Фінляндызацыя
Фінляндызацыя (фін. suomettuminen; швед. finlandisering; ням. Finnlandisierung) - палітычны тэрмін другой паловы XX стагоддзя, пераважна распаўсюджаны ў заходняй гістарыяграфіі (ЗША, Швецыя, ФРГ), дзе ён часта меў негатыўнае значэнне, - для характарыстыкі савецка-фінскіх адносін у перыяд пасля Другой сусветнай вайны. Пазней, з пашырэннем НАТА, тэрмін пачаў прымяняцца для апісання ўсіх аналагічных сітуацый да і пасля Другой сусветнай вайны, пры якіх больш слабая дзяржава вымушана ісці на саступкі свайму больш моцнаму суседу для захавання нацыянальнага суверэнітэту.
Перадгісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Нягледзячы на фармальнае падпарадкаванне Расійскай кароне ў 1809-1917 гг., Фінляндыя змагла хутка дамагчыся фактычнай незалежнасці дзякуючы свайму асабліваму аўтаномнай статусу ў Расійскай імперыі і адносна слабымі эканамічнымі сувязямі з «метраполіяй».
Тым не менш, пасля станаўлення СССР і хуткай яго рэарганізацыі ў адну з вядучых дзяржаў, Фінляндыя апынулася перад рэальнай пагрозай страты суверэнітэту. Збольшага гэтаму спрыяла антысавецкая накіраванасць палітыкі фінскага кіраўніцтва ў перыяд паміж дзвюма сусветнымі войнамі, якая шмат у чым абапіралася на вядучыя заходнія дзяржавы.
У выніку Савецка-фінскай вайны 1939-1940 гадоў[1] Фінляндыя страціла значную частку Выбаргскай губерні (фін. Viipurin lääni, у Расійскай імперыі неафіцыйна называлася «Старая Фінляндыя»)[2]. З яе стратай Фінляндыя пазбавілася пятай часткі прамысловасці і 11% сельскагаспадарчых зямель. 12% насельніцтва, або каля 400 тыс. чалавек, давялося эвакуіраваць з ўступленых СССР тэрыторый. Паўвостраў Ханка быў аддадзены ў арэнду СССР пад ваенна-марскую базу.
Сітуацыя ў Фінляндыі пасля вайны
[правіць | правіць зыходнік]Пасля заключэння 19 верасня 1944 г.з. «Маскоўскага перамір'я» Фінляндыя абавязвалася выгнаць са сваёй тэрыторыі нямецкія войскі, што прывяло пасля да Лапландскай вайны. Па заканчэнні Другой сусветнай вайны, Фінляндыі ўдалося захаваць суверэнітэт, у адрозненне ад Прыбалтыйскіх краін, яна не была ўключана ў склад СССР, і, у адрозненне ад краін Усходняй Еўропы, пазбегла саветызацыі сваёй эканомікі.
Як сцвярджаецца ў даследаванні па выніках вайны для Фінляндыі, падрыхтаваным Бібліятэкай кангрэсу ЗША:
«Нягледзячы на значны ўрон, нанесены вайной, Фінляндыя змагла захаваць сваю незалежнасць; тым не менш, будзь СССР жыццёва ў гэтым зацікаўлены, няма сумневу, што фінская незалежнасць была б знішчана. Фінляндыя выйшла з вайны з разуменнем гэтага факту і намерам стварыць новыя і канструктыўныя адносіны з СССР[3].»
Хоць СССР мог вылучыць шэраг падстаў для пазбаўлення Фінляндыі суверэнітэту (прававыя, гістарычныя, тэрытарыяльныя, палітычныя і эканамічныя), гэтага не адбылося. Адносная свабода Фінляндыі, з другога боку, была неабходная СССР для ўмацавання прэстыжу краіны і падкрэсліванне сваёй паблажлівасці да прайграўшых краін. Аднак, гэтая саступка Захаду была хутка забытая, паколькі ЗША асцерагаліся, што падобная паблажлівасць ператворыць ўсе прымежныя ці блізкія СССР дзяржавы (ФРГ, Японія, Нарвегія, Карэя) у пакорлівых марыянетак, негатовых да аказання рэальнага супраціву СССР на баку ЗША.
За свой суверэнітэт Фінляндыя заплаціла і пэўную цану - краіна выплаціла СССР кампенсацыі за шкоду, прычыненую грамадзянам СССР у фінскіх канцлагерах падчас фінскай акупацыі, канчаткова адмовілася ад сваіх правоў на Карэлію, саступіла раён Петсама (Печанга), прадала невялікі ўчастак зямлі ў Лапландыі, а таксама падпісала ў 1948 годзе «Дагавор аб супрацоўніцтве і ўзаемнай дапамозе» з Савецкім Саюзам. Дагавор патрабаваў ад Фінляндыі нейтралітэту і прызнання асаблівых стратэгічных інтарэсаў СССР. Узамен Фінляндыя магла ў межах гэтай залежнасці захаваць капіталістычны лад, рынкавую эканоміку і вядомую свабоду слова. У ЗША і ФРГ гэтыя саступкі СССР, аднак, былі ўспрынятыя амаль як здрада - так зарадзілася канцэпцыя «фінляндызацыі». Гэты тэрмін увайшоў у палітычны лексікон і нават бытавую гаворку. Аднак фіны змаглі сваю абмежаваную свабоду ператварыць у вялікі шанец уражлівага эканамічнага развіцця, дабрабыту і нацыянальнага самапавагі. Такім чынам, фінам прапанавалі шырокамаштабнае эканамічнае супрацоўніцтва, якое часткова прывязала эканоміку Фінляндыі да эканомікі СССР, а фінскія працоўныя атрымалі магчымасць добра зарабляць, выконваючы савецкія заказы. Фінляндыя пастаўляла ў СССР машыны і караблі, атрымліваючы наўзамен нафту і іншую сыравіну.
У пасляваеннай Фінляндыі былі забароненыя выдадзеныя ў ЗША фільмы, якія маглі разглядацца як антысавецкія, з бібліятэк канфіскоўваліся кнігі, якія маглі разглядацца як антысавецкія. Падобныя дзеянні на Захадзе расцэньваліся як увядзенне цэнзуры. Фінляндыя нязменна выдавала СССР уцекачоў праз мяжу савецкіх грамадзян.
Між тым, лаяльнасць Фінляндыі хутка дала ёй станоўчыя вынікі: Савецкая Армія на 40 гадоў раней за тэрмін пакінула арандаваны п-аў Ханка, СССР паважліва ставіўся да тэрытарыяльнай цэласнасці і культуры Фінляндыі.
Па сведчанні былога міністра замежных спраў Эркі Туаміоя, палітыкі ўсіх масцяў імкнуліся займець свой асабісты савецкі кантакт у пасольстве СССР для таго, каб дамагчыся кар'ерных пераваг; "свой рускі" на жаргоне называўся kotiryssä [4].
Іншыя аналагі
[правіць | правіць зыходнік]З часам тэрмін «фінляндызацыя» значна пашырыў сваё значэнне - гэтак жа, як і паняцце «далярызацыя». Найбольш схільныя да фінляндызацыі больш слабыя невялікія дзяржавы, жыхары якіх маюць блізкае этнічнае сваяцтва з дамінуючай групай у звышдзяржаве. Тут выдзяляюцца Данія і Нідэрланды ў адносінах з Германіяй у 1870-1945 гг., Нарвегія і Швецыя ў 1940-1945 гг.; Польшча, Чэхаславакія ў адносінах з СССР у 1945-1990 гг. У выпадку адсутнасці блізкага сваяцтва фінляндызацыя набывае рысы эксплуатацыі і каланіялізму, напрыклад, многія лацінаамерыканскія дыктатуры, «фінляндызаваныя» ЗША, а таксама некаторая «фінляндызацыя ЕС» у апошні час[5].
Зноскі
- ↑ «Finnish achievement in the Continuation War and after» by Peter Provis, Vol. 3 1999 Архівавана 14 верасня 2007.
- ↑ Прибалтийский языковой союз. Архівавана 6 кастрычніка 2007.
- ↑ US Library of Congress Country Study: «Finland, The Effects of the War» [1]
- ↑ Cold War list is focus of scandal in Finland (англ.). The International Herald Tribune (23 января 2008). Архівавана з першакрыніцы 23 жніўня 2011. Праверана 12 октября 2008.
- ↑ Финляндизация Европы(недаступная спасылка). ИноСМИ.ру (10 июля 2006). Архівавана з першакрыніцы 7 снежня 2008. Праверана 14 жніўня 2010.
