Спяранскім. У знешняй палітыцы лавіраваў паміж Вялікабрытаніяй і Францыяй. У 1805—1807 удзельнічаў у антыфранцузских кааліцыях. У 1807—1812 часова зблізіўся з Францыяй. Вёў паспяховыя войны з Турцыяй (1806—1812) і Швецыяй (1808—1809). Пры Аляксандры I да Расіі былі далучаны тэрыторыі Усходняй Грузіі (1801), Фінляндыі (1809), Бесарабіі (1812), Азербайджана (1813), былога герцагства Варшаўскага (1815). Пасля Айчыннай вайны 1812 узначаліў у 1813—1814 антыфранцузскую кааліцыю еўрапейскіх дзяржаў. Быў адным з кіраўнікоў Венскага кангрэса 1814—1815 і арганізатараў Свяшчэннага саюза.

Нараджэнне і імя

Аднаго з сваіх унукаў Кацярына II назвала Канстанцінам у гонар Канстанціна Вялікага, іншага — Аляксандрам у гонар Аляксандра Неўскага. Выбарам імёнаў паказвалася надзея, што Канстанцін вызваліць Канстанцінопаль ад туркаў, а наваяўлены Аляксандр Македонскі стане ўладаром новай імперыі. На троне меркаванай да аднаўлення Грэчаскай імперыі яна хацела бачыць Канстанціна.

«Вы кажаце, — пісала Кацярына барону Ф. М. Грыму, — што яму трэба будзе выбраць, каму пераймаць: герою (Аляксандру Македонскаму) або святому (Аляксандру Неўскаму). Вы, відаць, не ведаеце, што наш святы быў героем. Ён быў мужным ваяром, цвёрдым кіраўніком і спрытным палітыкам і пераўзыходзіў усіх астатніх удзельных князёў, сваіх сучаснікаў… Такім чынам, я згодна, што ў спадара Аляксандра ёсць толькі адзін выбар, і ад яго асабістых талентаў залежыць, на якую ён уступіць сцежку — святасці або гераізму».

«Тым самым ужо выбарам імя Кацярына прадракала ўнуку вялікую будучыню і рыхтавала яго да манаршага прызвання, чаму павінна было спрыяць, на яе думку, перш за ўсё ваенізаванае і арыентаванае на антычныя ўзоры выхаванне». Імя «Аляксандр» не было тыповым для Раманавых — да гэтага так толькі аднойчы быў ахрышчаны рана памерлы сын Пятра Вялікага. Аднак пасля Аляксандра I яно трывала ўвайшло ў Раманаўскі іменаслоў.

Г. Р. Дзяржавін адгукнуўся на нараджэнне Аляксандра вершам «На рождение в Севере порфирородного отрока»: «У гэты час, гэтак холадна, Як Барэй быў раз’юшаны, Дзіцятка парфірароднае У царстве Паўночным народжана…»

Дзяцінства, адукацыя і выхаванне

Фрэдэрык Сезар Лагарп, выхавацель Аляксандра I

С. Шчукін. «Вялікі князь Аляксандр Паўлавіч»

Вырас пры двары Кацярыны Вялікай; выхавацель — швейцарац-якабінец Фрэдэрык Сезар Лагарп азнаёміў яго з прынцыпамі гуманнасці Русо, ваенны настаўнік Мікалай Салтыкоў — з традыцыямі рускай арыстакратыі, бацька перадаў яму сваю прыхільнасць да вайсковага параду і навучыў яго сумяшчаць душэўную любоў да чалавецтва з практычным клопатам пра блізкіх. Кацярына II лічыла свайго сына Паўла няздольным заняць пасад і планавала ўзвесці на яго Аляксандра, абмінаючы яго бацьку.

Многімі рысамі свайго характару Аляксандр быў абавязаны бабулі, якая адабрала сына ў маці, і вызначыла яму жыць у Царскім Сяле, каля сябе, удалечыні ад бацькоў, якія бавіліся ў сваіх палацах (у Паўлаўску і Гатчыне) і рэдка з’яўляліся пры «вялікім двары». Зрэшты, дзіця, як гэта відаць з усіх водгукаў пра яго, было хлопчыкам ласкавым і далікатным, так што важдацца з ім для царскай бабулі было велізарным задавальненнем.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аляксандр I (імператар расійскі)