Паўночнае Прыладажжа
Паўночнае Прыладажжа (руск.: Северное Приладожье), або Ладажская Карэлія (руск.: Ладожская Карелия, фінск.: Laatokan Karjala) — прыродна-гістарычны рэгіён, у наш час абмежаваны з поўдня берагам Ладажскага возера, адміністрацыйнай мяжой Ленінградскай вобласці і Рэспублікі Карэліі на захадзе, расійска-фінляндскай граніцай на поўначы, і ўмоўнай лініяй старой савецка-фінскай граніцы 1939 года на ўсходзе.
Рэгіён мае своеасаблівыя ландшафты, якія адрозніваюцца ад сумежных тэрыторый (у прыватнасці — цалкам уключае т.зв. шхерны раён Ладажскага возера), і ўнікальны гістарычны лёс. У адрозненне ад свайго паўднёва-заходняга суседа — Карэльскага перашыйка, Паўночнае Прыладажжа галоўным чынам дагэтуль захоўвае старажытную карэльскую тапаніміку, хоць яна таксама падверглася фінізацыя і славянізацыі.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Паўночнае Прыладажжа становіцца вядомым як адзіны рэгіён з Карэльскім перашыйкам у як старажытная тэрыторыя рассялення летапіснага племя карэла. Менавіта адсюль, са сваёй карэннай тэрыторыі старажытныя карэлы рассяляліся ў паўночным кірунку ў Лапландыю і сучасную Карэлію. Тут жа размяшчаецца найстаражытны комплекс абарончых збудаванняў старажытных карэлаў ранняга Сярэднявечча, найбольш вядомыя з якіх размешчаны ў раёне сучасных населеных пунктаў Куркіёкі (гара Ліннаямякі) і Сортавала (гарадзішча Пааса).
Пасля падзелу тэрыторыі Карэльскай зямлі паміж Шведскім каралеўствам і Вялікім Ноўгарадам паводле Арэхавецкага дагавора 1323 года Паўночнае Прыладажжа адыходзіць да Ноўгарада. На тэрыторыі рэгіёна размяшчаюцца пагосты Карэльскай зямлі (з канца XV стагоддзя — Карэльскага павета) Водскай пяціны: Кір'яжскі, Сердабальскі, Іламанскі, Саломенскі. З-за блізкага суседства са шведскімі землямі насельніцтва пагостаў часта падвяргалася рабаванням і разбою.
З XVII стагоддзя Паўночнае Прыладажжа адыходзіць у валоданне Шведскага каралеўства і на сто гадоў становіцца часткай Кексгольмскага лена. За гэты час праваслаўнае карэльскае насельніцтва амаль цалкам пакідае рэгіён, а на яго месца прыходзяць фіны-лютэране з цэнтральных абласцей Фінляндскага герцагства Шведскага каралеўства. Рэгіён страчвае сваю этнічную і рэлігійную самабытнасць.
Пасля заканчэння Паўночнай вайны Прыладажжа нароўні з іншымі шведскімі ўладаннямі адыходзіць да Расіі, дзе становіцца часткай Выбаргскай губерні спачатку непасрэдна ў складзе Расійскай імперыі, а з 1811 года) у складзе Вялікага Княства Фінляндскага Расійскай імперыі. У 1917 годзе Фінляндыя атрымлівае незалежнасць, і Паўночнае Прыладажжа становіцца для Савецкай Расіі замежнай тэрыторыяй. Гэтыя змены не паўплывалі на этнічны і рэлігійны склад насельніцтва рэгіёна.
Падчас Зімовай вайны фінскае насельніцтва Паўночнага Прыладажжа, якое адышло да СССР, было эвакуіравана ў Фінляндыю. У 1942 годзе, пасля акупацыі гэтых тэрыторый фінскімі войскамі падчас Савецка-фінскай вайны 1941—1944 гг. («вайны-працягу»), фінскае насельніцтва часова вяртаецца, а ў 1944 годзе, пасля паўторнага захопу тэрыторыі савецкімі войскамі, вяртаецца ў Фінляндыю. З гэтага часу насельніцтва рэгіёна складаюць перасяленцы з раёнаў РСФСР і іншых саюзных рэспублік. З 1940 года Паўночнае Прыладажжа адміністрацыйна адносіцца спачатку да Карэла-Фінскай ССР, а з 1956 года — да Карэльскай АССР.
Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]
Размяшчэнне Паўночнага Прыладажжа на паўднёва-заходнім ускрайку Балтыйскага шчыта вызначае наяўнасць у ландшафце скальных выхадаў розных парод (галоўным чынам гранітаў), так званых барановых ілбоў. Перасечанасць мясцовасці, аднак, не вельмі вялікая, самы высокі пункт рэгіёна — гара Пётсёвара на поўнач ад Сортавалы вышынёй усяго 187 метраў. Лес характэрны для пояса паўднёвай тайгі, галоўным чынам прадстаўлены іглічныя пароды: хвоя, елка. Поўдзень рэгіёна ўяўляе працяглы бераг аднаго з самых вялікіх прэснаводных азёр свету, зрэзаны залівамі і астравамі, гэта так званыя Ладажскія шхеры, унікальныя сваімі ландшафтамі, раслінным і жывёльным светам. Наяўнасць невялікіх, але рэзкіх перападаў вышынь, утварае на тэрыторыі Прыладажжа вялікую колькасць вадаспадаў на рэках і ручаях. Адны з самых вядомых вадаспадаў — Рускеальскія на рацэ Тохмаякі, дзе здымаўся фільм «А світанкі тут ціхія»[1].
Сучаснасць[правіць | правіць зыходнік]
Цяпер Паўночнае Прыладажжа знаходзіцца ў складзе Рэспублікі Карэлія, Расійская Федэрацыя, і падзелена на чатыры раёны: Лахдэнпохскі, Сартавальскі, Суаярвскі і Піткяранцкі. Дзякуючы насычанаму гістарычнаму мінуламу і ўнікальнай прыродзе яно мае вялікі турыстычны патэнцыял. У горадзе Сортавала працуе Музей Паўночнага Прыладажжа[2], а з 2008 года штоквартальна выпускаецца гарадскі альманах «Сердоболь», у якім публікуюцца артыкулы на краязнаўчую тэматыку[3].
Турызм[правіць | правіць зыходнік]
Рэгіён прывабны для самых разнастайных відаў турызму. Шхерны раён масава наведваюць самадзейныя турысты-воднікі і яхтсмены, на байдарках, катамаранах, вяслярных і маторных маламерных суднах. Унікальныя гістарычныя і прыродныя месцы прыцягваюць турыстычныя групы з Расіі і замежжа. Апошнім часам Паўночнае Прыладажжа становіцца цэнтрам рэлігійнага турызму: праз яго праходзіць турыстычны маршрут на востраў Валаам, прывабныя месцы звязаныя са старажытнымі праваслаўнымі святынямі края, стараверскімі скітамі і манастырамі.
Зноскі
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Паўночнае Прыладажжа- Краязнаўчы цэнтр у Куркіёкі
- Інфармацыйна-дзелавы партал Прыладажжа Архівавана 15 жніўня 2007.
- Навукова-даследчы цэнтр «Валаам»Архівавана 4 студзеня 2012.
