Іўдаізм у Фінляндыі

Сінагога ў Хельсінкі

Іўдаізм ў Фінляндыі (фін. Juutalaiset Suomessa) - сукупнасць рэлігійных і культурных традыцый, якіх прытрымліваюцца яўрэі, якія пражываюць у Фінляндыі.

Гістарычныя звесткі

На становішча яўрэяў у Фінляндыі аказала ўплыў палітыка ў яўрэйскім пытанні з боку двух дзяржаў: Швецыі і Расіі. Законы, якія датычыліся яўрэяў і іх пражывання ў Фінляндыі на працягу XIX - пачатку XX стагоддзяў заставаліся са шведскіх часоў і доўгі час захоўваліся ў сіле і пасля таго, як былі адмененыя на тэрыторыі Швецыі. Шведскія законы на тэрыторыі Вялікага княства Фінляндскага былі дапоўнены і падпісаны імператарам.

У перыяд шведскага панавання па афіцыйных дадзеных у Фінляндыі не было яўрэйскага насельніцтва. Па ўказе 1782 на тэрыторыі шведскай дзяржавы мяжа яўрэйскай аселасці была абмежавана толькі трыма вялікімі гарадамі - Стакгольмам, Норчэпінгам і Гётебаргам, што выключала пасяленне яўрэяў у фінскіх землях.

У першыя дзесяцігоддзі XIX стагоддзя дзякуючы спачувальнаму стаўленню да яўрэяў некаторых афіцыйных асоб у Вялікім княстве Фінлядскім асобныя яўрэйскія сем'і з'явіліся на тэрыторыі краіны і змаглі сабраць значны капітал на гандлі. Самым вядомым сярод іх быў ўладальнік рэстарана Натан Хорд - асоба, папулярная сярод студэнтаў Імператарскага Аляксандраўскага ўніверсітэта ў Хельсінкі.

Аднак, нягледзячы на асобныя выпадкі, афіцыйныя асобы ў Вялікім княстве Фінляндскім стараліся выконваць вельмі строгае шведскае заканадаўства аб яўрэях і, такім чынам, перад тварам імперскай Расіі ўскосна падкрэслівалі аўтаномны статус краіны. У гэтай сувязі да 1858 у Фінляндыі працягвала дзейнічаць безумоўная забарона пражывання для яўрэяў, якія не былі звернутыя ў хрысціянства. Забарона была знята ў 1858 годзе для вайскоўцаў-яўрэяў, якія скончылі службу, і матросаў, размешчаных у Фінляндыі. Але дадзеная пастанова не прывяла да прыкметнага павелічэння колькасці яўрэяў.

У адстаўных яўрэйскіх вайскоўцаў, якія пасяліліся ў Фінляндыі не было, як правіла, дастатковай адукацыі, таму яны ў большасці сваёй займаліся толькі рамеснай працай і дробным гандлем, у сувязі з чым атрымалі мянушку "рынкавыя яўрэі". У Хельсінкі яўрэйскія рынкі знаходзіліся на месцы цяперашняга Фінскага банка і, пазней, на месцы цяперашняга Сімяонаўскага поля.

«Яўрэяў, якія згодна з прадказаннем, апынуліся раскіданымі па свеце, афіцыйна забаронена сяліцца ў нашай краіне. Але паколькі закон дазваляе звольненым са службы ваенным яўрэйскага паходжання са сваімі сем'ямі заставацца ў гэтай краіне, у Хельсінкі і Выбаргу сустракаецца некалькі сот яўрэяў, якія трымаюць крамы са старой вопраткай і мэбляй і ў якіх ёсць свая сінагога, дзе яны праводзяць набажэнствы па законах Майсея. Часцей за ўсё яны гандлююць таннымі вырабамі, у яўрэяў няма багацця і сілы, як і ў іншых краінах, але ўсе ведаюць яўрэяў як дзіўны народ, які ў старажытнасці быў богаабраным народам і які напаткала Божая кара».

— Сахарыяс Тапеліус «Наша краіна» (1875)

Першая ў Фінляндыі сінагога была абсталявана ў так званай віле Лангенска ў Сілтасаары ў Хельсінкі. Расійская дзяржава часткова аплачвала арэнду памяшкання для сінагогі ў сілу тых прывілеяў, якія былі прадастаўлены яўрэйскім вайскоўцам, якія дэмабілізаваліся. Пасля смерці Аляксандра II становішча яўрэяў было ўскладнена пастановай Сената ад 1886, па якой пастанова аб пасяленні ад 1858 была адменена і заменена часовым відам на жыхарства, які даваў права пражываць у горадзе толькі шэсць месяцаў па спецыяльным дазволе губернатара.

У 1888 годзе наступіла першае распараджэнне аб высылцы 12 яўрэйскіх сямействаў з Турку, а з Выбарга былі высланы 34 з 52 яўрэйскіх сем'яў. Частка высланых сем'яў перасялілася ў ЗША, частка - у Палестыну.

З прычыны міжнароднага ціску становішча яўрэяў у Фінляндыі ў 1889 годзе было палегчана, аднак, іх дзейнасць абмяжоўвалася і за імі старанна наглядалі. Спачувальнае стаўленне да яўрэяў і становішча іх у Фінляндыі найбольш выразна праступала ў шведаманской прэсе, тады як феннаманскія газеты выступалі за абмежавальную палітыку.

Аселыя ў Фінляндыі яўрэі праяўлялі сацыяльную актыўнасць, у прыватнасці, заснаваўшы ў канцы XIX стагоддзя шведамоўнае «Яўрэйскае жаночае дабрачыннае таварыства» і ажыццяўляючы асветніцкую дзейнасць.

Іўдаізм ў сучаснай Фінляндыі

Па словах Дана Кантара, камерцыйнага дырэктара яўрэйскай абшчыны Хельсінкі, «большасць фінскіх яўрэяў нерэлігійныя і знаходзяцца ў змешаных шлюбах». Па стане на канец 2011 года ў Фінляндыі маецца адна яўрэйская школа - яна знаходзіцца на тэрыторыі яўрэйскага абшчыннага цэнтра ў Хельсінкі. Праграма навучання - агульная для ўсіх школ у Фінляндыі, але маюцца дадатковыя заняткі - па іўрыце, яўрэйскай традыцыі і гісторыі. У школе вучыцца 90 чалавек. Школа субсідуецца дзяржавай. У яўрэйскай школе вучацца таксама дзеці, у якіх бацька яўрэй, а маці - хрысціянка, хоць з пункту гледжання Галахі такія дзеці не з'яўляюцца яўрэямі, ва ўзросце бар-міцвы (бат-міцвы) яны праходзяць гіюр, як і іншыя вучні.

У горадзе Хельсінкі на канец 2012 года ў абшчыне было 1068 зарэгістраваных членаў.

Гады	1985	1990	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2011	2012
Чысло членаў абшчыны ў Хельсінкі	1 081	1 055	1 055	1 072	1 059	1 073	1 061	1 114	1 119	1 077	1 068

У горадзе Турку на канец 2012 года ў абшчыне было 128 зарэгістраваных членаў.

Гады	1985	1990	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2011	2012
Чысло членаў абшчыны ў Турку	237	256	132	131	125	121	120	116	117	121	128

Гл. таксама

• Яўрэі ў Фінляндыі

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Іўдаізм у Фінляндыі
• В Тель-Авиве представлена «История финских евреев» (нявызн.). Глобальный еврейский on-line центр Jewish.ru (1 кастрычніка 2009). Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2012. Праверана 13 лістапада 2012.