Ваколічная шляхта

Ваколічная шляхта або засцянковая, заградовая, загонавая, шарачковая шляхта — адна з ніжэйшых груп дробнамаянтковай шляхты на Беларусі ў XV—XX стагоддзях. Юрыдычна адносілася да пануючага саслоўя феадалаў, маёмасна набліжалася да працоўнага сялянства.

Паходзіць са свабодных людзей, якія змаглі дакументальна пацвердзіць асабістую вольнасць ад цяглавачыншавых абавязкаў. Сялілася ў адасобленых паселішчах (аколіцы, засценкі, абрубы) на землях, не занятых гаспадарскімі дамамі і надзеламі залежных сялян. Зямлёй валодала паводле родава-спадчынага права, апрацоўвала яе самастойна, але нярэдка наймала ў дапамогу агароднікаў, халупнікаў і інш. сялян. У канцы XVIII ст. каля 5% ваколічнай шляхты валодалі прыгоннымі. Удзельнічала ў ваяводска-павятовых сойміках, Паспалітым рушэнні, карысталася юрыдычнай недатыкальнасцю, прымала ўдзел у надзвычайных агульназемскіх ваенных і рамонтна-будаўнічых мерапрыемствах. Набілітацыю атрымлівала паводле родавага паходжання падмацаванага сведкамі і каралеўска-соймавымі прывілеямі.

Вылучалася пачуццём уласнай годнасці, незалежнасці, саслоўна-карпаратыўнай выключнасці і салідарнасці. У 1796 годзе на 8 паветах былога Вялікага Княства Літоўскага складала 61% ад усёй шляхты, у 1839 у заходні губернях Расійскай імперыі (Беларусь і Літва) — 56%. У 1810 годзе сярэдняя гаспадарка ваколічнага шляхціца Магілёўскай губерні складалася з 7 душ, мела 7,7 дзесяцін зямлі, 1,8 селяніна.

Пасля ўключэння Вялікага Княства Літоўскага ў склад Расійскай імперыі, увядзення падушных рэвізій, рэкруцтва, маёмаснага цэнзу пры выбарах і інш. у XVIII-XIX стагоддзях ваколічная шляхта страціла сваё саслоўнае становішча. Актыўна ўдзельнічала ў паўстанні 1831 года. Указам Мікалая I ад 19 кастрычніка 1831 года выключана з дваранства і пераведзена ў катэгорыю аседлых аднадворцаў, абложаных падаткамі і рэкруцтвам. Указам ад 01 жніўня 1857 года аднадворцы на дзяржаўнай і ўласнай зямлі пераводзіліся ў дзяржаўных сялян, а на памешчыцкай праз добраахвотніцкія пагадненні з уласнікамі зямлі, зберагалі права захавання і ўзнаўлення вольнасці.

Гл. таксама

• Вольныя людзі
• Аднадворцы
• Выбранцы
• Панцырныя баяры
• Путны баярын

Літаратура

• Яўген Анішчанка. Ваколічная шляхта // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 379—380. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.