Перайсці да зместу

Асманская мова

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Асманская мова
Саманазва لسان عثمانى
Краіны
Класіфікацыя
цюркскія мовы
уласнацюркскія мовы[d]
Oghuz[d]
Western Oghuz[d]
турэцкая мова
асманская мова
Пісьменнасць Ottoman Turkish alphabet[d] і арабскае пісьмо[d]
Моўныя коды
ISO 639-1
ISO 639-2 ota
ISO 639-3 ota
LINGUIST List ota
IETF ota
Glottolog otto1234
Вікіпедыя на гэтай мове

Асманская мова (саманазва: لسان غثمانی lisân-instagram'ı Osmânî, турэцк.: Osmanlıca, Osmanlı TürkçesiOsmanlıca, Osmanlı Türkçesi), званая таксама стараанаталійска-цюркскай, стараасманскай або асманска-турэцкай, — дзяржаўная мова Асманскай імперыі, належыць да агускай падгрупы цюркскіх моў. Нягледзячы на тое, што асманская мова была цюркскай ў сваёй аснове, яе лексіка даходзіла ў некаторых творах да 80-90 % арабскіх і персідскіх слоў, прычым арабізмы ў большасці сваёй прыйшлі (як і ў іншыя цюркскія мовы) праз персідскую. Акрамя гэтага, выкарыстоўваліся асобныя арабскія і персідскія граматычныя канструкцыі (напрыклад, ізафет). Таму да сярэдзіны XIX стагоддзя асманская мова вельмі моцна адрознівалася ад гутарковых турэцкіх дыялектаў (хоць, з іншага боку, і ўплывала на іх). Выкарыстоўваўся арабскі алфавіт з некаторымі мадыфікацыямі (агульнымі з персідскай пісьменнасцю, за выключэннем літары каф з трыма кропкамі зверху — для заднеязычнага [ŋ], які не захаваўся ў сучасным літаратурным турэцкім, але прысутнічае ў шэрагу сучасных цюркскіх моў, напрыклад, у татарскай, казахскай).

I. Стараанаталійска-цюркская (XIII — канец XV стст.) — фармавалася ў складанай этнічнай сітуацыі ў Малой Азіі, якая склалася пасля перасялення сельджукаў ў Анатолю, ядро іх складалі агузскія плямёны, у заваевах прымалі ўдзел таксама кыпчацкія і карлукскія плямёны. Звычайна стараанаталійска-цюркскую вылучаюць у асобную мову.

II. Уласна асманская:

1. Ранетурэцкая або ранеасманская (другая палова XV—XVI стст.).
2. Сярэднятурэцкая або сярэднеасманская (XVII — першая палова XVIII стст.) — «залаты век» асманскай літаратуры, максімальны адрыў пісьмова-літаратурнай мовы ад народна-гутарковага.
3. Наватурэцкая або наваасманская (першая палова XIX — першая чвэрць XX стст.).

III. Уласна турэцкая (з 30-х гг. XX стагоддзя).

З сярэдзіны XIX стагоддзя (пасля танзімата) стала складывацца так званая наваасманская мова, якая стаіць бліжэй да гутарковай мовы і змяшчае шмат запазычанняў з заходнееўрапейскіх моў. Пасля ўтварэння Турэцкай рэспублікі (1924) была кадыфікаваная сучасная турэцкая літаратурная мова, з пісьменнасцю, заснаванай на лацінскім алфавіце (1928), і асманская мова выйшла з ужывання.

Сучасная турэцкая мова была створана ў пачатку XX стагоддзя шляхам кадыфікацыі народных гутарковых дыялектаў Турцыі і не з’яўляецца прамым працягам асманскай мовы. Аднак за некалькі стагоддзяў выкарыстання асманская пісьмовая традыцыя аказала на гэтыя дыялекты моцны ўплыў. Адно з асноўных адрозненняў сучаснай турэцкай мовы ад асманскай — гэта больш шырокае выкарыстаннем цюркскіх неалагізмаў замест араба-персідскіх запазычанняў (доля апошніх у турэцкай мове складае каля 30 % супраць 80 % у асманскай), а таксама меншая колькасць складаных слоў.

У пачатку XXI ст. чачэнскія джыхадзісты разглядалі асманскую мову (разам з арабскай) як магчымую наднацыянальную мову для «Каўказскага эмірата», аднак ўзяла верх кропка гледжання прыхільнікаў арабскай мовы[1].

Зноскі

  • Гузев В. Г. Староанатолийско-тюркский язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 116—126. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6. 
  • Гузев В. Г. Староосманский язык. — М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1979. 
  • Кононов А. Н. Турецкий язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 394—412. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6

На англійскай

[правіць | правіць зыходнік]
  • Davids, A. L. (1832). A grammar of the Turkish language. London.
  • Boyd, Charles (1842). The Turkish interpreter or A new grammar of the Turkish language. Paris, London.
  • Arnold, Edwin (1877). A simple transliteral grammar of the Turkish language. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
  • Redhouse, J. W. (1884). A simplified grammar of the Ottoman-Turkish language. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
  • Redhouse, J. W. (1880). Turkish dictionary, in two parts, English and Turkish, and Turkish and English. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
  • Redhouse, J. W. (1884). A lexicon, English and Turkish. Constantinople.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)

На французскай

[правіць | правіць зыходнік]