Прагляд зыходнага тэксту старонкі Горад Груйтуйзена

{{Кратар
 |Назва                = Горад Груйтуйзена
 |Выява = Gruithuisen city drawing.jpg
 |Подпіс                 = Агульны выгляд Горада на малюнку Груйтуйзена
 |Даўжыня                 = 70
 |Шырыня                 = 90
}}

'''Го́рад Груйту́йзена''' — характэрнае [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|месяцавае]] ўтварэнне, размешчанае на ўскраіне [[Цэнтральны Заліў|Цэнтральнага Заліва]]. Адкрыта ў [[1822]] годзе нямецкім [[астраном]]ам {{нп3|Франц фон Груйтуйзен|Францам фон Груйтуйзенам|ru|Груйтуйзен, Франц фон}}<ref name="Whitley">{{cite web|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1870AReg....8..156W/0000173.000.html|title=Correspondence — Gruithuisen's City in the Moon|author=Whitley, H. Michell.|date=1870|work=Astronomical register, vol. 8|accessdate=2010-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170829191622/http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1870AReg....8..156W/0000173.000.html|archivedate=29 жніўня 2017|url-status=dead}}</ref>{{rp|156—157}} і названа ім «Валверк»<ref name="Валлверк">{{кніга|аўтар=William P. Sheehan and Thomas D. Dobbins.|загаловак=Epic Moon — A history of lunar exploration in the age of telescope|спасылка=http://www.cloudynights.com/documents/epic2.pdf|выдавецтва=Willmann-Bell, Inc.|год=2001|allpages=364|isbn=0943396700}}</ref>{{rp|3—4}}. Першапачаткова лічылася горадам насельнікаў Месяца, пазней штучная прырода ўтварэння была пастаўлена пад сумнеў.

=== Астраномія ў XIX стагоддзі ===
{{Асноўны артыкул|Гісторыя астраноміі}}

[[XIX стагоддзе]] ўяўляла сабой час бурнага развіцця астранамічнай навукі, асновай якога з’явілася ў першую чаргу распрацоўка [[Ісаак Ньютан|Ньютанам]] [[Закон сусветнага прыцягнення|закона сусветнага прыцягнення]], правільнасць якога атрымала канчатковае абгрунтаванне ў працах [[Эдмунд Галей|Галея]], прысвечаных [[Камета Галея|камеце]], якая пазней атрымала яго імя. [[Нябесная механіка]] ў гэты час развіваецца асабліва бурна, увагу навукоўцаў прыцягваюць задачы пошуку невядомых планет [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]].

Назіральная астраномія таксама перажывала перыяд бурнага развіцця, павялічвалася колькасць абсерваторый у Еўропе, першыя [[абсерваторыя|абсерваторыі]] ў Паўднёвым паўшар’і адкрылі [[Джон Гершэль|Дж. Гершэль]] і {{нп3|Нікаля Луі дэ Лакайль|Н. Лакайль|be-x-old|Нікаля Люі дэ Лякайль}}. Раслі таксама памеры тэлескопаў, так у [[1842]] годзе ў строй уступіў пабудаваны [[Уільям Парсанс (лорд Рос)|У. Парсансам]] 2-метровы рэфлектар (у XIX стагоддзі гэта дасягненне так і не было нікім пераўзыдзена); у [[1861]] годзе В. Ласаль пабудаваў 122-см рэфлектар.

У [[1836]] годзе пачалося [[Фотаметрыя|фотаметрычнае]] назіранне зорак, піянерам якога выступіў [[Джон Гершэль|Дж. Гершэль]], у [[1840]] годзе атрыманы першыя вынікі назіранняў Сонца ў інфрачырвоным дыяпазоне, у 1841—1845 гг. намаганнямі {{нп3|Уільям Крэнч Бонд|У. Бонда|ru|Бонд, Уильям Крэнч}} і {{нп3|Джордж Філіпс Бонд|Дж. Бонда|ru|Бонд, Джордж Филлипс}} (ЗША) нарадзілася фатаграфічная астраномія, у [[1874]] годзе выйшаў з друку першы фатаграфічны атлас [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]].

У 1859—1862 гг. [[Роберт Вільгельм Бунзен|Р. Бунзен]] і [[Густаў Кірхгоф|Г. Кірхгоф]] распрацавалі асновы спектральнага аналізу, які зрабіў сапраўдную рэвалюцыю ў назіральнай астраноміі, бо з дапамогай гэтага метаду ўдалося атрымаць ніякім іншым спосабам недаступную ў той час інфармацыю аб хімічным складзе нябесных цел. З дапамогай {{нп3|Спектральны аналіз|спектральнага аналізу|ru|Спектральный анализ}} ўпершыню атрымалася навукова даказаць падабенства хімічнага складу Сонца і планет, і такім чынам атрымаць дастаткова пераканаўчы аргумент на карысць матэрыяльнага адзінства [[Сусвет]]у<ref>{{cite web
 |url         = http://www.astronet.ru/db/msg/1177040/chapter3_9_2.html
 |title       = История астрономии
 |work        = Astronet
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6574GcumW?url=http://www.astronet.ru/db/msg/1177040/chapter3_9_2.html
 |archivedate = 31 студзеня 2012
 |url-status     = live
}}</ref>.

== Спрэчка пра наяўнасць жыцця ў Сонечнай сістэме ў 1750—1900 гг ==
Даўняе пытанне пра мноства светаў і наяўнасць [[Розум|разумнага]] [[жыццё|жыцця]] ў [[Сусвет|Сусвеце]] і як яе прыватны выпадак — жыццё на нябесных целах [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]] — паўстала з новай вастрынёй, перастаўшы быць чыста абстрактна гіпотэзай, якой з'яўлялвся да таго моманту.

Сапраўды, гіпотэза Канта — Лапласа з пераканаўчасцю паказала заканамернасць утварэння [[зорка|зорак]] і [[Планетная сістэма|планетарных сістэм]], падобных з нашай, адзінства хімічнага складу таксама сведчыла на карысць здагадкі пра наяўнасць жыцця, падобнага з зямным, на іншых целах Сонечнай сістэмы.

Магчымасць наяўнасці горада на Месяцы ў [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзі]] не ўспрымалася як нешта неверагоднае, бо Месяц лічыўся заселеным: напрыклад, яшчэ [[Ёган Кеплер]] лічыў, што кратары на Месяцы маюць штучнае паходжанне і з'яўляюцца гарадамі месяцавых насельнікаў («эндыміёнаў»)<ref name="Архипов" /><ref>{{артыкул
|аўтар        = Архипов Алексей Викторович.
|загаловак        = И. Кеплер описывает лунные поселения в начале XVII века
|спасылка        = http://www.arracis.com/moon/m321.html
|выданне        = Тайны Луны
|тып        = 
|месца        = 
|выдавецтва        = 
|год        = 
|том        = 
|нумар        = 
|старонкі        = 
|archiveurl        = https://web.archive.org/web/20140801074031/http://www.arracis.com/moon/m321.html
|archivedate        = 1 жніўня 2014
}}</ref>.

[[Уільям Гершэль]] таксама лічыў Месяц заселеным, і ў [[1780]] годзе пісаў каралеўскаму астраному {{нп3|Нэвіль Маскелайн|Н. Маскелайну|en|Nevil Maskelyne}}: «Несумненна, што на Месяцы жыццё павінна існаваць у той ці іншай форме…»; [[П’ер Гасендзі]] лічыў, што ўмовы на Месяцы непрыдатныя для зямнога жыцця, — такім чынам, істоты, якія жывуць там, арганізаваны інакш, чым зямныя<ref name="Архипов" />.

Дырэктар {{нп3|Берлінская абсерваторыя|Берлінскай абсерваторыі|ru|Берлинская обсерватория}} {{нп3|Ёган Элерт Бодэ|Ёган Элерт Бодэ|ru|Боде, Иоганн Элерт}} (1747—1826) даказваў наяўнасць жыцця на Сонцы, якое валодала, на яго думку, «халодным і цёмным ядром, акружаным шчыльнай атмасферай, дзе існуюць вада і суша, а горныя ланцугі змяняюцца далінамі», прычым, па яго думку, гэтая ўнутраная паверхня Сонца можа і павінна быць населеная разумнымі істотамі, «якія без стомы аддаюць хвалу свайму Творцу». На думку Бодэ, чыя тэорыя пазней атрымала імя «панпапулізма», кожнае касмічнае ўтварэнне, няхай гэта будзе планета, зорка або астэроід, абавязкова будзе населенае разумнымі істотамі. Адказваючы сваім навуковым сапернікам, паказваецца, што адлегласць ад Сонца, розная для кожнага планетнага ўтварэння, павінна ўплываць на ўмовы на канкрэтнай планеце, Бодэ сцвярджаў, у сваю чаргу, што атмасфера кожнага нябеснага цела здольная ўносіць сваю лепту ў фарміраванне тэмпературнага рэжыму, і іншапланетныя «расліны, жывёлы і разумныя істоты» зусім не абавязаны нагадваць зямных<ref name="crowe">
{{кніга
 |аўтар         = Michael J. Crowe.
 |загаловак      = The Extraterrestrial Life Debate, 1750—1990
 |адказны = 
 |спасылка        = http://books.google.com/books?id=J4TZPlihVUoC&pg=PA393#v=onepage&q&f=true
 |месца         = 
 |выдавецтва  = Cambridge University Press
 |год           = 1990
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 
 |isbn          = 0-486-40675-X
}}
</ref>.

Але калі гэтыя першыя здагадкі былі чыста абстрактнымі, так, у прыватнасці, Бодэ зыходзіў з пасылкі ўсеблагасці Тварца, {{нп3|Ёган Іеранім Шротэр|Ёган Шротэр|ru|Шрётер, Иоганн Иероним}} у сваіх працах, якія адносяцца да канца [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], паведаміў аб назіраннях атмасферы, дарог, зялёнага поля, канала і нават горада на Месяцы, а таксама апісаў змены колеру месяцавай паверхні, звязаныя, як ён лічыў, з расліннасцю, з'яўленне аблокаў, туманаў, а таксама дыму, які сведчыць аб прамысловай дзейнасці<ref name="Архипов" />.

== Гісторыя адкрыцця ==
[[12 ліпеня]] [[1822]] года [[лекар]], прафесар [[астраномія|астраноміі]] [[Мюнхенскі ўніверсітэт Людвіга-Максіміліяна|Мюнхенскага ўніверсітэта]] {{нп3|Франц фон Груйтуйзен|Франц фон Груйтуйзен|ru|Груйтуйзен, Франц фон}} (1774—1852), назіраючы паверхню Месяца паблізу Цэнтральнага Заліва ў свой 2,4-цалевы (6 см) тэлескоп-рэфрактар<ref name="Валлверк"/>, замаляваў паблізу кратара {{нп3|кратар Шротэр|Шротэр|en|Schröter (lunar crater)}} «Горад» — утварэнне, якое чымсьці нагадвае фрагмент {{нп3|павуціна|павучынай сеткі|ru|Паутина}}: нізкія прамыя валы, разбежныя пад вуглом 45 градусаў, злучаныя парамі «кратамі» з папярочных валаў. На адным з канцоў сеткі было размешчана нешта, якое нагадвае цытадэль. Ён сцвярджаў, што назіраў на месяцавай паверхні таксама ўмацаванні, дарогі і нават звярыныя сцежкі<ref name="krugosvet">{{cite web|url=http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/biologiya/ASTROBIOLOGIYA.html|title=Поиск жизни на планетах и спутниках|author=Владимир Сурдин.|date=2001—2009|work=Кругосвет|accessdate=2010-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111226171435/http://krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/biologiya/ASTROBIOLOGIYA.html|archivedate=26 снежня 2011|url-status=dead}}</ref>. Увесь горад, названы ім «Валверк» ({{lang-de|Wallwerk}}) — гэта значыць у перакладзе з нямецкага «<горад>, акружаны прыгоннай сцяной», распасціраўся прыкладна на 37 км.

Вынікі сваіх назіранняў фон Груйтуйзен апублікаваў у [[1824]] годзе ў рабоце «Выяўленне шматлікіх слядоў разумнага жыцця на Месяцы» ({{lang-de|«Entdeckung vieler deutlicher Spuren der Mondbewohner»}})<ref>{{артыкул
|аўтар        = A. M. Zamann, T. Zajaczkowski, P. Rathert.
|загаловак     = Professor Franz von Paula Gruithuisen, Mediziner und Astronom (1774—1852)
|спасылка       = http://resources.metapress.com/pdf-preview.axd?code=p49m6qnbdl30t4w0&size=largest
|выданне      = Springler-Verlag
|тып          = 
|месца        = Berlin
|выдавецтва = 
|год          = 1999
|volume = 
|нумар        = 39
|pages =
}}
</ref>. У наступным годзе ён падрыхтаваў аб'ёмны артыкул у {{lang-de|Berliner astronomisches Jahrbuch}} (які выйшаў у 1828 годзе), у якім дэталёва расказваў пра двухгадовую гісторыю назіранняў, выказваючы надзею, што кожны, які мае «добрае, дасведчанае вока», можа паўтарыць яго даследаванні<ref>{{артыкул|аўтар=Franz von Paula Gruithuisen.|загаловак=Ueber einige neu entdeckte reguläre Bildungen auf der Mondoberfläche und andere veränderliche Gegenstände daselbst|мова=de|выданне=Berliner astronomisches Jahrbuch|месца=Berlin|год=1828|pages=101—109}}</ref>. Пасля гэтага ён адправіўся ў падарожжа, паказваючы свой Горад астраномам, філосафам, каралям<ref name="Wood">{{cite web|url=http://www.lpod.org/archive/LPOD-2004-09-17.htm|title=Friday, September 17, 2004|author=Charles A. Wood.|work=Lunar Photo of the Day. Daily Images of Earth's Moon|publisher=ObservingTheSky.Org|description=Image mosaic taken with C9.25, AP Barcon 2× and webcam|lang=en|accessdate=2010-08-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/60wiXFnur?url=http://www.lpod.org/archive/LPOD-2004-09-17.htm|archivedate=15 жніўня 2011|url-status=dead}}</ref>. Першым пацвердзіў паведамленне Груйтуйзена князь [[Клеменс Венцэль фон Метэрніх|Метэрніх]] у [[Вена|Вене]], другім — прафесар {{нп3|Ян Готліб Фрыдрых фон Боненбергер|Боненбергер|ru|Боненбергер, Иоанн Готлиб Фридрих фон}}, а трэцім стаў вядомы астраном-аматар {{нп3|Генрых Самюэль Швабе|Генрых Швабе|en|Heinrich Schwabe}}<ref name="Сурдин ВГ">{{кніга|частка=Луна… и её обитатели|загаловак=Путешествие к Луне. Наблюдения. Экспедиции. Исследования. Открытия|спасылка=http://content.mail.ru/arch/58645/5154340.html|адказны=Ред.-составитель Сурдин В. Г.|месца=М.|выдавецтва=Физматлит|год=2009|старонак=512|isbn=978-5-9221-1105-8}}</ref>.

Гэта адкрыццё зрабіла сенсацыю, выклікаўшы сярод іншага, неабыякую часопісную палеміку. Так, калі верыць шатландскаму «New Philosophical Journal», [[Генрых Вільгельм Матэус Ольберс|Генрых Ольберс]] выступіў гарачым прыхільнікам ідэі, што Месяц пакрыты [[расліннасць|расліннасцю]] і населены разумнымі істотамі. [[Карл Фрыдрых Гаус|Гаус]] у размове з першаадкрывальнікам падтрымаў яго ідэю паспрабаваць звязацца з насельнікамі месяцавага горада, пакрыўшы [[сібір]]скія раўніны сеткай велізарных каналаў у форме геаметрычных фігур, запоўненых падпаленым газам, так як «матэматычныя паняцці насельнікаў Месяца павінны быць падобныя з нашымі»<ref name="crowe"/>.

З іншага боку, выдавец часопіса «Annals of Philosophy» адкрыта высмеяў Груйтуйзена, ахрысціўшы яго самога і яго паслядоўнікаў «цвердалобымі лунацікамі», дадаўшы да таго, што Гаус напэўна «пасмяяўся цішком над яго недарэчнымі, шалёнымі ідэямі», бо ад Груйтуйзена «нельга было чакаць іншага, акрамя порцыі поўнага і непраходнага глупства»<ref>{{кніга
 |аўтар         = G. W. Dunnington, J. Gray, F.-E. Dohse.
 |загаловак      = Carl Friedrich Gauss, Titan of Science
 |адказны = 
 |спасылка        = http://books.google.com/books?id=_dce9Jaq7iQC&pg=PA253#v=onepage&q&f=true
 |месца         = 
 |выдавецтва  = Hafner Publishing, NY
 |год           = 1995
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 
 |isbn          = 0-88385-547-X
}}</ref>, і толькі ў цяперашні час удалося пацвердзіць, што, сапраўды, цалкам або часткова абодва навукоўцы падтрымалі першаадкрывальніка. Са свайго боку, {{нп3|Вільгельм Лорман|Вільгельм Лорман|en|Wilhelm Gotthelf Lohrmann}} у [[1830]] годзе адзначаў, што падобным гіпотэзам, якія змяшчаюць на бязводны і беспаветраны Месяц лясы, гарады і насельнікаў, «якіх, быць можа, атрымаецца разгледзець, здарся ім прайсці шчыльным гуртам праз лес», няма месца ў сур'ёзнай навуцы<ref name="crowe"/>.

Сучаснікі адкрыцця лічылі, што гэта — збудаванні насельнікаў Месяца, альбо ж велічэзныя [[Пісьменнасць|пісьмёны]], з дапамогай якіх жыхары Месяца хацелі звярнуць на сябе ўвагу.

Аднак праз 15 гадоў пасля гэтага адкрыцця нямецкі астраном {{нп3|Ёган Генрых фон Медлер|Ёган Генрых Медлер|ru|Медлер, Иоганн Генрих фон}} катэгарычна заявіў, што ён ніколі не бачыў на Месяцы і следу падобных на ўмацаванні валаў. Ён начарціў на спецыяльнай карце звычайным спосабам, гэта значыць рыскамі, гэтую ўяўную сіметрычную сетку ў выглядзе цэлага шэрагу зблытаных горных ланцугоў, якія часта бачныя на Месяцы і нічым не характэрныя<ref name="labirintmrg.narod.ru">{{артыкул
|аўтар        = Пономаренко Д. С.
|загаловак     = Исследование лунного руиноподобного объекта «города Груйтуйзена»
|спасылка       = http://labirintmrg.narod.ru/NewPulse/Tematika/AstroUFO/Lunciti.htm
|выданне      = 
|тып          = 
|месца        = 
|выдавецтва = 
|год          = 
|том          = 
|нумар        = 
|старонкі     = 
}}</ref>. У такім жа духу выказаўся і брытанскі астраном {{нп3|Томас Уільям Веб|Томас Веб|en|Thomas William Webb}}, апісваючы свае ўласныя назіранні Горада<ref name="Ridge"/>:

{{пачатак цытаты}}…цікаўны ўзор паралельнасці, але настолькі грубы, што яго прыроднае паходжанне відавочна…
{{канец цытаты}}

Тым не менш, прыхільнік штучнага паходжання месяцавага горада В. Бёльшэ пісаў<ref>
{{артыкул
|аўтар        = В. Бёльше.
|загаловак     = Беседы о Луне // Гибель мира и другие очерки
|спасылка       = 
|выданне      = Вокруг Света
|тып          = журнал
|год          = 1912
|нумар        = 
|старонкі     = 53—56
}}</ref>:
{{пачатак цытаты}}
…пры спрыяльным становішчы сонечных прамянёў, можна так ясна і лёгка бачыць гэтыя ўмацаванні… Гэта з'ява абавязкова зачароўвае кожнага назіральніка Месяца, таму што падобнае відовішча не сустракаецца больш нідзе. Старыя малюнкі гэтых умацаванняў, з часоў да Медлера, добра перадаюць гэтую карціну, і калі сіметрыя сеткі некалькі перабольшаная ў гэтых малюнках, то і ў малюнках Медлера існуе такое ж суб'ектыўнае перабольшанне заблытанасці ліній.
{{канец цытаты}}

== Назіранні ==

Горад Груйтуйзена размешчаны на перасечанай раўніне ([[абсалютная вышыня]] раўніны не перавышае некалькіх сотняў метраў<ref name="Gazetteer of Planetary Nomenclature">{{cite web
 |url         = http://planetarynames.wr.usgs.gov/images/Lunar/lac_59.pdf
 |title       = 1:1 Million-Scale Maps of the Moon
 |work        = Gazetteer of Planetary Nomenclature
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20111018022528/http://planetarynames.wr.usgs.gov/images/Lunar/lac_59.pdf
 |archivedate = 18 кастрычніка 2011
 |url-status     = dead
}}</ref>), на ўскраіне [[Заліў Спякоты|Заліва Спякоты]] і займае плошчу 70×90 км<ref name="Лунный объект «город Груйтуйзен»">{{cite web
 | url         = http://ligaspace.my1.ru/news/2008-08-21-99
 | title         = Лунный руиноподобный объект «город Груйтуйзен»
 | archiveurl         = https://web.archive.org/web/20110907124456/http://ligaspace.my1.ru/news/2008-08-21-99
 | archivedate         = 7 верасня 2011
 | url-status         = dead
 }}</ref>. Раён, у якім размешчаны Горад, мае больш цёмную афарбоўку ў параўнанні з паверхняй навакол яго. [[Вулканічная лава|Лава]] выцякала, па ўсёй бачнасці, з «заліва Спякоты»: пра гэта можна меркаваць паводле размяшчэння грабянёў хваль застылай лавы, а таксама па разбурэнні і запаўненні некаторых [[Вулканічны кратар|кратараў]], у тым ліку кратара Шротэр.

Горад лепш бачны на працягу сутак пасля [[першая квадра|першай квадры]] Месяца, пры ўмове спакойнай атмасферы, для яго назірання досыць невялікага тэлескопа<ref>
{{артыкул
|аўтар        = Walt Robinson.
|загаловак     = OUR NEAREST NEIGHBOR, X
|спасылка       = http://www.lunar-occultations.com/rlo/moon10.pdf
|выданне      = 
|тып          = 
|месца        = 
|выдавецтва = 
|год          = 
|volume = 
|нумар        = 
|pages = 5
}}</ref>; аднак пры большым дыяметры аб'ектыва горад бачны і пры большай адлегласці [[Тэрмінатар (астраномія)|тэрмінатара]] ад яго<ref name="Bearscove">{{артыкул|аўтар=Jon Bearscove.|загаловак=Lunar City|спасылка=http://www.seattleastro.org/webfoot/WebMay08.pdf|мова=en|выданне=The Webfooted Astronomer — News from the Seattle Astronomical Society|месца=Seattle WA|выдавецтва=Seattle Astronomical Society|год=May 2008|pages=3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100707030946/http://www.seattleastro.org/webfoot/WebMay08.pdf|archivedate=7 ліпеня 2010}}</ref>. {{нп3|Селенаграфічныя каардынаты|Селенаграфічныя каардынаты|ru|Селенографические координаты}} цэнтра рашоткі Горада каля {{Coord|6|N|8|W|globe:Moon}}, гэта значыць ён знаходзіцца паміж кратарамі {{нп3|Кратар Эратасфен|Эратасфен|ru|Эратосфен (кратер)}} і Шротэр, бліжэй да апошняга<ref name="labirintmrg.narod.ru"/>.

З затопленага лавай кратара Шротэр (каардынаты {{Coord|5|N|7.8|W|globe:Moon}} цягнуцца два радыяльныя прамыя валы, якія ўтвараюць краты разам з пяццю іншымі паралельнымі лініямі. Адны валы ідуць ад пагоркаў і напаўзасыпаных кратараў, іншыя — пачынаюцца і заканчваюцца прама ў месцах перасячэння краты.

У розныя фазы Месяца на тэрыторыі Горада можна заўважыць розныя цікавыя асаблівасці. Пры высокім становішчы Сонца над Горадам становіцца прыкметным ланцужок светлых плям, якія абмяжоўваюць з двух бакоў цёмную выгнутую паласу. З захаду і ўсходу ад Горада можна ўбачыць нешта падобнае на «рысавыя палі» — трохвугольныя паласатыя тэрыторыі. Прыкладна за 20 гадзін да апошняй кварты Месяца на заходнім вале добра бачная белая паласа. Яна мае даўжыню, якая не ўступае даўжыні «Прамой сцены», тонкая і прамая настолькі, што нагадвае нацягнутую нітку. Горад размешчаны на ўзвышшы. Звяртае на сябе ўвагу галоўны звод горада, вышыня якога, паводле вымярэнняў даўжыні цені, складае каля 300—500 метраў, тады як вышыня падстаў валаў нязначная. З левага боку ад горада маецца шырокая насып<ref name="labirintmrg.narod.ru"/>.

Майкл Уітлі, які назіраў Горад [[11 чэрвеня]] [[1870]] года пры дапамозе 6,5-цалёвага (16,25 см) рэфлектара<ref name="Bearscove" />, склаў такое апісанне<ref name="Whitley" />{{rp|157}}:

{{пачатак цытаты}}
…цэнтральны хрыбет пачынаецца на поўначы ад ўзвышша, і цягнецца на поўдзень да кратара з цэнтральнай горкай…<br />
У яго заходняй частцы ў паўднёва-заходнім кірунку разыходзяцца пяць хрыбтоў, найбольш прыкметны з якіх самы паўночны; ён адкідвае невялікую цень…<br />
На ўсход ад цэнтральнага пагорка — у паўднёва-ўсходнім напрамку разыходзяцца чатыры хрыбты, якія бачныя не так выразна, і паступова зліваюцца з навакольнай мясцовасцю…<br />
Самі хрыбты белыя і размешчаны на цёмнай паверхні, што робіць іх добра прыкметнымі і вельмі падобнымі на альховае лісце, як апісаў іх Груйтуйзен; тым больш кур'ёзнае тое, што аб'ект у цэлым выглядае несумненна натуральнага паходжання…<br />
Тыя, хто не назіраў гэтага выдатнага аб'екта, безумоўна, знойдуць яго годным сваіх пошукаў.
{{канец цытаты}}
[[Файл:Gruithuisen city by Gaudibert.jpg|thumb|200px|right|Горад Груйтуйзена паводле рысунка Годыбера.]]

У [[1874]] годзе французскі астраном {{нп3|Казімір Мары Годыбер|Казімір Годыбер|en|Casimir Marie Gaudibert}} у сваім артыкуле, прысвечаным назіранням Горада, звярнуў увагу на тое, што яго выгляд змяніўся з часам, у прыватнасці, некаторыя яго «сцены» абрынуліся, з'явіліся новыя ўтварэнні<ref name="Ridge">{{cite web
 |author      = Francis L. Ridge.
 |url         = http://www.astrosurf.com/lunascan/032dir.htm
 |title       = Gruithuisen's «Lunar City»
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20110723074604/http://www.astrosurf.com/lunascan/032dir.htm
 |archivedate = 23 ліпеня 2011
 |url-status     = dead
}}</ref>:
{{пачатак цытаты}}
Несумненна, замалёўкі гэтага аб'екта існуюць, і было б цікава параўнаць іх з яго сучасным выглядам. Здаецца практычна вызначаным, што выгляд Груйтуйзена зведаў змены, і яго ўсходнія «рэбры» зніклі, за выключэннем паўночна-заходняга «рабра», якое, як уяўляецца, утоена мерыдыянальнай сцяной. На ўскрайку наступнага «рабра» замест сцяны я бачыў западзіну, а пасля яе — працяг «рэбры». У трэцяга і чацвёртага рабра няма працягаў, але на поўдзень адзін з іх сканчаецца западзінай, за якой знаходзіцца тое, што ўяўляецца працягам «мерыдыянальнай» сцяны; так што мы назіраем два заканчэнні гэтай сцены без яе сярэдзіны. Было б цікава таксама даведацца, ці знаходзіцца ўсходняя частка ў такім жа стане, як гэта было тады, калі Груйтуйзен страціў «рэбры», і ці назіраліся тры кратары на поўнач ад аб'екта [раней]. Здаецца, што яны ўтварыліся нядаўна. Назіраючы гэты аб'ект пры павелічэнні 550, я выявіў, што яго паверхня пакрыта дробнымі грудамі, і вялікімі на шыраце другога «рабра». Падчас маіх назіранняў тэрмінатар перасякаў [кратар] Стадыю.
{{канец цытаты}}

=== Спіс асноўных аб'ектаў Горада ===
[[Файл:Rupes Recta Elger.jpg|thumb|«Прамая сцяна» на рысунку Элгера. 1887 г.]]
{| class="wikitable"
! Утварэнне
! Каардынаты<ref name="Gazetteer of Planetary Nomenclature"/>
! Заўвага
|-
| «Арэна» (Шротэр W)
| {{Coord|4.8|N|7.6|W|globe:Moon}}
| «Кратар з горкай» паводле Уітлі
|-
| «Цытадэль»
| {{Coord|6.6|N|7.5|W|globe:Moon}}
| Узвышша на поўначы Горада
|-
| «Прамая сцяна»
| {{Coord|5.5|N|7.5|W|globe:Moon}}
| Галоўны хрыбет
|-
| «Заходная сцяна»
| {{Coord|5.7|N|7.2|W|globe:Moon}}
| Заходні хрыбет
|-
| «Усходняя сцяна»
| {{Coord|5.4|N|7.9|W|globe:Moon}}
| Усходні хрыбет
|-
| Кратар Шротэр T
| {{Coord|7.1|N|7.8|W|globe:Moon}}
| Адзін з 3 кратараў на поўнач ад аб'екта, апісаны Гудыбертам
|-
|}

== Сучасныя ацэнкі ==
Улічваючы агульную размытасць утварэння, памер «горада», які складае дзесяткі кіламетраў, таўшчыню валаў і сцен, якая дасягае некалькіх кіламетраў, адсутнасць нават павярхоўнай аналогіі з якім-небудзь вядомым штучным аб’ектам (на Месяцы знойдзена пакуль яшчэ толькі адна падобная форма рэльефу на захад ад {{нп3|Кратар Фра Маўра|кратара Фра Маўра|en|Fra Mauro (crater)}}<ref name="Wood" />), большасць астраномаў лічыць, што гэта ўтварэнне месяцавага [[рэльеф]]у натуральнага паходжання<ref name="Лунный объект «город Груйтуйзен»"/>. Сам малюнак паўстаў пры руху і астыванні месяцавай лавы, калі на яе шляху знаходзілася некалькі пагоркаў. Гэтыя перашкоды ўтварылі на шляху некалькі разбежных пад вуглом адзін да аднаго хваль. Адначасова з гэтым, згодна з савецкім астрафізікам [[Іосіф Самуілавіч Шклоўскі|І. С. Шклоўскім]], праявай дзейнасці розуму можна лічыць толькі [[феномен]], які не атрымоўваецца растлумачыць натуральнымі прычынамі (прынцып прэзумпцыі натуральнасці)<ref name="Архипов">{{артыкул|аўтар=Архипов А.|загаловак=По следам селенитов|спасылка=http://www.testpilot.ru/espace/bibl/tm/1990/arhip.html|выданне=Техника — молодёжи|тып=журнал|год=1990|нумар=7|старонкі=50—55. — (Антология таинственных случаев)|issn=0320-331X}}</ref>.

Магчыма, памылка Груйтуйзена была ў дастатковай меры абумоўлена тым, што ў яго распараджэнні знаходзіўся ўсяго толькі досыць сціплы 2-цалевы рэфрактар, слабае разрозненне тэлескопа дапоўнілася ўяўленнем, і, як тое бывае, даследчык убачыў тое, што пажадаў<ref>
{{кніга
 |аўтар         = Ewen A. Whitaker.
 |загаловак      = Mapping and Naming the Moon: A History of Lunar Cartography and Nomenclature
 |адказны = 
 |спасылка        = http://books.google.com/books?id=aV1i27jDYL8C&pg=PA109#v=onepage&q&f=true
 |месца         = 
 |выдавецтва  = Press Syndicate of the University of Cambridge
 |год           = 1999
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 109
 |isbn          = 0-521-622-48-4
}}</ref>. Іншымі словамі, як і ў выпадку {{нп3|Марсіянскія каналы|каналаў на Марсе|ru|Марсианские каналы}}, многія назіральнікі былі ўведзеныя ў зман асаблівасцямі чалавечага ўспрымання, назіраючы аб’ект, які знаходзіцца на мяжы [[Раздзяляльная здольнасць|раздзяляльнай здольнасці]] іх інструментаў.

Кульмінацыяй пошукаў жыцця на Месяцы стала адкрыццё «Валверка» фон Груйтуйзенам. Паводле ацэнкі супрацоўніка Радыёастранамічнага інстытута Нацыянальнай акадэміі навук Украіны А. В. Архіпава<ref name="labirintmrg.narod.ru"/>,
{{пачатак цытаты}}У любым выпадку, гэты аб’ект з’яўляецца помнікам піянерскім спробам пошуку разумнага жыцця па-за Зямлёй.
{{канец цытаты}}

== Вялікае месяцавае махлярства ==

[[Файл:Great-Moon-Hoax-1835-New-York-Sun-lithograph-298px.jpg|thumb|200px|Месяцавыя мышалюдзі, жывёлы і пейзаж. Літаграфія XIX стагоддзя.]]

{{Асноўны артыкул|Вялікае месяцавае махлярства}}

Імя «вялікага месяцавага махлярства», або «месяцавай качкі», атрымала серыя нарысаў у [[Нью-Ёрк|нью-ёркскай]] газеце «Sun» (№ 615—619), першы з якіх выйшаў з друку 25 жніўня 1835 года.

Самым сур’ёзным тонам у нарысах выкладалася гісторыя пра тое, што Джон Гершэль, адпраўлены урадам у Паўднёвую Афрыку, зрабіў нябачаны [[тэлескоп]] з павелічэннем у 42 000 раз, злучаны з [[мікраскоп]]ам, так што паверхня Месяца набліжалася на бачную адлегласць у 100 ярдаў (каля 92 м). Праекцыя нібыта перадавалася на расцягнутую на сцяне на манер экрана прасціну, пасля чаго перад вачыма ў здзіўленых даследчыкаў адкрылася карціна месяцавага жыцця.

Атрымалася разглядзець зялёныя лугі, [[базальт]]авыя горы, чараду [[вярблюд]]аў, [[бізон]]аў, [[аднарог]]аў і чыста англійскага выгляду ваўняных авечак. Больш за тое, разам з апошнімі з’явіліся і пастухі ростам каля чатырох англійскіх футаў (прыкладна 1,2 м) з меднага колеру скурай, поўсцю і перапончатыя крыламі, што неадкладна падштурхнула Гершеля даць ім найменне vespertilio-homo, гэта значыць «лятучы мышачалавек»<ref>{{cite web
 | url  = http://www.museumofhoaxes.com/hoax/archive/permalink/the_great_moon_hoax
 | title  = The Great Moon Hoax
 | accessdate  = 26-08-2010
 | archiveurl  = https://web.archive.org/web/20110804214702/http://www.museumofhoaxes.com/moonhoax.html
 | archivedate  = 4 жніўня 2011
 | url-status  = dead
 }}</ref>.

Амерыку ахапіла ліхаманкавае ўзбуджэнне, увесь наклад «Sun» неадкладна знік з прылаўкаў, у дадатак да яго прыйшлося дадрукаваць яшчэ 60 тыс. экземпляраў. Нью-ёркскія і правінцыйныя газеты аднадушна заяўлялі, што рэпартаж несумненна «праўдзівы і навукова абгрунтаваны».

Адзіны пратэстуючы голас належаў [[Эдгар Алан По|Эдгару Алану По]], запэўніваюць, што невядомы аўтар папросту спісаў сюжэт з яго аповяду «Незвычайная прыгода нейкага Ганса Пфааля», аднак ніхто не жадаў яго слухаць.

Энтузіязм прыхільнікаў месяцавага жыцця атрымалася астудзіць толькі афіцыйнай справаздачай з Паўднёвай Афрыкі, у якой катэгарычна сцвярджалася, што звесткі «Sun» з’яўляюцца выдумкай ад пачатку да канца. Як высветлілася пазней, «качку» запусціў нью-ёркскі журналіст Рычард Адамс Лок<ref>{{cite web
 | url  = http://www.thecarnivalnoir.com/?p=829
 | title  = Deception as a Literary Device: E. A. Poe and the Great Moon Hoax of 1835
 | accessdate  = 26-08-2010
 | archiveurl  = https://www.webcitation.org/60wicw4Bw?url=http://www.thecarnivalnoir.com/?p=829
 | archivedate  = 15 жніўня 2011
 | url-status  = dead
 }}</ref>. Асновай жа для гісторыі месяцавых мышалюдзей паслужыла не што іншае, як заява Груйтуйзена, апублікаваная ў «Edinburgh New Philosophical Journal»<ref>{{cite web
 |author      = Richard Dengrove.
 |date        = 2005
 |url         = http://www.challzine.net/21/21moonhoax.html
 |title       = A new take on the moon hoax of 1835
 |accessdate  = 26-08-2010
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20090711130822/http://www.challzine.net/21/21moonhoax.html
 |archivedate = 11 ліпеня 2009
 |url-status     = dead
}}</ref>.

== Маргінальныя і непацверджаныя тэорыі ==
У цяперашні час, аднак жа, знаходзяцца жадаючыя верыць, што горад Груйтуйзена сапраўды з'яўляецца месцам знаходжання гіпатэтычных разумных істот або, па меншай меры, пакінутым імі паселішчам.

Так, сцвярджаецца, што ўвесь Цэнтральны Заліў, на ўскраіне якога размешчаны горад, некалі быў накрыты велізарным купалам, руіны якога былі зафіксаваныя на адной з фатаграфій<ref>
{{кніга
 |аўтар         =
 |загаловак      = SURVEYOR Program Results
 |адказны = 
 |спасылка        = http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19690027073_1969027073.pdf
 |месца         = 
 |выдавецтва  = NASA Scientific and Technical Information Division
 |год           = 1969
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 416
 |isbn          = 
}}
</ref> у ходзе місіі {{нп3|Surveyor 6|Surveyor 6|en|Surveyor 6}}, як ланцужкі святлівых утварэнняў, якія знаходзяцца на месячным гарызонце, на фоне нябачнага Сонца<ref>
{{кніга
 |аўтар         = Richard C. Hoagland, Mike Bala.
 |загаловак      = Dark Mission. The Secret History of NASA
 |адказны = 
 |спасылка        = 
 |месца         = 
 |выдавецтва  = 
 |год           = 
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 161—164
 |isbn          = 978-5-699-32356-2
}}
</ref>.

Як адзначалася, думкі аб натуральным або штучным паходжанні «месяцавага горада» шмат у чым залежаць ад псіхалагічнага настрою назіральніка, які свядома ці несвядома спрабуе знайсці падабенства месяцавых структур з чымсьці знаёмым яму на Зямлі, пры тым, што няма і не можа быць доказаў, што істоты іншапланетнага розуму абавязаны нагадваць зямныя, тым больш, што нават пры вышэйшым на дадзены момант дазволе тэлескопаў немагчыма разглядзець дробныя дэталі і тым больш вызначыць наяўнасць аб'ектаў, якія рухаюцца<ref>
{{кніга
 |аўтар         = Camille Flammarion
 |загаловак      = Les terres du ciel: voyage astronomique sur les autres mondes et description des conditions actuelles de la vie sur les diverses planètes du système solaire
 |адказны = 
 |спасылка        = http://books.google.com/books?id=efnH7h33qmYC&pg=PA524#v=onepage&q&f=true
 |месца         = 
 |выдавецтва  = 
 |год           = 1884
 |volume = 
 |allpages = 773
 |pages = 524
 |isbn          = 
}}</ref>.

У якасці пацверджання таго, што Месяц усё ж населены, прыводзяцца шматлікія назіранні феноменаў невыразнага паходжання, якім да гэтага часу нікім не было дадзена выразнага тлумачэння. Такія шматкроць назіраліся агмені святлення і іншыя непрацяглыя лакальныя анамаліі выгляду месяцавай паверхні (кароткачасовыя месяцавыя з'явы), [[Радыёвыпраменьванне|радыёсігналы]], падобныя на «арганізаванае рэха», якія даносіліся чамусьці з цёмнага боку Месяца, мостападобная структура, каля 12 км даўжынёй, якая сама сабой з'явілася ў [[Мора Крызісаў|Моры Крызісаў]], і гэтак жа нечакана знікла (так званы Мост О'Ніла)<ref>{{кніга
 |аўтар         = Thomas Slemen.
 |загаловак      = Strange but True: Mysterious and Bizarre People
 |адказны = 
 |спасылка        = http://books.google.com/books?id=uOXjAX0vzU0C&pg=PA321#v=onepage&q&f=true
 |месца         = NY
 |выдавецтва  = Barnes & Noble Publishing
 |год           = 1999
 |volume = 
 |allpages = 
 |pages = 394
 |isbn          = 0760712441, 9780760712443
}}</ref>

Найбольш радыкальнай ў гэтых адносінах, мабыць, з'яўляецца пункт гледжання М. Хвастунова і А. Шчарбакова аб тым, што Месяц уяўляе сабой полы шар, сярэдзіну якога насяляюць разумныя істоты са сваёй тэхнікай і ўсім неабходным для падтрымання жыцця<ref>{{артыкул
|аўтар        = А. Дмитриев.
|загаловак     = Луна — зашифрованное послание или космический корабль?
|спасылка       = http://gazeta.aif.ru/online/uznat/51/hz03_01
|выданне      = Аргументы и факты
|тып          = газета
|месца        = М.
|выдавецтва = 
|год          = 
|том          = 
|нумар        = 51
|старонкі     = 
}}</ref>.

На думку А. В. Архіпава, загадка «горада Груйтуйзена» можа быць вырашана толькі яго непасрэдным даследаваннем<ref name="Архипов"/>.

== Заўвагі ==

{{reflist|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар =Harold Hill.|загаловак = A Portfolio of Lunar Drawings |месца =|спасылка =|выдавецтва = Cambridge University Press |год = 1991|isbn = 0-521-38113-4|allpages =|ref=}}
* {{Кніга|аўтар =David Hatcher Childress.|загаловак = Extraterrestrial Archeology |месца =|спасылка =|выдавецтва = Adventures Unlimited Press|год = 1999|isbn = 0-932-81377-1|allpages =|ref=}}

== Спасылкі ==
{{Commonscat|Gruithuisen city}}
* {{артыкул
|аўтар        = Пономаренко Д. С.
|загаловак     = Исследование лунного руиноподобного объекта «города Груйтуйзена»
|спасылка       = http://labirintmrg.narod.ru/NewPulse/Tematika/AstroUFO/Lunciti.htm
}}
* {{артыкул
|аўтар        = Архипов Алексей Викторович.
|загаловак     = По следам селенитов
|спасылка       = http://www.testpilot.ru/espace/bibl/tm/1990/arhip.html
|выданне      = Техника — молодёжи
|год          = 1990
|нумар        = 7
|старонкі     = 50—55
}}
* {{артыкул
|аўтар        = Архипов Алексей Викторович.
|загаловак        = Прямая стена и город Груйтуйзена
|спасылка        = http://www.arracis.com/moon/m322.html
|выданне        = Тайны Луны
|archiveurl        = https://web.archive.org/web/20140802065043/http://www.arracis.com/moon/m322.html
|archivedate        = 2 жніўня 2014
}}
* {{артыкул
|аўтар        = William P. Sheehan and Thomas D. Dobbins.
|загаловак     = A history of lunar exploration at the age of telescope
|спасылка       = http://www.cloudynights.com/documents/epic2.pdf
|месца        = М.
|pages = 3
}}
* [http://www.lpi.usra.edu/resources/mapcatalog/LAC/lac59/150dpi.jpg Область лунной поверхности около кратера Шрётер в атласе LAC]
* [http://www.shvedun.ru/moon-atlas-top100-gruit.htm Город Груйтуйзена на снимке лунной поверхности]
* [http://ligaspace.my1.ru/news/2008-08-21-99 Лунный руиноподобный объект «город Груйтуйзен»]

{{Месяц}}

[[Катэгорыя:Даследаванне Месяца]]