Перайсці да зместу

Кірэна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Старажытны горад Кірэна*
Archaeological Site of Cyrene**
Сусветная спадчына ЮНЕСКА

Краіна Лівія
Тып Культурны
Крытэрыі ii, iii, vi
Спасылка 190
Рэгіён*** Арабскія краіны
Гісторыя ўключэння
Уключэнне 1982  (6-я сесія)
* Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА»
** Назва ў афіцыйным англ. спісе
*** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА

Горад Кірэна (грэч. Κυρήνη) — старажытнагрэчаскі і рымскі горад недалёка ад сучаснага мястэчка Шахат у Лівіі. Горад быў старажытным і самым важным з пяці грэчаскіх гарадоў у рэгіёне. Горад даў усходу Лівіі класічную назву Кірэнаіка, якая захавалася да нашых дзён.

Кірэна знаходзілася ў пышнай даліне ў нагор'і Эль-Ахдар. Горад быў названы ў гонар вясны, якую грэкі прысвячалі Апалону. У горадзе таксама знаходзілася школа Кірэнаікаў, знакамітая школа філасофіі 3 ст. да н.э., заснаванай Арыстыпам, вучнем Сакрата. Менавіта тады горад атрымаў другую назву «Афрыканскія Афіны».

Руіны Кірэны ахоўваюцца ЮНЕСКА як помнік Сусветнай спадчыны.

Па звестках Герадота, галоўны горад старажытнай Лівіі быў заснаваны перасяленцамі з вострава Ціра спачатку на астраўку Платэі, а потым на мацерыку, у 16 км ад мора. Першым царом Кірэны ці, па-дарыйску, Кіраны, быў Бат-Арыстоцель. Датай заснавання горада лічыцца 630 год да н.э.

Падчас панавання дынастыі Батыядаў, Кірэна, дзякуючы мараходству і гандлю, хутка дасягнула высокай ступені росквіту і пасля працяглай і жорсткай барацьбы з Егіптам і Карфагенам зрабілася незалежнай. Каля 540 г. да н.э. браты цара Аркесілая II паўсталі і ўтварылі з заходніх гарадоў самастойную дзяржаву Барку. Улада Батыядаў была знішчана персідскім царом Камбізам, які далучыў Кірэну да егіпецкай сатрапіі.

Падчас панавання персаў, якое доўжылася 200 гадоў, Кірэна зрабілася рэспублікай; да гэтай пары прыпадае росквіт Кірэнскай школы філосафаў. Пасля нядоўгага панавання Фіброна, у 321 г. да н.э. егіпецкі цар Пталамей I падпарадкаваў Кірэнаіку сваёй уладзе; пяць гарадоў — Кірэна, Апалонія, Пталемаіда (Барка), Арсіноя (Таўхіра) і Берэніка (Еўгесперыды) — склалі саюз («пентаполь», гэта значыць пяціграддзе), ператвораны з 117 г. да н.э. у царства малодшай галіны дынастыі Пталемееў, апошні прадстаўнік якой, Апіён, у 96 г. да н.э. завяшчаў Кірэну рымлянам. Але горадам ненадоўга завалодалі тыраны Нікократ, а затым яго брат Леандр. Рымляне ўсё ж авалодалі горадам і ўсёй Кірэнаіка і далучылі яе да правінцыі Крыт (67 г. да н.э.).

У хрысціянскую пару ў Кірэне меўся асобны біскуп (у V стагоддзі — вядомы Сінезій). Кірэнаіка была радзімай філосафаў Арыстыпа, заснавальніка школы кірэнаікаў, і Карнеада, паэта Калімаха і географа Эратасфена. Горад быў разбураны арабамі. Горад быў канчаткова пакінуты жыхарамі ў 643 годзе. Ад грэцкай эпохі захаваліся значныя руіны і некропаль, раскопкі якога працягваюцца і ў XXI стагоддзі.