Перайсці да зместу

Сандзінісцкая рэвалюцыя

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Сандзінісцкая рэвалюцыя
Асноўны канфлікт: Халодная вайна
Дата 1962—1979
Месца Нікарагуа
Вынік перамога сандзіністаў
Праціўнікі
 Нікарагуа
пры падтрымцы:
 ЗША 		СФНВ
пры падтрымцы:
 СССР
Камандуючыя
Анастасіа Самосы Даніэль Артэга
Агульныя страты
каля 50 000 забітых

Сандзінісцкая рэвалюцыя (ісп.: Revolución Sandinista) — ланцуг падзей, які завяршыўся ў ліпені 1979 года звяржэннем рэжыму Анастасіа Самосы ў Нікарагуа. Найбольш вядомым лідарам гэтай рэвалюцыі з’яўляецца Даніэль Артэга. Асноўная рухаючая сіла рэвалюцыі — Сандзінісцкі фронт нацыянальнага вызвалення, названы так у гонар вядомага рэвалюцыянера 1920—1930-х гадоў Аўгуста Сесар Сандзіна. Знамя Фронту, як і сцяг Сандзіна, мела чорна-чырвоную расфарбоўку.

Перадгісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

У 1936 годзе, пасля забойства папулярнага ў краіне палітыка Аўгуста Сандзіна, ва ўладзе ў Нікарагуа зацвердзілася дыктатура сям’і Самоса. Доўгі час царква займала лаяльную пазіцыю ў адносінах да ўлады праамерыканскага рэжыму. Аднак па меры ўмацавання «тэалогіі вызвалення» мноства святароў перайшлі да актыўных дзеянняў. Яны выступалі з выкрывальнымі пропаведзямі, удзельнічалі ў дэманстрацыях і мітынгах пратэсту. Некаторыя ўступілі ў шэрагі Сандзінісцкага фронту нацыянальнага вызвалення і вялі барацьбу ў партызанскіх атрадах. У краіне пачаліся ганенні на царкву. Гвардзейцы Самосы распраўляліся са святарамі, іх кідалі ў турмы, забівалі ў храмах разам з вернікамі падчас выкрывальных пропаведзяў. Нікарагуанскі епіскапат апублікаваў пасланне з асуджэннем крымінальнай дыктатуры. У гэтым дакуменце змяшчалася прызнанне права вернікаў на гвалт у адказ на гвалт прыгнятальнікаў.

На рост рэвалюцыйных настрояў у моладзевым асяроддзі несумненна паўплывала перамога кубінскай рэвалюцыі.

Першы ўзброены атрад («калона імя Рыгаберта Лопеса Перэса») быў створаны нікарагуанскага рэвалюцыянерамі ў 1959 годзе і вельмі хутка разгромлены ўрадавымі сіламі.

У 1960 годзе Карлас Фонсека і Сільвіё Маёрга выступілі са зваротам «Кароткі аналіз нікарагуанскай народнай барацьбы супраць дыктатуры Самосы», у якім выказалі свае погляды і прыступілі да пошуку аднадумцаў. 23 ліпеня 1961 года ў сталіцы Гандураса пад іх кіраўніцтвам радыкальна настроеныя нікарагуанскія студэнты-эмігранты ствараюць «Фронт нацыянальнага вызвалення», у гэтым жа годзе ў Гандурасе быў створаны трэніравальны лагер для падрыхтоўкі партызан.

На працягу 1962 года адбывалася кансалідацыя апазіцыйных сіл: у склад «Фронту» ўвайшлі тры грамадска-палітычныя арганізацыі, у склад «Нацыянальнага фронту рэвалюцыйнай моладзі» — чатыры моладзевыя арганізацыі[1]. Пасля, 22 ліпеня 1962 года ФНВ быў перайменаваны ў «Сандзінісцкі фронт нацыянальнага вызвалення» (СФНВ).

Першапачаткова вядучую ролю ў руху гуляў Томас Борха, пазней ён саступіў лідарства Даніэлю Артэгу.

Ход рэвалюцыі

[правіць | правіць зыходнік]

На працягу 1962—1963 гадоў сандзіністы правялі некалькі невялікіх аперацый у прыгранічных раёнах з Гандурасам. 22 сакавіка 1962 года ў Манагуа сандзіністы захапілі радыёстанцыю «Радыё Мундыяль» і зачыталі ў прамым эфіры свой заклік. 31 мая ў Мантоя атрад сандзіністы здзейсніў налёт на аддзяленне банка «Амерыка», захапіўшы грашовыя сродкі ў суме 50 тысяч кардоба.

У 1963 годзе першыя ўзброеныя выступленні СФНВ у паўночнай частцы краіны (Рыа-Кока і Бакай)[2]. Тады ж, у 1963 годзе, у сутыкненні з урадавымі сіламі загінуў адзін з заснавальнікаў СФНВ, Хорхэ Навара. У маі 1964 года Карлас Фонсека быў арыштаваны. 18 кастрычніка 1964 года сандзіністы здзяйсняюць чарговыя налёты на аддзяленні банкаў у мэтах рэвалюцыйнай экспрапрыяцыі. У 1965 годзе ў гарах Панкасан (на тэрыторыі дэпартамента Матагальпа ў цэнтральнай частцы краіны) быў створаны першы партызанскі атрад СФНВ з 30 чалавек, у жніўні 1967 года тут жа быў створаны першы вучэбна-трэніровачны лагер СФНВ. Адначасна ў раёне Панкасан у баях з урадавымі сіламі загінулі заснавальнікі СФНВ Сільвіё Маёрга і Рыгоберта Крус, а таксама камандзіры СФНВ Ота Каско і Франсіска Марэна. У ліпені 1969 Карлас Фонсека піша зварот «Да братоў-нікарагуанцаў», у якім выкладзена палітычная праграма і мэты СФНВ.

У кастрычніку 1970 года гурт баевікоў СФНВ пад кіраўніцтвам Карласа Агюэра захапіў самалёт авіякампаніі «Лакса», на якім знаходзіліся чатыры амерыканскіх бізнесмэна з кампаніі «Юнайтэд Фрут». У абмен на іх, уладамі былі вызваленыя чатыры захопленных лідараў СФНВ: Карлас Фонсека, Умберта Артэга, Руфа Марына, Плутарка Эрнандэс.

27 снежня 1974 года — аперацыя «Хуан Хасэ Кесада». Група з 13 партызан СФНВ, якімі камандаваў Эдуарда Кантрэрас («Маркас») захапіла вілу аднаго з бачных дзеячаў рэжыму, міністра сельскай гаспадаркі, падчас прыёму для дзяржаўнай і бізнес-эліты (у ходзе штурму імі былі застрэленыя тры ахоўніка). У абмен на 20 высокапастаўленых закладнікаў, паўстанцы атрымалі буйны грашовы выкуп, вызвалілі з турмаў 18 паплечнікаў і 31 снежня адбылі на Кубу[3].

28 снежня 1974 года ў краіне ўведзена ваеннае становішча[4]. Урад абвясціў аб стварэнні ў краіне «забароненых зон» («free fire zones»), у межах якіх урадавыя сілы мелі права адкрываць агонь на паражэнне па ўсіх заўважаных тут асобам[5].

У перыяд з красавіка па лістапад 1976 года атрады СФНВ правялі 24 аперацыі супраць урадавай арміі. 7 лістапада 1976 г. у баі з падраздзяленнем Нацыянальнай гвардыі загінуў Карлас Фонсека, адрэзаную галаву лідара СФНВ даставілі ў сталіцу ў якасці доказу. У 1977 годзе ў краіне пачаліся поўнамаштабныя баявыя дзеянні. 12 лістапада 1977 года сілы СФНВ атакавалі гарнізоны ўрадавых сіл у Акотале, Сан-Фабіян і Сан-Фернанда. 13 лістапада 1977 года партызаны СФНВ атакавалі ціхаакіянскі порт Сан-Карлас. 17 лістапада баевікі атакавалі казармы Нацыянальнай гвардыі ў горадзе Масая.

10 студзеня 1978 года паводле загаду Самосы забіты Педра Хакін Чамора, дырэктар газеты «Прэнса» і старшыня апазіцыйнага «Дэмакратычнага саюза вызвалення» (ДСВ), у адказ у перыяд з 22 студзеня па 5 лютага пад кіраўніцтвам ДСВ у краіне была праведзена двухтыднёвая акцыя пратэсту (масавыя забастоўкі, мітынгі, дэманстрацыі), у якой прынялі ўдзел да 600 тысяч чалавек.

У лютым успыхнула стыхійнае паўстанне ў індзейскім квартале Манімба (горад Масая)[6], адначасова сілы СФНВ атакавалі гарнізоны ў гарадах Рывас і Гранада.

У лютым—сакавіку быў створаны апазіцыйны Нікарагуанскі дэмакратычны рух (MDN, Movimiento Democrático Nicaragüense), у які ўвайшлі прадстаўнікі дзелавых колаў, інтэлігенцыі, сярэдняй і дробнай буржуазіі. У красавіку на базе ДСВ і MDN створаны «Шырокі апазіцыйны фронт» (FAO, Frente Amplio de Opposición), у які ўвайшлі 16 палітычных партыяў і 3 прафсаюзных аб’яднання[7]. 29 чэрвеня быў праведзены ўсеагульны страйк. 14 ліпеня СФНВ заклікаў усіх праціўнікаў рэжыму Самосы аб’яднацца ў адзіны фронт. 17 ліпеня 1978 года быў ўтвораны «Рух адзіны народ» (MPU, Movimiento del Pueblo Unido), у які ўвайшлі 20 масавых арганізацый.

22 жніўня атрад пад камандаваннем Эдэна Пастары захапіў будынак Нацыянальнага Кангрэсу прама падчас пасяджэння, замаскіраваўшыся пад асабістую гвардыю Самосы. Усяго ў закладнікі было ўзята больш за 300 чалавек, у тым ліку кузен Самосы і шэраг іншых яго сваякоў. У абмен на іх вызваленне Самоса пагадзіўся дапусціць абвяшчэнне па радыё палітычнага маніфеста сандзіністаў, выплаціць паўмільёна долараў выкупу (з запытаных першапачаткова дзесяці), вызваленне 87 сандзіністаў з турмаў.

25 жніўня ў краіне пачалася агульнанацыянальная забастоўка з адзіным патрабаваннем: адстаўкай А. Самосы.

Чэрвень 1979 году — прайшла агульнанацыянальная забастоўка; у турме ў горадзе Тыпітапа пачалося паўстанне арыштаваных актывістаў СФНВ, якіх узначаліў Карлас Карыён. Паўсталыя здолелі заняць будынак турмы і пратрымацца да падыходу асноўных сіл СФНВ, у агульнай складанасці, з турмы было вызвалена 250 актывістаў і прыхільнікаў СФНВ, а таксама сваякоў і членаў іх сем’яў[8].

15 чэрвеня была створана Урадавая хунта нацыянальнага адраджэння. 5 ліпеня партызаны СФНВ з трох бакоў атачылі Манагуа. У ноч з 16 на 17 ліпеня сямейства Самосы і шэраг яго набліжаных пакінулі краіну. 19 ліпеня войскі СФНВ увайшлі ў сталіцу, сандзінісцкая рэвалюцыя перамагла[9]. Прыход да ўлады Урадавай хунты нацыянальнага адраджэння.

Ахвяры і шкода

[правіць | правіць зыходнік]

У перыяд з 1962 па 1979 гады ў краіне загінула да 50 тысяч чалавек; раненні атрымалі 80—110 тысяч нікарагуанцаў, яшчэ 150 тысяч пакінулі краіну і сталі эмігрантамі і бежанцамі[10]. У краіне было разбурана 100 з 450 прамысловых прадпрыемстваў, агульная шкода ад баявых дзеянняў склала каля 1 млрд долараў ЗША[11].

Наступствы

[правіць | правіць зыходнік]

У 1979 годзе зрынулі сям’ю Самоса. Маёмасць сям’і і іншых членаў грамадства, якія падтрымлівалі дыктатуру (што складала 40 адсоткаў нацыянальнай эканомікі), была экспрапрыявана ў адпаведнасці з Указам № 3 ад 20 ліпеня 1979 года.

Шэраг царкоўных дзеячаў з ліку прыхільнікаў «тэалогіі вызвалення» атрымалі міністэрскія партфелі. Гэта выклікала неадкладную рэакцыю Ватыкана, адлучэнне іх ад сану, чаго яны, натуральна, не прызналі. Пасля рэвалюцыі сандзіністы зрабілі ўпор на аграрнай рэформе, ліквідацыі непісьменнасці, стварэнне сістэмы медыцынскай дапамогі для малазабяспечаных слаёў насельніцтва. Аднак сандзіністы сутыкнуліся з супрацівам у асобе атрадаў «Контрас», забяспечанай і арганізаванай ЗША узброенай апазіцыі, чэрпаючы кадры як з прыхільнікаў зрынутага рэжыму, так і шэрагаў асоб, незадаволеных мерамі новага ўрада. Пачалася грамадзянская вайна. Байцы «Контрас», якія дзейнічалі з Коста-Рыкі і Гандураса, ніколі не ўяўлялі сур’ёзнай ваеннай небяспекі, аднак іх дзейнасць разам з эканамічнымі промахамі сандзіністаў і ўведзенай ЗША блакадай пацягнула цяжкія наступствы для рэжыму. У сістэме ўлады СФНВ узрастала роля Сандзінісцкай народнай арміі і Генеральнага дырэктарата дзяржаўнай бяспекі.

На ўсеагульных выбарах 1984 года СФНВ перамог, атрымаўшы 67% галасоў і 61 з 96 месцаў у Нацыянальнай Асамблеі, а Д. Артэга быў абраны прэзідэнтам (за яго прагаласавала 735.967 чалавек ці 66,97%). Легальная апазіцыя ў асобе Кансерватыўна-дэмакратычнай партыі і яе прадстаўніка Клементэ Гуідо Чавеса прагаласавала па 14% галасоў.

У канцы 1980-х гадоў у рамках рэгіянальнай тэндэнцыі да мірнага ўрэгулявання канфліктаў было заключана мірнае пагадненне, якое прадугледжвала правядзенне свабодных парламенцкіх і прэзідэнцкіх выбараў, дэмабілізацыю «Контрас» і скарачэнне ўзброеных сіл. Перамогу на парламенцкіх выбарах атрымала кааліцыя UNO, якая ўключыла ў свой склад самыя розныя палітычныя элементы, ад камуністаў пракітайскага толку да спадчыннікаў самосаўскай Ліберальнай партыі, а на прэзідэнцкіх — адзіная кандыдатура ад UNO, Віялета Барыяс дэ Чамора.

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Пабло Сеговиа. Коммунисты Никарагуа выступают против тирании // «Проблемы мира и социализма», № 2 (54), 1963 г., стр. 68-69
  2. ↑ И. М. Булычёв. Никарагуа сегодня. М., «Международные отношения», 1983 г., стр. 7
  3. ↑ Guerrillas Kill 3 at Party, Seize Key Nicaraguans. // «The New York Times» от 29 декабря 1974
  4. ↑ Латинская Америка: справочник. / ред. В. В. Вольский. М., Политиздат, 1976 г., стр. 213—218
  5. ↑ major James McCarl, Jr. Sandinista Counterinsurgency Tactics. Fort Leavenworth, Kansas, 1990 page 39
  6. ↑ Никарагуа: борьба продолжается // «Известия», № 52 (18812) от 2 марта 1978 г., стр. 4
  7. ↑ Латинская Америка. Энциклопедический справочник (в 2-х тт.) / редколл, гл. ред. В. В. Вольский. Том II. М., «Советская энциклопедия», 1982 г., стр. 256—264
  8. ↑ А. Р. Кармен. Огонь Прометея. М., «Молодая гвардия», 1983 г., стр. 130
  9. ↑ И. Р. Григулевич. Дорогами Сандино. М., «Молодая гвардия», 1985 г., стр. 110—115
  10. ↑ И. М. Булычёв. Никарагуа на пути национального возрождения. М., изд-во «Знание», 1980 г., стр. 37
  11. ↑ М. Белят. Никарагуа: портрет в чёрно-красных тонах. М., изд-во АПН «Новости», 1987 г., стр. 177

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Сандинистская народная революция: опыт, проблемы, перспективы. Научная конференция, посвящённая 10-й годовщине победы революции в Никарагуа (Москва, 27 июня 1989 года) / сб. ст. М., 1989. — 104 стр.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Сандзінісцкая_рэвалюцыя&oldid=4830232"