Перайсці да зместу

Меёз

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Меё́з (ад стар.-грэч.: μείωσις — памяншэнне), або рэдукцыйнае дзяленне клеткі — дзяленне ядра эўкарыятычнай клеткі з памяншэннем колькасці храмасом у два разы. Адбываецца ў два этапы (рэдукцыйны і эквацыйны этапы меёзу). Меёз не варта змешваць з гаметагенезам — утварэннем спецыялізаваных палавых клетак, ці гамет, з недыферэнцыяваных ствалавых.

З памяншэннем колькасці храмасом у выніку меёзу ў жыццёвым цыкле адбываецца пераход ад дыплоіднай фазы да гаплоіднай. Аднаўленне плоіднасці (пераход ад гаплоіднай фазы да дыплоіднай) адбываецца ў выніку палавога працэсу.

У сувязі з тым, што ў прафазе першага, рэдукцыйнага, этапу адбываецца папарнае зліццё (кан'югацыя) гамалагічных храмасом, правільнае праходжанне меёзу магчыма толькі ў дыплоідных клетках ці ў цотных поліплоідах (тэтра-, гексаплоідных і да т.п. клетках). Меёз можа адбывацца і ў няцотных поліплоідах (тры-, пентаплоідных і да т.п. клетках), але ў іх, з-за немагчымасці забяспечыць папарнае зліццё храмасом у прафазе I, разыходжанне храмасом адбываецца з парушэннямі, якія ставяць пад пагрозу жыццяздольнасць клеткі ці шматклетачнага гаплоіднага арганізма, які развіваецца з яе.

Гэты ж механізм ляжыць у аснове стэрыльнасці міжвідавых гібрыдаў. Паколькі ў міжвідавых гібрыдаў у ядры клетак спалучаюцца храмасомы бацькоў, якія адносяцца да розных відаў, храмасомы звычайна не могуць уступіць у кан'югацыю. Гэта прыводзіць да парушэнняў у разыходжанні храмасом пры меёзе і, у канчатковым выніку, да нежыццяздольнасці палавых клетак, ці гамет (асноўным сродкам барацьбы з гэтай праблемай з'яўляецца выкарыстанне поліплоідных храмасомных набораў, паколькі ў гэтым выпадку кожная храмасома кан'югуе з адпаведнай храмасомай свайго набору). Пэўныя абмежаванні на кан'югацыю храмасом накладваюць і храмасомныя перабудовы (маштабныя дэлецыі, дуплікацыі, інверсіі ці транслакацыі).

Фазы меёзу

[правіць | правіць зыходнік]
Фазы меёзу.

Меёз складаецца з 2 паслядоўных дзялення з кароткай інтэрфазай паміж імі.

  • Прафаза I — прафаза першага падзелу вельмі складаная і складаецца з 5 стадый:
  • Лептатэна ці лептанема — пакаванне храмасом, кандэнсацыя ДНК з утварэннем храмасом у відзе тонкіх ніцяў (храмасомы ўкарочваюцца).
  • Зігатэна ці зіганема — адбываецца кан'югацыя — злучэнне гамалагічных храмасом з утварэннем структур, якія складаюцца з дзвюх злучаных храмасом, званых тэтрадамі ці бівалентамі і іх далейшая кампактызацыя.
  • Пахітэна ці пахінема — (самая працяглая стадыя) — у некаторых месцах гамалагічныя храмасомы шчыльна злучаюцца, утвараючы хіязмы. У іх адбываецца кросінгавер — абмен участкамі паміж гамалагічнымі храмасомамі.
  • Дыплатэна ці дыпланема — адбываецца частковая дэкандэнсацыя храмасом, пры гэтым частка геному можа працаваць, адбываюцца працэсы транскрыпцыі (утварэнне РНК), трансляцыі (сінтэз бялку); гамалагічныя храмасомы застаюцца злучанымі паміж сабой. У некаторых жывёл у аацытах храмасомы на гэтай стадыі прафазы меёзу набываюць характэрную форму храмасом тыпу лямпавых шчотак.
  • Дыякінез — ДНК ізноў максімальна кандэнсуецца, сінтэтычныя працэсы спыняюцца, раствараецца ядзерная абалонка; цэнтрыёлі разыходзяцца да палюсоў; гамалагічныя храмасомы застаюцца злучанымі паміж сабой.

Да канца Прафазы I цэнтрыёлі мігруюць да палюсоў клеткі, фарміруюцца ніці верацяна дзялення, разбураюцца ядзерная мембрана і ядзеркі

  • Метафаза I — бівалентныя храмасомы выстройваюцца ўздоўж экватара клеткі.
  • Анафаза I — мікратрубачкі скарачаюцца, біваленты дзеляцца, і храмасомы разыходзяцца да палюсоў. Важна адзначыць, што, з-за кан'югацыі храмасом у зігатэне, да палюсоў разыходзяцца цэлыя храмасомы, якія складаюцца з дзвюх храматыд кожная, а не асобныя храматыды, як у мітозе.
  • Целафаза I — храмасомы дэспіралізуюцца і з'яўляецца ядзерная абалонка.

Другое дзяленне меёзу адбываецца непасрэдна за першым, без выяўленай інтэрфазы: S-перыяд адсутнічае, паколькі перад другім дзяленнем не адбываецца рэплікацыі ДНК.

  • Прафаза II — адбываецца кандэнсацыя храмасом, клетачны цэнтр дзеліцца і прадукты яго дзялення разыходзяцца да палюсоў ядра, разбураецца ядзерная абалонка, утвараецца верацяно дзялення, перпендыкулярнае першаму верацяну.
  • Метафаза II — унівалентныя храмасомы (якія складаюцца з дзвюх храматыд кожная) размяшчаюцца на «экватары» (на роўнай адлегласці ад «палюсоў» ядра) у адной плоскасці, утвараючы так званую метафазную пласцінку.
  • Анафаза II — уніваленты дзеляцца і храматыды разыходзяцца да палюсоў.
  • Целафаза II — храмасомы дэспіралізуюцца і з'яўляецца ядзерная абалонка.

У выніку з адной дыплоіднай клеткі ўтвараюцца чатыры гаплоідных клеткі. У тых выпадках, калі меёз спалучаны з гаметагенезам (напрыклад, у шматклетачных жывёл), пры развіцці яйцаклетак першае і другое дзяленні меёзу рэзка нераўнамерныя. У выніку фарміруецца адна гаплоідная яйцаклетка і тры так званыя рэдукцыйныя цельцы (абартыўныя дэрываты першага і другога дзяленняў).

Варыянты

[правіць | правіць зыходнік]

У некаторых прасцейшых меёз працякае інакш, чым апісаны вышэй тыповы меёз шматклетачных. Напрыклад, можа працякаць толькі адно, а не два паслядоўныя, меятычныя дзяленні, а кросінгавер — адбывацца падчас іншай фазы меёзу[1]. Лічыцца, што такі аднаступеньчаты меёз прымітыўны і папярэднічаў узнікненню двухступеньчатага меёзу, які забяспечвае эфектыўную рэкамбінацыю геному.

Значэнне

[правіць | правіць зыходнік]
  • У арганізмаў, якія размнажваюцца палавым шляхам, прадухіляецца падваенне колькасці храмасом у кожным пакаленні, таму што пры ўтварэнні палавых клетак меёзам адбываецца рэдукцыя колькасці храмасом.
  • Меёз стварае магчымасць для ўзнікнення новых камбінацый генаў (камбінатыўная зменлівасць),таму што адбываецца ўтварэнне генетычна розных гамет.
  • Рэдукцыя колькасці храмасом прыводзіць да ўтварэння «чыстых гамет», якія нясуць толькі адзін алель адпаведнага локуса.
  • Размяшчэнне бівалентаў экватарыяльнай пласцінкі верацяна дзялення ў метафазе 1 і храмасом у метафазе 2 вызначаецца выпадковым чынам. Наступнае разыходжанне храмасом у анафазе прыводзіць да ўтварэння новых камбінацый алеляў у гаметах. Незалежнае разыходжанне храмасом ляжыць у аснове трэцяга закона Мендэля.[2]

Зноскі

  1. ↑ Хаусман К. Протозоология. — М.: «Мир», 1988. — С. 243. — 336 с. — ISBN 5-03-000705-9.
  2. ↑ Меёз | Уся біялогія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2015. Праверана 7 чэрвеня 2015.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Меёз&oldid=4754278"