Выбранцы: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 13:45, 5 снежня 2013

Выбра́нцы — ваенна-служылая група сельскіх жыхароў ў Рэчы Паспалітай ў 16—18 стагоддзях.

У Польшчы пяхота з выбранцаў узнікла ў 1578 па ініцыятыве караля Стафана Баторыя на ўзор вугорскай пяхоты, у ВКЛ — у 1595. Выбіралі Выбранцаў у каралеўскіх маёнтках (1 чал. ад 20 двароў). За сваю службу выбранцы i ix сем'і вызваляліся ад усіх падаткаў i павіннасцей, прывілеі выбранцаў («выбранецкае права») пашыраліся i на ix нашчадкаў.

У пачатку 17 стагоддзя ў войску ВКЛ было 12 рот выбранцаў (крыху больш за 1 тысячу чалавек). Яны ўдзельнічалі ў вайне Рэчы Паспалітай з Расіяй у 1609—1618. У 1-й палове 17 стагоддзя магнаты ВКЛ стваралі атрады выбранцаў i ў прыватных войсках, набіраючы ix з дробнай шляхты, вольных людзей i сялян. За вайсковую службу выбранцы атрымлівалі «ў вечнасць» зямлю.

Слуцкія выбранцы

У 2-й палове 17 стагоддзя выбранцы засталіся только на Случчыне (вёскі Агароднікі, Бранавічы, Варкавічы, Лучнікі, Падзёры, Сярагі). Яны неслі службу ў слуцкім гарнізоне (пяхота, мушкецёры, грэнадзёры), у залежнасці ад вайсковага звання мелі зямельныя надзелы ад 0,5 да 1,5 валокі, якія пераходзілі ў спадчыну па мужчынскай лініі. Фармальна (з 1659) выбранцы лічыліся ў войску ВКЛ, фактычна ж былі васаламі магнатаў, мелі прывілеі ад каралёў i магнатаў, вызваляліся ад падаткаў. Зброю і мундзіры куплялі за свой кошт, адзін тыдзень выбранцы служылі, другі — працавалі на сваім надзеле. У судовых адносінах яны былі экстэрытарыяльныя, падсудныя толькі суду ваеннага губернатара Слуцкага княства; у спрэчных справах са шляхтай, мяшчанамі i сялянамі выбранцы судзіліся ў замкавым судзе. Пасля акупацыі Беларусі Рacійскай імперыяй i скасавання слуцкага гарнізона Дамінік Радзівіл у 1808 намагаўся перавесці выбранцаў (каля 1500 чал.) на паншчыну, што выклікала ix бунт i перадачу справы ў pacійскія суды. Частка выбранцаў даказала свае правы на дваранства, іншыя — на вольнасць. У 1811 яны былі залічаны ў разрад вольных хлебаробаў, але працягвалі судовую справу супраць Радзівіла, адстойваючы свае правы на волю i зямлю. У 1834 годзе Дзяржаўны савет i цар Мікалай I прызналі ix «не залічанымі ў сялянства»; выбранцы былі прызнаны вольнымі, але ix зямля — памешчыцкай. Тады выбранцы адмовіліся плаціць чынш спадкаемцу Радзівіла князю Вітгенштэйну. Толькі ў 1846 Слуцк i землі 6 выбранецкіх вёсак былі выкуплены ў яго дзяржавай.

У 1868 г. выбранцы, спрабуючы замацаваць свае правы на зямлю, патрабавалі вылучыць ix вёскі ў асобную воласць, не жадаючы быць у адной воласці з былымі прыгоннымі сялянамі, але міравы з'езд пасрэднікаў адмовіў ім, не жадаючы патураць «шляхецкай пагардзе да хлопства». У 1870 выбранцы атрымалі люстрацыйныя акты на зямлю i ў 1871 г. перайшлі на выкупныя плацяжы. Да пачатку 20 стагоддзя мелі спецыфічныя рысы побыту, некаторыя выбранцы, што захавалі граматы, былі адноўлены ў правах дваранства.

Гл. таксама

Літаратура

Энцыклапедыя Вялікае Княства Літоўскае, т.1, Мінск: Вялікая энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2007, 688 с.

Спасылкі

Шаблон:Кароткі артыкул

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-'''Выбра́нцы''' - ваенна-служылая група сельскага насельніцтва ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]  ў 16—18 стагоддзях. <br />
+'''Выбра́нцы''' — ваенна-служылая група сельскіх жыхароў ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ў 16—18 стагоддзях.
-У Польшчы [[пяхота]] з выбранцаў узнікла ў [[1578]] па ініцыятыве караля [[Стафан Баторый|Стафана Баторыя]] на ўзор [[Вугоршчына|вугорскай]] пяхоты, у ВКЛ — у [[1595]]. Выбіралі Выбранцаў у каралеўскіх маёнтках (1 чал. ад 20 двароў). За сваю службу выбранцы i ix сем'і вызваляліся ад усіх падаткаў i павіннасцей, прывілеі выбранцаў («''выбранецкае права''») пашыраліся i на ix нашчадкаў.<br />
+У Польшчы [[пяхота]] з выбранцаў узнікла ў [[1578]] па ініцыятыве караля [[Стафан Баторый|Стафана Баторыя]] на ўзор [[Вугоршчына|вугорскай]] пяхоты, у ВКЛ — у [[1595]]. Выбіралі Выбранцаў у каралеўскіх маёнтках (1 чал. ад 20 двароў). За сваю службу выбранцы i ix сем'і вызваляліся ад усіх падаткаў i павіннасцей, прывілеі выбранцаў («''выбранецкае права''») пашыраліся i на ix нашчадкаў.
-У пачатку 17 стагоддзя ў войску ВКЛ было 12 рот выбранцаў (крыху больш за 1 тысячу чалавек). Яны ўдзельнічалі ў [[Вайна Рэчы Паспалітай з Расіяй, 1609-1618|вайне Рэчы Паспалітай з Расіяй у 1609—1618]]. У 1-й палове 17 стагоддзя магнаты ВКЛ стваралі атрады выбранцаў i ў прыватных войсках, набіраючы ix з [[шляхта|дробнай шляхты]], вольных людзей i [[Сяляне|сялян]]. За вайсковую службу выбранцы атрымлівалі «ў вечнасць» зямлю. <br />
+У пачатку 17 стагоддзя ў войску ВКЛ было 12 рот выбранцаў (крыху больш за 1 тысячу чалавек). Яны ўдзельнічалі ў [[Вайна Рэчы Паспалітай з Расіяй, 1609-1618|вайне Рэчы Паспалітай з Расіяй у 1609—1618]]. У 1-й палове 17 стагоддзя магнаты ВКЛ стваралі атрады выбранцаў i ў прыватных войсках, набіраючы ix з [[шляхта|дробнай шляхты]], вольных людзей i [[Сяляне|сялян]]. За вайсковую службу выбранцы атрымлівалі «ў вечнасць» зямлю.
-==Слуцкія выбранцы==
+== Слуцкія выбранцы ==
+У 2-й палове 17 стагоддзя выбранцы засталіся только на [[Случчына|Случчыне]] (вёскі Агароднікі, Бранавічы, Варкавічы, Лучнікі, Падзёры, Сярагі). Яны неслі службу ў слуцкім гарнізоне ([[пяхота]], [[мушкецёры]], [[грэнадзёры]]), у залежнасці ад вайсковага звання мелі зямельныя надзелы ад 0,5 да 1,5 валокі, якія пераходзілі ў спадчыну па мужчынскай лініі. Фармальна (з [[1659]]) выбранцы лічыліся ў войску ВКЛ, фактычна ж былі [[васалы|васаламі]] [[Магнат|магнатаў]], мелі [[прывілей|прывілеі]] ад каралёў i магнатаў, вызваляліся ад падаткаў. Зброю і мундзіры куплялі за свой кошт, адзін тыдзень выбранцы служылі, другі — працавалі на сваім надзеле. У судовых адносінах яны былі экстэрытарыяльныя, падсудныя толькі суду ваеннага губернатара Слуцкага княства; у спрэчных справах са шляхтай, мяшчанамі i сялянамі выбранцы судзіліся ў замкавым судзе. Пасля акупацыі Беларусі [[Рacійская імперыя|Рacійскай імперыяй]] i скасавання слуцкага гарнізона [[Дамінік Радзівіл]] у [[1808]] намагаўся перавесці выбранцаў (каля 1500 чал.) на [[Паншчына|паншчыну]], што выклікала ix бунт i перадачу справы ў pacійскія суды. Частка выбранцаў даказала свае правы на [[дваранства]], іншыя — на вольнасць. У [[1811]] яны былі залічаны ў разрад [[Вольныя хлебаробы|вольных хлебаробаў]], але працягвалі судовую справу супраць [[Радзівіл]]а, адстойваючы свае правы на волю i зямлю. У [[1834]] годзе [[Дзяржаўны савет, Расійская імперыя|Дзяржаўны савет]] i цар [[Мікалай I]] прызналі ix «''не залічанымі ў сялянства''»; выбранцы былі прызнаны вольнымі, але ix зямля — памешчыцкай. Тады выбранцы адмовіліся плаціць чынш спадкаемцу Радзівіла князю Вітгенштэйну. Толькі ў [[1846]] Слуцк i землі 6 выбранецкіх вёсак былі выкуплены ў яго дзяржавай.
+У [[1868]] г. выбранцы, спрабуючы замацаваць свае правы на зямлю, патрабавалі вылучыць ix вёскі ў асобную [[воласць]], не жадаючы быць у адной воласці з былымі [[прыгоннае права|прыгоннымі сялянамі]], але міравы з'езд пасрэднікаў адмовіў ім, не жадаючы патураць «шляхецкай пагардзе да хлопства». У [[1870]] выбранцы атрымалі люстрацыйныя акты на зямлю i ў [[1871]] г. перайшлі на выкупныя плацяжы. Да пачатку 20 стагоддзя мелі спецыфічныя рысы побыту, некаторыя выбранцы, што захавалі граматы, былі адноўлены ў правах дваранства.
-У 2-й палове 17 стагоддзя выбранцы засталіся только на [[Случчына|Случчыне]] (вёскі Агароднікі, Бранавічы, Варкавічы, Лучнікі, Падзёры, Сярагі). Яны неслі службу ў слуцкім гарнізоне ([[пяхота]], [[мушкецёры]], [[грэнадзёры]]), у залежнасці ад вайсковага звання мелі зямельныя надзелы ад 0,5 да 1,5 валокі, якія пераходзілі ў спадчыну па мужчынскай лініі. Фармальна (з [[1659]]) выбранцы лічыліся ў войску ВКЛ, фактычна ж былі [[васалы|васаламі]] [[Магнат|магнатаў]], мелі [[прывілей|прывілеі]] ад каралёў i магнатаў, вызваляліся ад падаткаў. Зброю і мундзіры куплялі за свой кошт, адзін тыдзень выбранцы служылі, другі — працавалі на сваім надзеле. У судовых адносінах яны былі экстэрытарыяльныя, падсудныя толькі суду ваеннага губернатара Слуцкага княства; у спрэчных справах са шляхтай, мяшчанамі i сялянамі выбранцы судзіліся ў замкавым судзе. Пасля акупацыі Беларусі [[Рacійская імперыя|Рacійскай імперыяй]] i скасавання слуцкага гарнізона [[Дамінік Радзівіл]] у [[1808]] намагаўся перавесці выбранцаў (каля 1500 чал.) на [[Паншчына|паншчыну]], што выклікала ix бунт i перадачу справы ў pacійскія суды. Частка выбранцаў даказала свае правы на [[дваранства]], іншыя — на вольнасць. У [[1811]] яны былі залічаны ў разрад [[Вольныя хлебаробы|вольных хлебаробаў]], але працягвалі судовую справу супраць [[Радзівіл|Радзівіла]], адстойваючы свае правы на волю i зямлю. У [[1834]] годзе [[Дзяржаўны савет, Расійская імперыя|Дзяржаўны савет]] i цар [[Мікалай I]] прызналі ix «''не залічанымі ў сялянства''»; выбранцы былі прызнаны вольнымі, але ix зямля — памешчыцкай. Тады выбранцы адмовіліся плаціць чынш спадкаемцу Радзівіла князю Вітгенштэйну. Толькі ў [[1846]] Слуцк i землі 6 выбранецкіх вёсак былі выкуплены ў яго дзяржавай. <br />
-У [[1868]] г. выбранцы, спрабуючы замацаваць свае правы на зямлю, патрабавалі вылучыць ix вёскі ў асобную [[воласць]], не жадаючы быць у адной воласці з былымі [[прыгоннае права|прыгоннымі сялянамі]], але міравы з'езд пасрэднікаў адмовіў ім, не жадаючы патураць «шляхецкай пагардзе да хлопства». У [[1870]] выбранцы атрымалі люстрацыйныя акты на зямлю i ў [[1871]] г. перайшлі на выкупныя плацяжы. Да пачатку 20 стагоддзя мелі спецыфічныя рысы побыту, некаторыя выбранцы, што захавалі граматы, былі адноўлены ў правах дваранства.
-{{кароткі артыкул}}
 == Гл. таксама ==
@@ Радок 21: / Радок 18: @@
 * [[Шляхта]]
+== Літаратура ==
-==Літаратура==
 * Энцыклапедыя Вялікае Княства Літоўскае, т.1, Мінск: Вялікая энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2007, 688 с.
-==У сеціве==
+== Спасылкі ==
 * [http://www.rotapiesza.pl/ Польскі ваенна-гістарычны клуб, выбранецкая пяхота]
 * [http://archive.is/20121205102300/slutsk-city.narod.ru/ З гісторыі слуцкіх выбранцаў]
+{{кароткі артыкул}}
 [[Катэгорыя:Рэч Паспалітая]]