Народны дом

Народны дом
Увядзенскі народны дом, Масква, 1903—1904 (цалкам перабудаваны ў канцы 1940-х гадоў)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Народны дом — у дарэвалюцыйнай Расіі агульнадаступная культурна-асветніцкая ўстанова. Большасць народных дамоў да 1914 года былі дзяржаўнымі (напрыклад, земскія і муніцыпальныя дамы папячыцельства аб народнай цвярозасці), аднак сустракаліся і недзяржаўныя народныя дамы, пабудаваныя і фінансіруемыя прыватнымі дабрачынцамі. Ствараліся пачынальна з канца 1880-х гадоў, асабліва шырока — пасля Рэвалюцыі 1905 года. Аналаг народных дамоў у Савецкі час — дамы культуры, палацы культуры і клубы прадпрыемстваў.

Гісторыя

Першыя народныя дамы створаны ў пачатку 1880-х гадоў пры падтрымцы ўрада на сродкі гарадскога самакіравання, земстваў і прыватных асоб. Пры народных дамах звычайна меліся бібліятэка з чытальняй, гандлёвая крама, тэатральна-лекцыйная зала, чайная, пры некаторых — нядзельныя школы. Тэатральныя дзеячы імкнуліся прапагандаваць у народных дамах класічны рэпертуар, прыцягвалі да ўдзелу ў спектаклях вядомых акцёраў; з лекцыямі ў народных дамах выступалі многія прадстаўнікі інтэлігенцыі.

Адным з першых у 1882 годзе быў пабудаваны Дзямідаўскі дом догляду працоўных (вул. Дзекабрыстаў, 39; інжынер М. У. Дзмітрыеў, пашыраны да пачатку 1890-х гадоў, архітэктар А. Яцэнка, В. А. Шротэр, Г. Г. Голі. (цяпер навучальны комплекс Універсітэт фізічнай культуры імя П. Ф. Лесгафта).

Праектаваннем народных дамоў займаліся Ф. В. Шэхтэль, І. А. Іваноў-Шыц, П. П. Рудаўскі і інш. У 1910—1914 гадах А. У. Зяленка і І. П. Кандакоў сумесна выканалі серыю праектаў тыпавых народных дамоў (не рэалізаваны). Найбуйнейшым народным домам па-за Пецярбургам быў Аксакоўскі народны дом ва Уфе, пачаты ў 1909 з залай на 600 месцаў, пасля пашыраным.

У 1905—1917 гадах будаўніцтва народных дамоў атрымала афіцыйную падтрымку як мінімум муніцыпальных, гарадскіх уладаў — у надзеі звязаць рэвалюцыйную актыўнасць насельніцтва, заняць справай рабочую моладзь і супрацьдзейнічаць масаваму п’янству (сузаснавальнікамі народных дамоў часта выступаюць таварыствы цвярозасці). У студзені 1915 года Маскоўская гарадская дума пастанавіла адкрыць да 1 верасня 1915 года дванаццаць народных дамоў і адкрываць штогод па тры новыя (да 1919 года ўключна). Аднак да кастрычніка 1917 года былі адкрыты толькі дзве ўстановы. У Маскве народныя дамы так і не сталі буйнымі асветніцкімі цэнтрамі, не змаглі прыцягнуць вялікую колькасць наведвальнікаў, нягледзячы на нізкія расцэнкі і бясплатныя праграмы.

Вядомыя народныя дамы

Расія

Народны дом Мікалая II (Санкт-Пецярбург).

• Санкт-Пецярбург:
  • Народны дом Мікалая II (1900), у аснове будынка — канструкцыі архітэктара А. Н. Памеранцава, перабудаваны
  • Опера Народнага дома (1912), архітэктар Р. І. Люцэдарскі. З 1950-х гадоў — Ленінградскі мюзік-хол
  • Народны дом-чытальня імя Нобеля на Лясным праспекце (1901), архітэктар Р. Ф. Мельцэр[1]
  • Лігаўскі народны дом імя С. У. Панінай (1903) — ДК чыгуначнікаў
• Масква:
  • Увядзенскі народны дом (1903—1904), архітэктар І. А. Іваноў-Шыц, цалкам перабудаваны ў канцы 1940-х гг. Адзіны муніцыпальны народны дом. Акрамя яго, у 1914 годзе існавала 11 незалежных народных дамоў.
• Уфа:
  • Аксакаўскі народны дом (1909—1914), архітэктар П. П. Рудаўскі, дабудаваны ў 1928—1935. У будынку размяшчаецца Башкірскі дзяржаўны тэатр оперы і балета.
• Чалябінск:
  • Чалябінскі народны дом (1903). У будынку размяшчаецца Чалябінскі дзяржаўны маладзёжны тэатр.
• Барнаул:
  • Барнаульскі народны дом — цяпер у будынку размешчана краявая філармонія.
• Бійск:
  • Бійскі народны дом — сёння размяшчаецца Драматычны тэатр.
• Варонеж:
  • Народны дом — разбураны падчас Другой сусветнай вайны.

Украіна

• Кіеў:
  • Лук’янаўскі народны дом (1902), пасля 1917 года — клуб трамвайшчыкаў.
  • Траецкі народны дом (1902), з 1934 года — тэатр аперэты.
• Львоў:
  • Народны дом — адна з галіцка-рускіх арганізацый.

Першы Народны Дом у Львове быў збудаваны ў 1851—1854 гг. і меў назву «Руський Народный Дом». Усяго ў Галіцыі да Першай сусветнай вайны было пабудавана больш за 500 Народных Дамоў. Да гэтага часу захаваліся Каламыйскі, Стрыйскі, Явараўскі, Перамышльскі (цяпер тэрыторыя Польшчы), Баршчэўскі і некаторыя іншыя Народныя Дамы. У Львоўскім Народным Доме, пабудаваным на руінах кляштара трынітарыяў, знаходзяцца воінскія ўстановы.

Казахстан

• Кастанай:
  • Народны дом (1886), з 2008 года працуе Упраўленне культуры акімата Кастанайскай вобласці.
• Усць-Каменагорск:
  • У былым будынку Народнага дома сёння працуе Усходне-Казахстанскі абласны тэатр драмы імя Жамбыла.

Літаратура

• Москва начала века / авт.-сост. О. Н. Оробей, под ред. О. И. Лобова. — М.: O-Мастеръ, 2001. — С. 367—368. — 701 с. — (Строители России, XX век). — ISBN 5-9207-0001-7.
• Рябков В. М. Антология форм праздничной и развлекательной культуры России (XVII — начало XX вв.): уч.пособие / В. М. Рябков. — Чел.акад.культуры и искусств. — Челябинск, 2006. — 706 с.
• Виноградов А. П. История культурно-просветительской работы в СССР − 1970. — 246 с.
• Соколов А. Д. Народный дом, его значение и устройство / А. Д. Соколов и С. С. Сикорский. — Омск : Тип. Союза кооператив. об-ний Зап. Сибири «Центросибирь», 1919
• Соловьев В. С. О сети народных домов или основной сети внешкольных учреждений и об общих принципах ее построения : тезисы доклада / В. С. Соловьев. — Омск : [б. и.], 1920
• Санкт-Петербург. Петроград. Ленинград: Энциклопедический справочник / Ред. коллегия: Белова Л. Н., Булдаков Г. Н., Дегтярев А. Я. и др. — М.: научное издательство «Большая Российская Энциклопедия». 1992. — 687 с.; ил. ISBN 5-85270-037-1