Вайна на мысе Бара
| Вайна на мысе Бара | |||
|---|---|---|---|
| Дата | 22 жніўня 1831 — 4 студзеня 1832 | ||
| Месца |
Мыс Бара, т. зв. «Саступленая міля» (сучасная  Гамбія) |
||
| Прычына | гандлёвая экспансія брытанцаў | ||
| Вынік | мірны дагавор | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
Вайна на мысе Бара (англ.: Barra War) — ваенны канфлікт паміж Брытанскай імперыяй і Каралеўствам Ніумі на тэрыторыі сучаснай Гамбіі.
Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У 1816 годзе брытанцы заснавалі на тэрыторыі сучаснай Гамбіі форт Батэрст (сучасны Банжул). Камандзір гарнізона Аляксандр Грант заявіў каралю Ніумі (Ніуміманса) Каліманцы Мане, што англічане не збіраюцца «пазбаўляць яго ці яго народ якіх-небудзь іх правоў і прывілеяў». Нягледзячы на гэта, афіцэр адмовіўся плаціць афрыканцам мытную пошліну за захопленыя нявольніцкія караблі. У далейшым брытанскія гандляры і каланіяльныя адміністратары ўсё таксама адмаўляліся плаціць мытню Ніумімансе, спрабуючы ўсталяваць гандлёвую манаполію на рацэ Гамбія[1].
У 1826 годзе брытанцы паспрабавалі пагрозай прымянення ваеннай сілы прымусіць Бурунгаі Сонка (новага кіраўніка Ніумі, які ўвайшоў на прастол у 1823 годзе пасля смерці свайго папярэдніка) саступіць участак зямлі шырынёй у мілю на паўночным беразе ракі, уключаючы мыс Бара. Раён стаў вядомы як «саступленая міля» (англ.: Ceded Mile). Тут каланізатары пабудавалі форт Булен, плацячы штомесячную плату каралеўству за карыстанне участкам. Пасля гэтага брытанскія гандляры і чыноўнікі ўзмацнілі свой уплыў у Гамбіі. У 1831 годзе яны паспрабавалі пасяліцца на Сабачым востраве. Мясцовыя плямёны выступілі супраць прыходу еўрапейцаў, таму губернатар прыпыніў штомесячную выплату Ніумі за валоданне «саступленай мілей». У жніўні 1831 года афрыканцы сілай выгналі пасяленцаў з мыса Бара, а кароль Бурункаі забараніў сваім падданым ездзіць у Батэрст[1][2].
Ход падзей[правіць | правіць зыходнік]
22 жніўня 1831 года атрад Каралеўскага афрыканскага каланіяльнага корпуса пад кіраўніцтвам Энсіна Фірана ў складзе 22 дзеючых і 50 адстаўных салдат, а таксама хутка сфармаванага апалчэння быў адпраўлены на Бару. Брытанцы меркавалі за кошт ваеннай прысутнасці ўрэгуляваць сітуацыю, але гэта толькі пагоршыла становішча, што прывяло да сутыкненняў[1].
Фіран быў вымушаны адступіць да форта Булен, які хутка атачылі ваяры Ніумі. На наступны дзень, страціўшы 23 чалавекі, брытанцы пакінулі форт і адступілі праз раку ў Батэрст. Пасля захопу Булена многія правадыры натхніліся і далучыліся да войска караля Бурунгаі Сонка. Некалькі тысяч узброеных тубыльцаў разбілі лагер усяго ў 5 кіламетрах (3 мілях) ад Батэрста. Віцэ-губернатар накіраваў тэрміновую дэпешу ў Сьера-Леонэ па дапамогу[3].
У Гамбію былі адпраўлены сілы пад камандаваннем капітана Сцюарта ў складзе 1-га і 2-га атрадаў 1-га Вест-Індскага палка, апалчэння і Каралеўскага афрыканскага корпуса. Яны адплылі ў Гамбію разам з брыгам HMS Plumper і транспартным караблём Parmilia. 9 лістапада войскі прыбылі да месца прызначэння і выявілі, што форт Булен усё яшчэ знаходзіцца ў руках тубыльцаў, таму вырашылі адбіць мыс Бара, а не ісці ў Батэрст[3].
11 лістапада на мысе высадзіўся атрад Сцюарта, які складаўся з 451 байца. Высадку прыкрывалі агнём «Plumper» (пад камандаваннем лейтэнанта Крэзі), «Parmilia» і ўзброеная каланіяльная шхуна. Колькасць афрыканскіх сіл ацэньвалася ў 2500—3000 чалавек. Яны былі абаронены ад артылерыйскага агню акопамі і хованкай з высокай травы. Ваяры Ніумі адкрылі шквальны агонь па сілах Сцюарта. Аднак брытанцам удалося прарвацца. Па выніку бою, які доўжыўся гадзіну, тубыльцы былі выбіты са сваіх пазіцый[1]. Каланізатары страцілі ў сутычцы двух чалавек забітымі, тры афіцэры і 47 салдат паранены. На працягу наступных некалькіх дзён брытанцы ўмацавалі форт Булен. На досвітку 17 лістапада англічане атакавалі Эсау[3].
Набліжаючыся да горада, брытанцы сталі ў лінію. Папярэдне гарматы судна «Plumper» адкрылі агонь па частаколу. Штурм Эсау працягваўся пяць гадзін. Абаронцы вялі энергічны агонь у адказ са стралковай зброі і артылерыі. Брытанцы выпусцілі па горадзе ракеты, адна з якіх падпаліла дом. Апоўдні частка войск Ніумі пакінула Эсау, а неўзабаве пасля гэтага на правым флангу каланізатараў з’явіліся буйныя сілы праціўніка. Другі атрад абыходзіў іх левы фланг, відавочна, з намерам атакаваць варожы тыл. З-за недахопу боепрыпасаў і немагчымасці зламаць абарончы частакол англічане адступілі. Іх страты склалі 11 чалавек забітымі і 59 параненымі. Лейтэнант Лі з апалчэння Сьера-Леонэ і яшчэ пяць чалавек пазней памерлі ад ран[3].
7 снежня падпалкоўнік Хінгстан з Каралеўскага афрыканскага корпуса прыбыў з падмацаваннем і прыняў на сябе камандаванне брытанскімі войскамі. У сувязі з гэтым Бурунгаі выказаў жаданне пачаць перамовы. 4 студзеня 1832 года ў Булене быў складзены і падпісаны мірны дагавор[3].
Наступствы[правіць | правіць зыходнік]
Пасля вайны аўтарытэт Ніумімансы аслабеў. Частка каралеўства аддзялілася. На фоне дзяржаўнага крызісу ў краіне ўзмацніў свае пазіцыі іслам. Пазней паміж мусульманскімі мурабутамі і традыцыйнымі дзяржавамі Сенегамбіі выбухнуў канфлікт[1].
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ а б в г д Mbaeyi, P. M. (June 1967). "The Barra-British War of 1831: A Reconsideration of its Origins and Importance". Journal of the Historical Society of Nigeria. 3 (4): 623–5.
- ↑ Wright, Donald R. THE WORLD AND A VERY SMALL PLACE IN AFRICA A History of Globalization in Niumi, The Gambia. — 4th. — New York : Routledge, 2018. — P. 129.
- ↑ а б в г д Ellis, A.B. The History of the First West India Regiment. — London : Chapman and Hall, 1885. — P. 179–183.