Вясёлка звычайная[1], сраматнік звычайны[2], вясёлка смярдзючая[3] (Phallus impudicus) — грыб з класа базідыяміцэтаў (Basidiomycota), распаўсюджаны пераважна ў лясных масівах Еўропы. Мае моцны непрыемны пах. Гэтая асаблівасць, а таксама форма грыба адлюстроўваюцца ў таксанамічнай лацінскай назве віда Phallus impudicus (бел.: распутны пеніс). Своеасаблівы пах грыба — біялагічнае прыстасаванне ў мэтах распаўсюджвання віда. Сваім моцным пахам вясёлка звычайная прываблівае мух і гнаявікоў, якія разносяць споры і такім чынам спрыяюць яе размнажэнню.
Грыб таксама расце на могілках, паводле чаго склалася шмат народных павер'яў, звязаных з вясёлкай. Калі грыб прарастаў на магілах, лічылася што мярцвяк здзейсніў злачынства і праз грыб засцерагае ад падобных нядобрасумленных учынкаў. Адсюль паходзіць назва палец мярцвяка у некаторых народаў.
Пладовае цела грыба спачатку замкнёнае белаватае або жаўтаватае, паўпадземнае яйкападобнае (т.зв. «чортава яйка»), 3—4 см у дыяметры, пакрытае шчыльнай белай абалонкай, пад якой размяшчаецца другая — зялёная, вельмі слізістая, так званае «земляное масла». З ростам грыба абалонкі разрываюцца, пладовае цела выцягваецца ў доўгую белую губчатую ножку з ячэістай верхняй часткай, пакрытай бураватай сліззю, якае выдае рэзкі пах падалі, у якой плаваюць споры, — гладкія, эліпсападобныя, светла-жаўтлява-бураватыя, 3,5—5×1,5—2 мкм[2].
Пладовыя целы з'яўляюцца паасобку ці групамі. Сезон з мая па кастрычнік.
Можа быць сапрафітам або ўтвараць мікарызу з дубам, букам, некаторымі хмызнякамі.
Споры распаўсюджваюцца мухамі і іншымі казуркамі, якія прыцягваюцца пахам грыба.
Сустракаецца паўсюдна, асабліва часта ў шыракалістых лясах, аддае перавагу багатым перагноем глебам. Распаўсюджаны ў Еўропе, на Каўказе, у Сібіры, на Далёкім Усходзе і Сярэдняй Азіі. На тэрыторыі Беларусі сустракаецца зрэдку[2].
Грыб неядомы.
У народнай медыцыне выкарыстоўваліся водныя і спіртавыя настойкі са свежых або высушаных пладовых цел. Настойку на гарэлцы ўжывалі пры «болях у жываце», прамывалі ёю раны з дапамогай сраматніка лячылі падагру і нырачныя захворванні[4].
Зноскі
- ↑ БЭ ў 18 т. Т. 4. Мн., 1997
- ↑ а б в Лекарственные растения и и их применение. Изд. 5-5, перераб. и доп. «Наука и техника». Мн., 1974. 592 с. с ил. (АН БССР. Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича)
- ↑ Сержанина Г. И., Змитрович И. И. Макромицеты. Иллюстрированное пособие для биологов / Под ред. Н. А. Дорожкина. — Мн.: Вышэйшая школа, 1978. — С. 190. — 192 с. — 60 000 экз. (руск.)
- ↑ Николаева В. Г. Материалы к исследованию лекарственных растений народной медицины Белоруссии. Автореф. канд. дисс. Минск, 1964
- Сержанина Г. И., Змитрович И. И. Макромицеты. Иллюстрированное пособие для биологов / Под ред. Н. А. Дорожкина. — Мн.: Вышэйшая школа, 1978. — С. 180. — 192 с. — 60 000 экз. (руск.)
