Атручванне

Карова, атручаная таксінамі расліны Cicuta maculata

Атручванне — засмучэнне жыццядзейнасці арганізма, якое ўзнікла з прычыны траплення ў арганізм яду або таксіну, а таксама дзеянне, якое выклікала такое захворванне (напрыклад, забойства або самагубства з дапамогай яду).

Блізкае паняцце — інтаксікацыя. Яно выкарыстоўваецца ў медыцыне і фармакалогіі. У беларускай мове слова «інтаксікацыя» мае больш вузкі сэнс і апісвае ўласна з’яву, але не знешняе ўздзеянне, у адрозненне ад слова «атручванне» (як, напрыклад, «атручванне Распуціна»).

Класіфікацыя па тыпах атручванняў таксічных агентаў

У залежнасці ад таго, які таксічны агент стаў прычынай атручвання, вылучаюць:

• атручванне чадным і свяцільным газам;
• харчовыя атручванні;
• атручванне ядахімікатамі;
• атручванне кіслотамі і шчолачамі;
• атручвання лекавымі прэпаратамі і алкаголем.

Асноўнымі групамі рэчываў, якія выклікаюць вострыя атручвання, з’яўляюцца:

• медыкаменты;
• алкаголь і сурагаты;
• прыпякаючыя вадкасці;
• вокіс вугляроду;
• грыбы

Пры характарыстыцы атручванняў выкарыстоўваюць існуючыя класіфікацыі ядаў па прынцыпе іх дзеяння (раздражняльныя, прыпякаючыя, гемалітычныя і інш.).

У залежнасці ад шляху паступлення ядаў у арганізм адрозніваюць інгаляцыйныя (праз дыхальныя шляхі), пераральныя (праз рот), перкутанныя (праз скуру), ін’екцыйныя (пры парэнтэральных уводзінах) і іншыя атручвання.

Клінічная класіфікацыя будуецца на ацэнцы цяжкасці стану хворага (легкае, сярэдняй цяжкасці, цяжкі, вельмі цяжкае атручванне), што з улікам умоў узнікнення (бытавое, вытворчае) і прычыны дадзенага атручвання (выпадковае, суіцыдальныя і інш.) мае вялікае значэнне ў судова-медыцынскім дачыненні.

Класіфікацыя атручванняў па характары ўздзеяння таксічнага рэчыва на арганізм

Па характары ўздзеяння таксічнага рэчыва на арганізм вылучаюць такія віды інтаксікацыі:

• Інтаксікацыя вострая (acute intoxication) — паталагічны стан арганізма, які з’яўляецца вынікам аднаразовага або кароткачасовага ўздзеяння; суправаджаецца выяўленымі клінічнымі прыкметамі
• Інтаксікацыя падвострая (subacute intoxication) — паталагічны стан арганізма, які з’яўляецца вынікам некалькіх паўторных уздзеянняў; клінічныя прыкметы менш выяўленыя ў параўнанні з інтаксікацыяй вострай
• Інтаксікацыя звышвострая (over-acute intoxication) — вострая інтаксікацыя, якая характарызуецца паразай цэнтральнай нервовай сістэмы, прыкметамі якой з’яўляюцца сутаргі, парушэнне каардынацыі; смяротны зыход надыходзіць у працягу некалькіх гадзін
• Хранічная інтаксікацыя (chronic intoxication) — паталагічны стан арганізма, які з’яўляецца вынікам працяглага (хранічнага) уздзеяння; не заўсёды суправаджаецца выяўленымі клінічнымі прыкметамі.

Першая дапамога пры атручванні

Першая дапамога пацярпелым ад атручвання павінна быць аказана як мага раней, так як пры вострых атручваннях магчыма вельмі хуткае парушэнне дыхання, кровазвароту і сэрцабіцця. Своечасова аказаная першая дапамога часта прадухіляе магчымасць смяротнага зыходу.

• Пры большасці харчовых атручванняў першая дапамога павінна зводзіцца да хутчэйшага выдалення атрутных рэчываў з страўнікава-кішачнага тракта (багатае прамыванне, прыём слабільных), суправаджаецца прыёмам унутр адсарбуюцца рэчываў — энтерасарбентаў, напрыклад актываванага вугалю. Пры прамыванні пацярпелы павінен ляжаць на левым баку (пры прамыванні седзячы атрутнае рэчыва трапляе з страўніка ў кішэчнік).
• Пры трапленні ядаў на скурныя пакровы цела трэба хутка прыбраць іх з паверхні скуры з дапамогай ватовага або марлевага тампона, добра абмыць скуру цёплай мыльнай вадой або слабым растворам харчовай соды.
• Пры атручэнні атрутнымі рэчывамі праз дыхальныя шляхі неабходна вывесці пацярпелага на свежае паветра, вызваліць яго ад якая абцяжарвае дыханне адзення. Затым трэба прапаласкаць рот і горла слабым растворам пітной соды. У выпадку неабходнасці трэба зрабіць пацярпеламу штучнае дыханне, а ў вельмі цяжкіх выпадках зрабіць закрыты масаж сэрца. Да прыезду лекара пацярпелага неабходна пакласці ў ложак, цёпла яго ахінуць.
• Пры трапленні кіслот або шчолачаў на скуру неабходна іх змываць на працягу 5-10 хвілін бруёй цёплай вады. Калі атрутнае рэчыва патрапіла ў вочы, неабходна прамыць бруёй вады на працягу 20-30 хвілін. Пасля прамывання на пашкоджанае вока накласці павязку і неадкладна звярнуцца да лекара.
• Пры прыгнёце дыхання і (або) сардэчнай дзейнасці ўжываюць аналептыкі і гангліястымулятары.
• Пры атручэнні чадным газам (вокісам вугляроду), пацярпелага неабходна неадкладна вывесці на свежае паветра, на галаву і грудзі накласці халодны кампрэс, даць выпіць моцны чай ці каву
• Пры аслабленым дыханні зрабіць штучнае дыханне.
• Пры атручэнні алкаголем пацярпеламу даюць нюхаць нашатырны спірт, праводзяць прамыванне страўніка цёплай вадой або слабым растворам пітной соды, у цяжкіх выпадках праводзяць штучнае дыханне і закрыты масаж сэрца.
• Пры атручэнні ядавітымі грыбамі праводзяць паўторныя прамывання страўніка, даюць энтэрасарбенты на аснове актываванага вугалю або лігніну (Фільтрум), слабільнае, саграваюць пацярпелага грэлкамі. Неабходная тэрміновая шпіталізацыя пацярпелага.
• Пры атручванні кіслотамі пацярпеламу даюць выпіць малака, сырых яек або расліннага алею. Пітную соду ўжываць не варта. Пры цяжкасці дыхання праводзяць штучнае дыханне.
• Пры атручванні з’едлівымі шчолачамі, вырабляюць прамыванне страўніка, слабільныя сродкі проціпаказаныя.

Пры ўсіх выпадках атручванняў неабходна як мага хутчэй звярнуцца да лекара.

Гл. таксама

• Атручванне свінцом