Прагляд зыходнага тэксту старонкі Вялікі Бар’ерны востраў

{{Востраў
 |Назва             = Вялікі Бар’ерны востраў
 |Нацыянальная назва = en/Great Barrier Island/mi/Aotea
 |Карта                = VialikiBaryernyvostrau.png
 |Акваторыя            = Ціхі акіян 
 |Краіна               = Новая Зеландыя 
 |Рэгіён       =  
 |lat_dir = S |lat_deg = 36 |lat_min = 11 |lat_sec = 43.9 
 |lon_dir = E |lon_deg = 175 |lon_min = 24 |lon_sec = 08.2 
 |region              = NZ 
 |CoordScale          =  
 |Плошча              = 285 
 |Плошча заліваў      = 
 |Вышыня               = 621 
 |Насельніцтва            = 939
 |Год                 = 2013
 |Выява          =  Medlands Beach From High Up West.jpg
 |Подпіс выявы  =  Ландшафты
 |Катэгорыя на Вікісховішчы = Great Barrier Island
}}

'''Вялікі Бар'ерны востраў''' ({{lang-en|Great Barrier Island}}), або '''Аатэа''' ({{lang-mi|Aotea}}) — [[востраў]] на поўначы [[Новая Зеландыя|Новай Зеландыі]], шосты па велічыні ў краіне. Плошча — 285 км². Насельніцтва (2013 г.) — 939 чал.

== Геаграфія ==
[[Выява:VialikiBaryernyvostrau.png|thumb|left|Карта]]
Вялікі Бар’ерны востраў месціцца ў паўднёва-заходняй частцы [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] ў 17 км ад усходняга узбярэжжа [[Паўночны востраў (Новая Зеландыя)|Паўночнага вострава]].

Мае [[вулкан]]ічнае паходжанне. [[Скала|Скалы]] вакол берагавой лініі, у цэнтральным і паўднёвым раёнах пачалі ўтварацца каля 18 млн гадоў таму. Цэнтральная частка ўтворана ў выніку дзейнасці больш маладых вулканаў 10 — 3 млн гадоў таму. У нашы дні рэшткі іх вывяржэнняў сфарміравалі [[гара|горны]] хрыбет. На стварэнне вострава аказалі ўплыў [[ледавік]]і, якія пакідалі прыбярэжныя адклады і рэгулявалі ўзровень акіяна. Канчаткова Вялікі Бар’ерны востраў адлучыўся ад Паўночнага пасля заканчэння апошняга [[Ледніковы перыяд|ледавіковага перыяда]].

Найвышэйшы пункт — гара Хіракімата (621 м) у цэнтральнай частцы. Усходняе ўзбярэжжа складаюць [[пясок|пясчаныя]] [[заліў|залівы]] і [[Вусце ракі|вусці рэк]], заходняе — крутыя горныя схілы і рачныя нізіны. Паблізу Вялікага Бар’ернага вострава знаходзяцца некалькі меншых па памерах астравоў, у тым ліку [[Малы Бар’ерны востраў]].

З карысных выкапняў пэўную важнасць маюць [[Геатэрмальная крыніца|тэрмальныя воды]]. У [[1841]] - [[1867]] гг. на Вялікім Бар'ерным востраве здабывалі [[медзь]], у 1890-я гг. — [[срэбра]] і [[золата]].

[[Умераны клімат|Клімат мяккі]] вільготны. Тэмпература на працягу года вагаецца ад +6 °C да +22 °C. Найбольш вільготны месяц — [[чэрвень]], калі колькасць ападкаў дасягае 112 мм.

== Прырода ==
Да прыходу еўрапейцаў большая частка вострава была пакрыта [[лес|лясамі]] каштоўнага [[Араўкарыевыя|араўкарыевага]] [[дрэвы|дрэва]] ''[[:en:Agathis australis|ка́ўры]]''. Да [[1914]] г. яны былі знішчаны лесарубамі. Захаваліся толькі рэшткі первароднага лесу, які складаецца з [[:en:Metrosideros excelsa|метрасідэрасаў]], [[Myrtaceae|міртавых]], [[Астравыя (падсямейства)|астравых]] дрэў. У [[1976]] - [[1987]] гг. было пасаджана 150 тысяч парасткаў ''каўры''. Большая частка вострава пакрыта [[хмызняк]]амі і акультуранымі пашамі. Маюцца [[водна-балотныя ўгоддзі]] (каля 405 га), на ўсходзе — прыбярэжныя [[выдма|выдмы]].

Наземная [[фаўна]] прадстаўлена птушкамі і [[Паўзуны|паўзунамі]]. Дзякуючы чалавечай актыўнасці на востраве з'явіліся здзічэлыя [[Кот свойскі|каты]], [[Каза свойская|козы]] і [[Свойская свіння|свінні]]. У нашы дні захаваліся толькі каты, з якімі вядзецца барацьба.

Каля 60% тэрыторыі Вялікага Бар’ернага вострава знаходзіцца пад аховай дзяржаўнай лясной службы.

== Гісторыя ==
Згодна легендам [[маары]], Вялікі Бар’ерны востраў быў адным з першых месцаў [[новая Зеландыя|Новай Зеландыі]], адкрытых [[Палінезійцы|палінезійскім]] мараплаўцам Купэ. Ён даў яму назву ''Aotea'' («белае воблака»). Продкі маары перасяліліся ў перыяд [[сярэднявечча]]. Захаваліся рэшткі іх ваенных умацаванняў ''ра'', палеткаў і ямы для харчовых адыходаў.

У [[1769]] г. востраў быў адкрыты [[Джэймс Кук|Джэймсам Кукам]]. З пачатку [[19 стагоддзе|XIX]] ст. на ім спыняліся еўрапейскія кітабоі і здабытчыкі [[Вустрыцы|вустрыц]]. У [[1838]] г. маары прадалі яго [[ЗША|амерыканскаму]] авантурысту Вільяму Вэбстэру, які разам з [[Вялікабрытанія|брытанскімі]] кампаньёнамі распачаў у [[1841]] г. здабычу [[медзь|медзі]], перавёз сюды свойскую жывёлу. У [[1844]] г. брытанскія ўлады адмянілі ўгоду з В. Вэбстэрам, але праз кароткі час востраў зноў быў набыты брытанскім прадпрымальнікам Фрэдэрыкам Уітакерам. Тут сяліліся каланісты, якія атрымоўвалі землю за былую службу.

У [[1855]] г. здабыча медзі была перададзена спецыяльна створанаму канцэрну «Barrier Copper Mining Co». Праз 10 гадоў, калі запасы руды скончыліся, канцэрн прадаў ці перадаў за абавязкі зямельныя надзелы перасяленцам або супрацоўнікам. У [[1890]] г. былі знойдзены радовішчы [[срэбра]] і [[золата]], што паспрыяла хуткаму [[эканоміка|эканамічнаму]] развіццю. У [[1899]] г. пачала развівацца вытворчасць піламатэрыялаў. У міжваенны перыяд гэтыя віды эканамічнай дзейнасці практычна спыніліся. Астравіцяне былі вымушаны развіваць [[жывёлагадоўля|жывёлагадоўлю]]. У пасляваенны перыяд узнікла [[турызм|турыстычная]] індустрыя.

== Інфраструктура ==
На Вялікім Бар’ерным востраве месціцца 8 сталых паселішчаў. Найбуйнейшыя Трайфена і Порт-Фіцрой знаходзяцца на заходнім узбярэжжы і звязаны паромнай пераправай з [[Окленд]]ам. У паселішчы Клэрыс дзейнічаюць [[Медыцына|медыцынскі]] цэнтр і [[аэрадром]]. Самалёты некалькіх авіякампаній злучаюць Вялікі Бар’ерны востраў з Оклендам. Унутраны [[грамадскі транспарт]] адсутнічае.

Асноўныя галіны [[эканоміка|эканомікі]] — [[сельская гаспадарка]], праца ў лясным дэпартаменце і абслугоўванне [[турызм|турыстаў]]. На востраве няма буйных [[Электрычная станцыя|электрастанцый]] і [[прамысловасць|прамысловасці]]. Мясцовыя жыхары карыстаюцца [[Аднаўляльныя крыніцы энергіі|аднаўляльнымі крыніцамі энергіі]].

== Спасылкі ==
* [https://www.newzealand.com/nieuw-zeeland/article/10-things-you-should-know-about-great-barrier-island/ 10 Things You Should Know About Great Barrier Island]
* [http://intranet.puhinui.school.nz/Topics/Plants/LEARNZ2001/great_barrier/geology.htm Great Barrier Island’s geology] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190210210607/http://intranet.puhinui.school.nz/Topics/Plants/LEARNZ2001/great_barrier/geology.htm |date=10 лютага 2019 }}
* [https://www.thebarrier.co.nz/Magazines/QEII/QEII.htm Focus on Great Barrier Island] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190202041744/http://thebarrier.co.nz/Magazines/QEII/QEII.htm |date=2 лютага 2019 }}
* [http://www.thebarrier.co.nz/ Great Barrier Island Tourism Directory]
* [http://knowledgeauckland.org.nz/assets/publications/GreatBarrier-economicoverview-2016.pdf Great Barrier Local Board Economic Overview 2016] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180210080209/http://knowledgeauckland.org.nz/assets/publications/GreatBarrier-economicoverview-2016.pdf |date=10 лютага 2018 }}
* [https://sites.google.com/a/aotea.org/don-armitage/Home/great-barrier-island-history Great Barrier Island History] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201031125123/https://sites.google.com/a/aotea.org/don-armitage/Home/great-barrier-island-history |date=31 кастрычніка 2020 }}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Астравы Новай Зеландыі]]
[[Катэгорыя:Астравы Ціхага акіяна]]