Прагляд зыходнага тэксту старонкі Дзяржава Само

{{Універсальная картка}}
'''Дзяржава Само́''' ({{lang-sl|Samova ríša}}, {{lang-sk|Samova država, Samova plemenska zveza}}, {{lang-pl|Państwo Samona}}, {{lang-cs|Sámova říše}}; [[623]]—[[658]]) — першае вядомае палітычнае ўтварэнне [[славяне|славян]], звесткі пра яго стварэнне і гісторыю бедныя і паўлегендарнага характару. Назву атрымала ад заснавальніка — франкскага купца '''[[Само]]'''. У склад дзяржавы ўваходзілі тэрыторыі сучасных [[Чэхія|Чэхіі]], [[Славакія|Славакіі]], часткова [[Германія|Германіі]] (землі [[Лужыцкія сербы|лужыцкіх сербаў]]), [[Польшча|Польшчы]], [[Славенія|Славеніі]] і [[Харватыя|Харватыі]]. Неўзабаве па смерці Само дзяржава распалася.

== Крыніцы ==
Адзіныя крыніцы пра Само і яго дзяржаву — [[Хроніка Фрэдэгара]] (''Gesta Dagoberti I regnis Francorum'') і пазнейшая [[Зальцбургская хроніка]] (''Conversio Bagoariorum et Carantanorum''). Хроніка Фрэдэгара лічыцца больш надзейнай, Зальцбургская хроніка змяшчае значную колькасць паўлегендарных звестак, але, бо звесткі вельмі раннія, таксама лічыцца неабходнай крыніцай пра Самову дзяржаву.

== Асоба Само ==
[[Выява:King Samo.jpg|thumb|Само — кароль славян (''Rex Sclavorum''), выява ў Зноемскай ратондзе (1019—1034)<br />Здымак ва ўльтрафіялетавым святле Францішка Сыселя і Катаржыны Дворжакавай, 1999.]]
'''Само́''' ([[Славацкая мова|славацк.]] і [[Славенская мова|славенск.]]: ''Samo'', [[Польская мова|польск.]]: ''Samon'', [[Чэшская мова|чэшск.]]: ''Sámo''; канец VI ст. — 658) — гандляр з [[Франкская імперыя|Франкскай імперыі]], першы пэўна вядомы славянскі ўладар.

У [[Хроніка Фрэдэгара|Хроніцы Фрэдэгара]] называецца «''homo nomen Samo, natione Francos, de pago Senonago''» («чалавек на імя Само, франк з вёскі Сенонскай»). ''Senonago'' імаверна тоеснае сённяшняй мясцовасцю Сас (''Sens'') дэпартамента Ён на паўднёвы ўсход ад [[Парыж]]а або Суанье (''Soignies'') у [[Бельгія|Бельгіі]], але ''natione Francos'' можна разумець і як «[[Франкі|франк]] па нацыянальнасці», і як «народжаны ў Франкскай імперыі», і як «падданы/жыхар Франкскай імперыі».

Цяпер ёсць дзве гіпотэзы этнічнага паходжання Само. Першая зыходзіць з таго, што ён галараманец, раманізаваны жыхар [[Галія|Галіі]] — былой правінцыі [[Рымская імперыя|Рымскай имперыі]], а імя ''Само'' кельцкага паходжання. Другая, заснаваная на Зальцбургскай хроніцы «Conversio Bagoariorum et Carantanorum», зыходзіць з таго, што слова ''само'' трэба разглядаць як [[Старажытнаславянская мова|старажытнаславянскі]] [[тытул]], у такім разе, ''Само'' значыць ''самаўладзец''. Таксама, у [[Славянскія мовы|славянскіх мовах]] слова ''само'' мае самастойны сэнс і некаторыя даследчыкі лічаць ''Само'' кароткай формай імя ''Самаслаў''. Аднак большасць даследчыкаў аддае перавагу першай гіпотэзе.

== Славяне таго часу ==
Славянскія землі на якіх утварылася дзяржава Само ў канцы VI ст. былі пад уладай [[Аварскі каганат|Аварскага каганата]], вядомыя паўстанні славян супраць [[авары|авараў]]. У 603 года пасля смерці аварскага кагана [[Баян, каган аварскі|Баяна]] ў каганаце пачалася міжусобная барацьба. Славянскія землі пачалі паўстанне за вызваленне ад больш як 50-гадовай залежнасці.

== Дзейнасць Само ==
Каля 620 годзе Само з гандлёвым караванам адправіўся на ўсход. Дасягнуўшы скрыжавання {{нп5|Усходні гандлёвы шлях|Усходняга гандлёвага шляху|ru|Путь из немец в хазары}} з [[Бурштынавы шлях|Бурштынавым]] — Мараўскага поля, сутокі [[Морава (верхні прыток Дуная)|Моравы]] і [[Дунай|Дуная]], Само стаў лагерам. Тут планы змяніліся, ён вырашыў ехаць у Італію і, каб падарожжа стала выгоднейшым, пачаў купляць у славян аварскіх рабоў, на якіх быў вялікі попыт у Ламбардыі. Само ўмацаваў лагер, побач з ім спыняліся драбнейшыя групы купцоў. Само не ведаў славянскай мовай, бо дагэтуль не меў такой патрэбы, і карыстаўся паслугамі тлумачоў.

Праз нейкі час да лагера, але на супрацьлеглым беразе, наблізіўся загон аварскай кавалерыі пра які стала вядома папярэдне праз характэрны шум. Каб напасці на купецкі лагер, авары мусілі пераправіцца праз раку, а брод быў даволі далёка і часу на пераправу авары страцілі шмат, таму Само паспеў дамовіцца з славянамі пра супольную абарону і наступны падзел здабычы. Славянскі атрад быў пастаўлены ў засаду, у лясным гушчары на шляху авараў Само паставіў атрады лучнікаў, калі авары прайшлі праз лес і пачалі бой з атрадам Само, яны ўжо былі моцна пабітыя стрэламі. Калі з тылу на авараў рушылі славяне, усё было хутка скончана. Само падзяліў багатую здабычу, пагалоска пра яго поспех разнеслася па навакольных землях, да Само пацягнуліся людзі і яго войска пачала расці.

Само цяпер не спяшаўся ў Італію, стаў ахоўваць пераправы праз рэкі і гандлёвыя шляхі, браць за гэта аплату а купцоў. Месца і справа Само спадабаліся. Умацоўваўся фінансавы і вайсковы патэнцыял, калі праз год ён яшчэ раз перамог аварскае войска ў баі, слава Само разнеслася па ўсёй Еўропе. Само стаў уладаром славянскіх зямель, кантраляваная тэрыторыя пашыралася, ваенны поспех не пакідаў. Ад абарончай тактыкі ў барацьбе з аварамі ён перайшоў да наступальнай, нападаў на аварскія атрады і паселішчы. Адно яго Само наводзіла на авараў жах. Пасля паражэнняў авараў ад Само з-пад іх улады вызваліліся харваты і прыальпійскія славяне.

Кароль [[Аўстразія|Аўстразіі]] [[Дагаберт I]] сачыў за развіццём падзей на ўсходзе. Ён вырашыў, што землі, спустошаныя жорсткімі войнамі, не акажуць моцнага супраціву яго войску. Агульнай мяжы ў Аўстразіі са славянскімі землямі не было, паміж імі былі шырокія нічыйныя землі. Славяне не нападалі на заходнія каралеўствы, але Дагаберт асцерагаўся гэтага і хацеў нанесці папераджальны ўдар. Пагатоў знайшлася ўдалая нагода. На Мараўскім полі быў разрабаваны нейкі франкскі караван. Купцу пашчасціла выратавацца і ён адправіўся са скаргай да Дагаберта. Кароль абяцаў яму сваю дапамогу і адправіў да Само пасла Сіхарыя, які ведаў славянскую мову.

Сіхарый прыбыў да Само і запрасіў сустрэчы, але ведаючы хто такі Само размаўляў і быў апрануты па-франкску. Само, які ўжо вывучыў славянскую мову і трымаўся славянскіх звычаяў, не прыняў пасла. Тады Сіхарый апрануўся па-славянску і прыйшоў да ўладара. Само прыняў Сіхарыя, той паводзіў сябе без павагі і патрабаваў кампенсацыі страт за разрабаваны караван. Само пагадзіўся са справядлівасцю патрабаванняў і пагадзіўся кампенсаваць прычыненую шкоду, калі Дагаберт кампенсуе ўсе страты славянскіх купцоў на тэрыторыі Аўстразіі. Сіхарый не меў такіх паўнамоцтваў і адказваў унікліва, а Само з’едліва высмейваў яго адказы і справа дайшла да сваркі паміж імі, падчас якой Сіхарый дазволіў сабе абразы Само. Уладар паклікаў слуг і загадаў выкінуць пасла за вал лагера, што і было зроблена.

Дазнаўшыся пра няўдачу пасольства, Дагаберт каля 630 года сабраў войска і вясной трыма калонамі рушыў на дзяржаву Само. У некалькіх дробных сутычках у памежных землях [[алеманы]] і [[лангабарды]] перамаглі славян. Але на шляху калоны на чале з Дагабертам была памежная крэпасць Вагасцісбург, дзе засеў Само са сваёй [[дружына]]й. Дагаберт аблажыў крэпасць, Само са сваімі людзьмі выйшаў за валы і навязаў франкам бой. Паводле падання бой доўжыўся трое сутак, урэшце франкі збеглі, кінулі свой лагер, харчы і здабычу. Само не абмежаваўся гэтай перамогай і стаў здзяйсняць набегі на заходнія землі, даходзіў да Цюрынгіі. Слава і магутнасць Само настолькі ўзраслі, што сербскі князь Дрэван выйшаў з васальнага падпарадкавання Дагаберту і прызнаў уладу Само.

Славяне пачалі напады на землі франкаў і часта перамагалі ў дробных сутычках. У гэтых абставінах, саксы, якія жылі на землях праз якія славяне праходзілі на захад, прапанавалі свае паслугі Дагаберту — за паніжэнне даніны абавязаліся ахоўваць межы Аўстразіі ад набегаў славян і іншых ворагаў. Дагаберт прыняў іх прапанову, але не шмат выйграў, славяне як і раней праходзілі ў яго зямлі і рабавалі іх.

Дагаберт не даваў рады славянскаму нашэсцю, але герцаг Цюрынгіі Радульф, які таксама цярпеў ад набегаў ваяроў Само, здолеў разбіць славян і выгнаў іх атрады са ўсіх франкскіх зямель. Неўзабаве Радульф пасварыўся з Дагабертам і абвясціў сябе суверэнным уладаром свайго герцагства, яму спатрэбіліся саюзнікі і славяне былі ці не лепшымі для гэтага. Славянская дзяржава стала саюзнікам і апорай герцагства Цюрынгія.

== Спадчына ==
У апошнія гады жыцця Само не вёў вялікіх войнаў, ворагі баяліся яго войска і вайсковай удачы. Памёр Само ў 658 годзе, пра яго пераемніка нічога не вядома і дзяржава распалася. У Само было 12 жонак-славянак і з імі 22 сыны і 15 дачок. Паводле паданняў, нашчадкамі Само былі [[Майміравічы]] — уладары [[Вялікамараўская дзяржава|Вялікамараўскай дзяржавы]] і [[Пржэмысловічы|Пржэмыславічы]] — уладары [[Чэхія|Чэшскай дзяржавы]]. Пацвярджэнняў гэтаму няма, але гледзячы на шматлікасць сыноў і дачок такое можна дапусціць. Магчыма, яго нашчадкі ўладарылі і ў іншых славянскіх дзяржавах, якія ўтварыліся пасля распаду Дзяржавы Само.

== Літаратура ==
* ''Грацианский Н. П.'' Славянское царство Само (К критике известий «Хроники Фредегара») // ИЖ. 1943. № 5-6.
* ''Пичета В. Н.'' П. Грацианский и его труды по истории славянских народов // Вопросы истории. 1946. № 7. С. 96—99;
* ''Mikkola J. J.'' Samo und sein Reich // ASPh. 1928, Bd. 42.
* ''Labuda Gerard''. Pierwsze państwo słowiańskie Państwo Samona. — Poznań, 1949.
* The fourth book of the Chronicle of Fredegar. Greenwood Press, 1981. ''Глядзіце'': [http://www.vostlit.info/Texts/rus4/Fredegar/frametext.htm аматарскі рускі пераклад] — Эл.рэсурс vostlit.info; [http://students.gf.nsu.ru/medieval/latin/chron-f.html урывак з хронікі на арыгінальнай лаціне] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080611052752/http://students.gf.nsu.ru/medieval/latin/chron-f.html |date=11 чэрвеня 2008 }} пра адносіны франкаў з вендамі.

== Спасылкі ==

{{Commonscat|Samo}}

{{DEFAULTSORT:Само}}
[[Катэгорыя:Дзяржава Само| ]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя дзяржавы Еўропы]]