Болдэрая

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Болдэрая
Bolderāja
57°01′53″ пн. ш. 24°03′21″ у. д.HGЯO
Краіна
Горад
Карта Старая Рыга
Паштовыя індэксы LV-1016
Плошча 8,329 км²
Насельніцтва 12 994 чал. (2018)
Сайт apkaimes.lv
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Болдэрая (лат.: Bolderāja) — мікрараён у Курземскім раёне горада Рыгі, Задзвінне (Пардаўгава). Знаходзіцца ў паўночна-заходняй частцы горада паміж правым берагам Булюпэ і ровам Гапака і мяжуе з мікрараёнамі Даўгаўгрыва, Вецмільгравіс (без сухапутнага злучэння), Волеры, Спілвэ і Клеісты.

Межы мікрараёна Болдэрая: Дзвіна, канал Лочу, Булюпэ, вуліцы Клейсту, вуліцы Апакшгравя, чыгунка, Даўгаўгрыўская шаша, канава Хапака.

Агульная плошча мікрараёна Болдэрая складае 8,329 км², што значна больш, чым сярэдняя плошча мікрараёнаў Рыгі. Па перыметры працягласць мяжы мікрараёна складае 14863 метра. Галоўныя вуліцы Болдэраі — Lielupes, Lielā, Gobas, Stūrmaņu і Silikātu.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Мясцовая назва «Болдэрая», хутчэй за ўсё, паходзіць ад назвы нізоўя Ліелупе, бо больш шырокага пасялення ў гэтым месцы ніколі не было. У 1495 годзе магістр Лівонскага ордэна праклаў Ніжнюю Ліелупе для Юхана Булдэрынга, ад імя якога паходзіць назва Булдурупэс (на ніжненямецкім дыялекце азначае раку, ад якой утварылася Булдэраа). Пазней Ніжняя Ліелупе стала называцца Булюпэ.[1] Як патлумачыў Брос, Болдэрая атрымала сваю назву ад ракі Ліелупе, якая па-нямецку называецца Bolderaa.[2]

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Першапачаткова Ліелупе не мела свайго прамога выхаду ў мора, пачынаючы ад Слокі, рака паварочвала на ўсход і цякла па сцяне дзюн да Дзвіны, дзе абедзве ракі ўпадалі ў заліў каля Вецакаў. Калісьці далей ад берага былі пясчаныя ўзгоркі, наносныя пяскі, дзюны, а месцамі і лугі. Наваколле Болдэраі знаходзіцца каля самай вялікай хрыбта дзюн у Задзвінні (цяпер яна называецца хрыбтом дзюн Болдэрая-Прыедайна, у мінулым называлася дзюнамі Булі з-за блізкай Булюпы), якая цягнецца на 10 км ад Болдэраі да Прыедайні паміж лугамі Булюпэ і Спілвэ (раўніна лагуны Бабітэ). Раней дзюны былі пакрыты сасновым лесам. Расліннасць дзюн знікла шмат сотняў гадоў таму, што магло быць выклікана дзейнасцю чалавека (высечка дрэў) або ляснымі пажарамі. У выніку пясок без расліннасці апынуўся пад уздзеяннем ветру. Усходнія вятры, якія панавалі ў Латвіі, перамясцілі пясок у глыб зямлі, у выніку чаго Спілвскія лугі паступова пакрыліся, балоты і рачныя сцёкі засыпаліся, а пабудовы засыпаны. Такі лёс напаткаў і сядзібу Лофельда, якая знаходзілася ля Гапака на поўдзень ад Даўгаўгрывы. Жыхары сядзібы былі вымушаныя пакінуць пабудовы, якія праз некалькі гадоў зніклі ў пяску. Паводле даследаваньняў XIX стагоддзя, дзюна Булі ў некаторых месцах перамяшчалася ўглыб краіны прыкладна на 3 мэтры ў год. У 1932 годзе пачалося ўмацаванне вандроўных выдмаў шляхам іх аблясення. Пасля Другой сусветнай вайны былі раскапаныя лясістыя дзюны на ўчастку даўжынёй 2 км у наваколлях Болдэраі на плошчы каля 20 га (радовішча пяску Болдэрая-Булюпэ, створанае для вытворчасці сілікатнай цэглы) і гэтая тэрыторыя быў часткова забудаваны.[3]

Мытня на старажытным Ліелупскім лімане на Дзвіне (з XVII стагоддзя)[правіць | правіць зыходнік]

Горад Болдэрая ўтварыўся ў асноўным дзякуючы створанай мытні (Курзэмская або Болдэрайская мытня). У 1603 годзе на падставе распараджэння Рыжскай думы на дзюне на правым беразе Ліелупы (пазней Булюпэ) была заснавана мытня.[1]

У часы шведскай Лівоніі размяшчэнне крэпасці Даўгаўгрыва і Болдэрая ў выгадным геаграфічным становішчы ў вусці Дзвіны ў Балтыйскае мора абумовіла станаўленне тэрыторыі як важнага і ўплывовага фактару ў рыжскім гандлі, дзе кантраляваўся праходжанне караблёў на працягу стагоддзяў.[4] Таму Болдэрайская мытня (якая дзейнічала да XX стагоддзя) мела вялікае гістарычнае значэнне. Гэта нанесла значныя страты Курземскаму герцагству, таму князь Екабс нават спрабаваў пракапаць выхад Ліелупе ў мора каля Слокі, каб яму не прыйшлося праходзіць мытню Болдэраі і крэпасць Даўгаўгрыва.[1] Восенню 1679 года Ліелупе прарваў дзюнную паласу пасярэдзіне вострава Даўгаўгрыва, утварыўшы новае рэчышча (Ziemeļupi), праз якое ўпадала ў Рыжскі заліў (аднак новае вусце было забіта). У 1755 годзе падчас чарговай вясновай паводкі ён прарваўся праз дзюнную паласу каля Варну-крога, дзе ўтварыўся сучасны Ліелупскі эстуарый у мора. У выніку старое ніжняе цячэнне ракі даўжынёй каля 10 км ад Варну-крога да Даўгаўгрывы атрымала назву Булюпэ або Булдурупэ.[5]

Болдэрая гістарычна была цесна звязана з Даўгаўгрыўскай крэпасцю, бо лічылася яе фарпостам, якая была пабудавана вакол месца, дзе жылі мытнікі і лоцманы. Першапачаткова горад Болдэрая ўтварыўся ў вузкай паласе ўздоўж берагоў Дзвіны і Булюпэ. Уздоўж берага Булюпэ былі дамы рыбакоў, пры ўваходзе Булюпэ ў Дзвіну — дом начальніка гавані, лоцманская вышка, уздоўж Дзвіны — два дамы мытных наглядчыкаў і некалькі дамоў рыбакоў. Болдэрая была галоўнай сталай рэзідэнцыяй пілотаў.[2]

Сядзібны дом Болдэрая (з XVIII стагоддзя)[правіць | правіць зыходнік]

Болдэрая ўваходзіць у тэрыторыю былой Даўгаўгрыўскай воласці, якая пачала фарміравацца як паселішча ў XVIII стагоддзі на зямлі былога маёнтка Болдэрая (Aahacken,[6] Bolderaa, Bergshof). Сядзіба знаходзілася ў вусці ракі Булюпэ ў Дзвіну, і сёння пра сядзібу захаваліся толькі гістарычныя сведчанні. У гэтым месцы сядзіба згадваецца ўжо ў канцы XVI стагоддзя, яе ўладальнікам быў Каспар Бергс, які таксама быў першым начальнікам толькі што заснаванай Болдэрайскай мытні. Сядзіба тады называлася Aabacken mit Bolderaa oder Bergshof — зямля ля ракі Болдэрая або сядзібай Берг. З цягам часу сядзіба змяняла сваіх уладальнікаў і не падвяргалася рэдукцыі.[1] У 1823 годзе рэдукцыйная камісія маёнтка прызнала сядзібу Болдэрая спадчыннай і надзелавай уласнасцю. У адрасных кнігах пачатку ХХ стагоддзя тагачасная ўладальніца сядзібы пазначана як баранэса Сафія фон Буксхэўдэн (Buxhoevden).[6] Аднак сапраўдным упраўляючым маёнтка з 1889 года быў арандатар Іаган Універ.[4]

Рыжскае прадмесце і фабрычны горад (з XIX стагоддзя)[правіць | правіць зыходнік]

Каля 1800 года праз Булюпэ быў пабудаваны мост з крэпасці Даўгаўгрыва ў Болдэраю.[7] У 1830-1840-х гадах у Болдэраі вялося суднабудаванне.[8] У 1852 годзе была адкрыта Рыга-Болдэрайская тэлеграфная лінія, якая стала першай грамадзянскай лініяй тэлеграфнай сувязі ў тагачаснай Расійскай імперыі.

Горад Болдэрая пачаў больш хутка развівацца ў XIX стагоддзі, калі ў 1873 годзе была пабудавана чыгуначная лінія Рыга-Болдэрая (Ostasdambis). Такім чынам, у XIX стагоддзі Болдэрая стала прыгарадам Рыгі і фабрычным горадам. У Болдэраі акіянскія караблі з глыбокай сядзеннем пакідалі або дапаўнялі частку грузу, адкуль груз адпраўляўся ў Рыгу на баржах (у 1851 годзе расійскі ўрад дазволіў пабудову зімовага порта ў Даўгаўгрыве, дзе таксама знаходзіўся ўчастак зямлі прызначаны для захоўвання выгружаных грузаў).

У XIX стагоддзі Булюпэ таксама ператварыўся ў ажыўлены рачны транспартны канал, бо яго глыбіня была дастатковай, каб па ім маглі рухацца нават сярэднія рачныя параходы. У другой палове XIX стагоддзя, разам з будаўніцтвам вышэйзгаданай чыгункі, прамысловасць і вытворчасць хутка развіваюцца ў Болдэраі. Перад Першай сусветнай вайной Болдэрая займала пятае месца сярод прамысловых цэнтраў Латвіі як па прамысловых таварах, так і па колькасці рабочых (у 1900 годзе было 1162 наёмных рабочых, у 1910 годзе колькасць вырасла да 1832 рабочых).

У 1866 годзе быў заснаваны Болдэрайскі машынабудаўнічы завод, які займаўся таксама рамонтам судоў, у тым жа годзе пачаў працаваць філіял Рыжскага цэментнага завода Карлы Шміта. У 1884 годзе пачала працаваць джутава-льняная прадзільна-ткацкая фабрыка (першая ў Рызе фабрыка з электрычным асвятленнем). Працавалі таксама трансавая фабрыка А. Ланге, лесапільні М. Кудэса і Ф. Шапіры. Болдэрая была пабудавана на прыватнай зямлі сядзібы Болдэрая, дзе ў 1909 годзе было 280 драўляных і 20 каменных будынкаў.

У пачатку ХХ стагоддзя вусце Булюпэ ў Дзвіне разгаліноўваецца на дзве часткі. Новы прыток, які знаходзіўся бліжэй да Болдэраі, быў пашыраны і паглыблены, утварыўшы канал Лочы даўжынёй 1 км. Паміж двума галінамі Булюпэ знаходзіцца востраў Кахання.

У 1914 годзе ў Болдэраі было 10,5 тысяч жыхароў, галоўным чынам рабочых, рыбакоў, а таксама лоцманаў, грузчыкаў і маракоў. Забудова Болдэраі (у 1909 годзе налічвала каля 300 будынкаў) вялася на зямлі прыватнай сядзібы. Паколькі гэта была зямля сядзібы Болдэрая, тагачасная ўладальніца Сафія Буксэвдэн падзяліла зямлю на ўчасткі і здала ў арэнду домаўладальнікам толькі на 60 гадоў, чым і тлумачыцца тое, што ў мястэчку не будаваліся больш значныя будынкі, якія таксама перашкаджала развіццю ўдзельнай тэрыторыі. Падчас Першай сусветнай вайны Болдэрая моцна пацярпела ад ваенных падзей, бо знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад крэпасці Даўгаўгрыва. Вайна закранула і прамысловасць, бо магутнасці многіх прадпрыемстваў былі эвакуіраваныя ва ўнутраныя губерні Расійскай імперыі, фабрыкі і фабрычныя карпусы разбураныя.

Падчас барацьбы за свабоду Латвіі летам 1919 года часці латышскіх узброеных сіл увайшлі ў крэпасці Даўгаўгрыва і Болдэрая з боку Курземе. Падчас Бермантыяды пад Даўгаўгрывам адбываліся баі з Добраахвотніцкай арміяй Заходняй Расіі. Пасля выгнання бермантаўцаў крэпасць Даўгаўгрыва і Болдэрая сталі дэпо для частак гарнізона латышскага войска.

Уключэнне ў Рыгу (XX стагоддзе)[правіць | правіць зыходнік]

Згодна з законам аб адміністрацыйных межах горада Рыгі, прынятым Соймам 24 лютага 1924 года, Болдэрая таксама была ўключана ў адміністрацыйную тэрыторыю горада Рыгі разам з іншымі тэрыторыямі Задзвіння (сядзібы Даўгаўгрыву, Клейсты, Булі і Салітуд). , сядзіба Вялікая і Малая Дамме, Анніньмуйжа і Шампэтэры).

У першыя гады незалежнасці Латвіі аднаўленне эканамічнага жыцця ішло павольна, таму што значная частка фабрычнага абсталявання была вывезена ў Расію, а самі фабрычныя будынкі разбураны, акрамя таго, рэзка скарацілася насельніцтва Болдэрая. Вайна прынесла няшчасці і рыбакам, якія страцілі значную частку сваіх лодак і рыбалоўных прылад. На пачатку гадоў незалежнасці яшчэ існаваў стары драўляны мост праз Булюпэ, праўда, у кепскім стане і з вялікімі пашкоджаннямі. У 1930-я гады выкарыстоўваўся толькі жалезны мост.

З уключэннем Болдэраі ў адміністрацыйныя межы Рыгі ў 1924 годзе значная частка вуліц Болдэраі мусіла змяніць свае назвы, каб яны не паўтаралі назвы, якія ўжо існавалі ў Рызе. Да здабыцця краінай незалежнасці афіцыйныя назвы былі рускія, а ў картаграфічных матэрыялах і планах — нямецкія. Пры змене назваў некаторыя назвы на іншых мовах былі толькі на латышскай. Пасля далучэння Болдэраі да Рыгі адзінай новапабудаванай вуліцай з’яўляецца вуліца Gobas(былая Jaunā), якая ўзнікла ў 1930-я гады ў сувязі з будаўніцтвам новай шашы (Даўгаўгрыўскай шашы). Траса новай вуліцы часткова праходзіла па незабудаваных сядзібных землях, а таксама па некаторых арандаваных і забудаваных участках паміж вуліцамі Bungas і Miglas. Вулічная сетка Болдэраі складалася з 32 вуліц да акупацыі Латвіі ў 1940 годзе У першы перыяд незалежнасці Латвіі была часткова адноўлена ранейшая прамысловасць, а таксама заснаваны новыя прамысловыя прадпрыемствы.

У 1940 годзе Рыга была падзелена на шэсць адміністрацыйна-тэрытарыяльных раёнаў, на левым беразе Дзвіны былі створаны Ленінскі і Чырвонаармейскі раёны. Згаданы падзел быў скасаваны нямецкай акупацыйнай уладай, але пасля прыходу Чырвонай Арміі ў 1944 годзе з невялікімі зменамі аднавіўся ранейшы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел — на левым беразе Дзвіны да Чырвонаармейскага раёна быў далучаны Чырвонаармейскі раён. Ленінскі раён. У 1962 годзе аб’яднаныя раёны былі падзелены. У 1969 годзе ў частцы, якая аддзялілася ад Ленінскага раёна, дзе знаходзілася Болдэрая, быў створаны Ленінградскі раён.

Пасля Другой сусветнай вайны некаторым жыхарам Даўгаўгрыва і Болдэрайі давялося пакінуць свае дамы, бо тэрыторыя была экспрапрыявана пад будаўніцтва базы савецкага ваенна-марскога флоту. Так, у 1945 годзе было прынята рашэнне аб перасяленні насельніцтва з Болдэраі.

29 жніўня 1952 года Болдэрая атрымала статус рабочага пасёлка (пасёлка гарадскога тыпу) з падпарадкаваннем Ленінскага раёна горада Рыгі 22 красавіка 1959 года вёска ліквідавана з далучэннем тэрыторыі да Ленінскага раёна. Пачынаючы з 1958 года рух пасажырскіх цягнікоў да Болдэраі быў спынены, у той жа час водны рух у гэтым раёне паступова змяншаўся, так што з цэнтрам Рыгі можна было рухацца толькі аўтобусам. Тым часам фабрыкі павялічвалі выпуск прадукцыі. На мясцовым пяску ў якасці сыравіны быў пабудаваны завод сілікатнай цэглы. Пасля Другой сусветнай вайны новыя вуліцы былі пабудаваны на заходнім баку Болдэраі ўздоўж вуліцы Lielo і ў рабочым жылым раёне, пабудаваным у 1950-х і 1960-х гадах вакол вуліцы Silikātu.

У пачатку 1950-х гадоў быў пабудаваны рабочы пасёлак Болдэрайскага завода сілікатнай цэглы (архітэктар Павел Селяцкіс) з тыпавымі жылымі і грамадскімі будынкамі. Некалькі двухпавярховых жылых дамоў з дзвюх секцый пабудавалі ў вёсцы рабочыя Болдэрайскага завода сілікатнай цэглы. Пабудаваны дзіцячы сад, сталовая, магазіны. У гэты перыяд прынцыповае значэнне мела будаўніцтва жылых дамоў на ўскраінах Рыгі паблізу буйных прамысловых прадпрыемстваў, што звязана не толькі з укараненнем тыпавых праектаў, але і з назапашваннем вопыту комплекснага праектавання і будаўніцтва мікрараёнаў.

Дэтальны план усяго жылога раёна Болдэрая быў распрацаваны ў 1965 годзе ў інстытуце «Pilsētprojekts». Архітэктарамі дэталёвага плана былі Гунарс Мелбергс, Лілія Мунтэрэс і Іварс Страўтманіс. Праект вызначаў забудоўчую кампазіцыю і планіровачную арганізацыю раёна — два грамадскія цэнтры раёна і іх месцы, зоны адпачынку і спорту, сетку транспартных і інжынерных камунікацый. Будынкі Болдэрайскага раёна спраектавалі архітэктары Лаймоніс Нагліньш, Андрыс Вітолс, Уладзімір Шнітнікаў і іншыя. Таксама быў распрацаваны план рэканструкцыі гістарычнага будынка, які ў 1986 годзе завяршылі архітэктары Эвальдс Фогеліс і Яніс Таўрэніс, але ў выніку распаду Савецкага Саюза ён таксама застаўся на паперы. З 1965 года ў Болдэрае пачалося будаўніцтва панэльных дамоў. Гэты жылы раён павінен быў змяшчаць 15 000 жыхароў. У 1977 годзе на вуліцы Gobas 27 адкрыўся кінатэатр «Болдэрая» на 420 месцаў.

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

У якасці важнай культурна-гістарычнай каштоўнасці сёння захаваўся найстарэйшая забудова Болдэраі (у цэнтры), дзе варта вылучыць помнік архітэктуры мясцовага значэння (Rīgas Bolderājas Jaunā pāmatskola) па вуліцы Miglas 9. Важнымі аб’ектамі таксама лічацца дзве царквы Болдэраі, якія пацярпелыя ад пажару але былі адноўлены і Болдэрайскі рымска-каталіцкі касцёл, які пацярпеў падчас войнаў і быў знесены. Болдэрайская лютэранская царква — адна з нямногіх драўляных цэркваў у Латвіі, якія захаваліся з XIX стагоддзя. Важным аб’ектам з’яўляюцца могілкі Болдэрая (размешчаны на вуліцы Lielajā 76 і Lielajā 78), бо на іх знаходзяцца магілы маракоў, якія загінулі ў Другой сусветнай вайне.

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Мінімальная вышыня навакольнага паверхні рэльефу адпавядае ўзроўню мора, але максімальная — 12 метраў над узроўнем мора. Самая высокая і найбольш пашкоджаная з пункту гледжання рэльефу тэрыторыя знаходзіцца ў паўднёва-заходняй частцы наваколля Болдэраі, дзе пачынаецца хрыбет дзюн Болдэрая-Прыедайнес, які цягнецца паміж лугамі Булюпэ і Спілве. У ваколіцах Болдэраі ёсць толькі адна паласа выдмаў і дэфляцыйных западзін шырынёй да 1,5 км. У раёне жылога раёна Болдэрая дзюны былі раскапаныя на плошчы 15-20 га, захаваўшы толькі невялікі фрагмент дзюннай грады памерам каля 1 га.

Частка мікрараёна Болдэрая і прылеглая да Булюпэ, уключаючы ўсю тэрыторыю жылога раёна, знаходзіцца ў геамарфалагічным мікрараёне даліны Дзвіны, які характарызуецца алювіяльнымі (пойменнымі) раўнінамі. Сярэдняя частка наваколля адносіцца да геамарфалагічнага мікрараёна дзюнных хрыбтоў і масіваў, якім з’яўляецца згаданая вышэй Болдэрайска-Прыедаінская дзюнная града. З іншага боку, паўднёвая частка наваколля, якая прымыкае да рова Гапака, уяўляе сабой лагунную раўніну з алювіяльнымі адкладамі. Пад чацвярцічным асадкавым чахлом, які мае вялікую магутнасць (больш за 40 метраў) у Болдэраі, залягаюць чырвона-карычневыя, радзей зеленавата-шэрыя кварцавыя пясчанікі гауйскай світы верхняга дэвону з праслоямі алеўралітаў і глін магутнасцю 0,5-1 м.

З інжынерна-геалагічнага пункту гледжання наваколлі Болдэраі — вельмі складаная тэрыторыя. Пераважна характэрны пяскі рознай буйнасці з невялікімі (1-1,5 м) праслойкамі глею, праслойкамі торфу і арганічнымі ўключэннямі. У паўночнай і паўночна-заходняй частцы наваколля Болдэрая пераважна дробназярністы эолавы (дзюнны) пясок ляжыць тоўстым слоем непасрэдна пад паверхняй зямлі. У савецкія часы ў цэнтры мікрараёна Болдэрая інтэнсіўна здабывалі дробназярністы кварцава-палявошпатавы пясок, які выкарыстоўваўся для вытворчасці сілікатнай цэглы. У цяперашні час здабыча пяску больш не вядзецца, але выкапаны пясчаны кар’ер стаў вялікім штучным вадаёмам (кар’ернае возера Болдэрая). Нягледзячы на ​​адносна высокі ўзровень грунтавых вод (пераважна 0-1,5 м і толькі ў дзюннай зоне яны залягаюць глыбей за 3 м), умовы забудовы ў паўночнай і паўночна-заходняй частках мікрараёна Болдэрая можна ацаніць як спрыяльныя або ўмоўна спрыяльныя, дзе густыя або ўмерана шчыльны дробны і пылаваты пясок. З іншага боку, на тэрыторыі Болдэраі, якая мяжуе з канавай Гапака, існуюць неспрыяльныя ўмовы для будаўніцтва, дзе маюцца глебы з нізкай апорнай здольнасцю. Частка мікрараёна Болдэрая ў адносна вузкай паласе падвяргаецца рызыцы больш-менш рэгулярнага затаплення, таму будаўніцтва ў гэтых раёнах забаронена. З іншага боку, Рыжскі тэрытарыяльны план 2006 года на 18,6 га тэрыторыі мікрараёна (усяго ў 3 месцах) прадугледжвае абавязковую неабходнасць інжынернай падрыхтоўкі тэрыторыі, калі на ёй будуць праводзіцца якія-небудзь будаўнічыя работы.

Тэрытарыяльны падзел[правіць | правіць зыходнік]

З агульнай плошчы наваколля Болдэраі 13,4 % або 111,3 га займаюць паверхневыя водныя аб’екты — на паўночным захадзе гэта Булюпэ, на поўначы — канал Лочу, на ўсходзе — канава Хапака, якая ўпадае ў Дзвіну, і у паўднёва-заходняй частцы мікрараёна знаходзіцца кар’ернае возера Болдэрая плошчай каля 16 га, плошча якога складае 21,6 га, максімальная глыбіня 14 метраў і якое з’яўляецца папулярным месцам для купання жыхароў Болдэраі. Прыродныя і зялёныя зоны ў Болдэраі займаюць 31,6 % або 263,4 га ад агульнай плошчы наваколля, і большасць з гэтых прыродных тэрыторый размешчана ў паўднёва-заходняй і паўднёвай частках Болдэраі. У асноўным гэта сасновы лес, а таксама тэрыторыі Болдэрайскіх і Нова-Болдэрайскіх могілак. У паўночнай частцы мікрараёна паміж чыгункай і вуліцай Ліело знаходзіцца шырокая і незабудаваная тэрыторыя, падобная на рэгулярна затапляемы пойменны луг Булюпэ.

17 % тэрыторыі Болдэраі вызначана як вытворча-прамысловая тэрыторыя, бо паўднёва-ўсходняя частка мікрараёна ўваходзіць у склад Рыжскага свабоднага порта, а таксама некалькі іншых раёнаў вытворчых аб’ектаў. Вялікую плошчу (11,4 %) у Болдэрайе займаюць ужо існуючыя жылыя дамы, а таксама раёны змешанай забудовы (9,7 %). У ваколіцах Болдэраі дазволеныя асобныя зоны новай забудовы каля чыгуначнай станцыі Болдэрая (змешаная забудова), а таксама Болдэрайскі кар’ер з боку А плошчай каля 30 га (у асноўным жылая забудова з зялёнымі насаджэннямі). Удзельная вага іншых відаў выкарыстання тэрыторый у Болдэраі менш значная, але яны адыгрываюць значную ролю ў забеспячэнні функцыянальнасці наваколля (напрыклад, дарожныя, чыгуначныя і тэхнічныя будаўнічыя тэрыторыі) і якасці жыцця (напрыклад, грамадскія раёны будаўніцтва).

Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]

Асноўныя транспартныя сувязі Болдэраі з іншымі раёнамі забяспечваюцца Даўгаўгрываскай шашой і вуліцай Kleistu, але ў наваколлі галоўнае значэнне маюць вуліцы Lielajai, Silikātu, Stūrmaņu, Gobas, Kapteiņu, Gaigalas і Piestātnes. У цэлым мікрараён мае развітую структуру лакальнай вулічнай сеткі, якая адпавядае характару мікрараёна. Важным мясцовым транспартным злучэннем з’яўляецца і чыгунка, якая выкарыстоўваецца толькі для грузавых перавозак.

Грамадскі транспарт[правіць | правіць зыходнік]

Даступнасць мікрараёна Болдэрая грамадскім транспартам сярэдняя — колькасць маршрутаў грамадскага транспарту, якія курсіруюць у працоўны дзень, складае 418, з іх 253 — аўтобусы, 165 — таксі. Увогуле рух з Болдэраяй забяспечваецца 4 аўтобуснымі маршрутамі, з якіх 2 аўтобусы (36 і 56) забяспечваюць датычны рух з іншымі мікрараёнамі левага берага Дзвіны (да Іманты і Зепніеккална), а два іншых (3 і 30) забяспечваюць сувязь мікрараёна з цэнтрам горада (а таксама некаторымі іншымі мікрараёнамі на правым беразе Дзвіны ў напрамку Пляўніек). Варта адзначыць, што забяспечанасць раёна грамадскім транспартам адрозніваецца — па практычна незаселенай паўднёва-заходняй частцы раёна, дзе размешчаны магілы, грамадскі транспарт (1 аўтобусны маршрут) ходзіць 72 разы на працоўны дзень, а раён Болдэрая абслугоўваецца ўсімі 418 маршрутамі. З тэрытарыяльнага пункту гледжання дасяжнасць грамадскага транспарту ў Болдэраі вельмі слабая, бо на плошчы 25 га ёсць толькі 0,33 прыпынку грамадскага транспарту (у адзін бок). Аднак практычна ў Болдэраі гэты паказчык не мае істотнага значэння, бо ў большай частцы мікрараёна няма насельніцтва, а размяшчэнне прыпынкаў грамадскага транспарту вакол жылога раёна Болдэрая лічыцца адэкватным.

У савецкія гады Болдэрая была злучаная паромнай пераправай з правым берагам Дзвіны.

Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

У ваколіцах Болдэраі працуюць сярэдняя, ​​базавая, музычная і мастацкая школы, а таксама тры дзіцячыя сады:

  • Рыжская Болдэрайская новая пачатковая школа
  • Рыжская 33-я сярэдняя школа
  • Болдэрайская школа музыкі і мастацтва
  • Рыжская 210-я дашкольная адукацыйная ўстанова — вуліца Brūžu 6
  • Рыжская дашкольная адукацыйная ўстанова «Saulstariņi» — вуліца Gobas 27
  • Рыжская Болдэрайская дашкольная адукацыйная ўстанова — вуліца Finiera 21

Паколькі ў 2017 годзе разам з Даўгаўгрыўскай сярэдняй школай у абодвух мікрараёнах вучыліся толькі 183 старшакласнікі, і ў дзвюх з гэтых школ паказчык абавязковага цэнтралізаванага экзамену быў меншы за 35 %, было прапанавана рэарганізаваць гэтыя тры гімназіі ў пачатковыя школы або стварыць адну сумесную гімназію. У 2022 годзе 19-я сярэдняя школа была рэарганізавана ў пачатковую.

Прамысловасць[правіць | правіць зыходнік]

У Болдэраі добра развіта дрэваапрацоўчая прамысловасць. На тэрыторыі раёна размешчаны такія дрэваапрацоўчыя прадпрыемствы, як A/S «Bolderaja Ltd», заснаванае ў 1969 годзе, A/S «Latvijas Finieris», фабрыкі «Lignums» і «Hapaks», а таксама «Būvmateriāli AN».

На востраве Крыве знаходзяцца кампаніі «Latvijas propāna gāze» і «KST», а таксама «Krēmeri» і «Rīgas jūras osta Voleri». SIA «EMR» (Eksperimentālā Mehāniskā Rūpnīca) знаходзіцца па адрасе вуліца Lielā 69a, якое вырабляе ўсе віды металаканструкцый для прамысловых, жылых і сельскагаспадарчых будынкаў, ёмістасці для захоўвання і транспарціроўкі нафтапрадуктаў, ёмістасці пад ціскам для захоўвання і транспарціроўкі звадкаванага газу і інш.

Цэнтральны яхт-клуб «Latvijas jahta» таксама знаходзіцца ў Болдэраі.

Порт Болдэраі[правіць | правіць зыходнік]

Порт Болдэраі быў заснаваны ў пачатку XVIII стагоддзя ў вусці Дзвіны, таму што ў рацэ пастаянна ўтвараліся пясчаныя адмелі, якія не дазвалялі глыбакасадным судам заходзіць у Рыжскі порт. Таму па меры павелічэння аб’ёму караблёў і іх грузаў частка грузаў, якія прывозіліся гэтымі караблямі, стала выгружацца ў болдэрайскіх прыстаняў і далей перавозіцца ў Рыгу на баржах.

Транзітны гандаль Расійскай імперыі праз Рыгу адыграў вельмі важную ролю ў развіцці эканомікі прыбалтыйскіх губерняў. Рыга стала адным з найважнейшых экспарцёраў расійскай сельскагаспадарчай прадукцыі, буйным цэнтрам унутранага і знешняга гандлю. Паміж 1791 і 1800 гадамі Рыжскі порт наведвалі ў сярэднім 874 караблі ў год, а з 1841 па 1850 год — 1542 караблі ў год. Рыжскі порт не спраўляўся са сваімі функцыямі, караблі доўга чакалі дазволу на прычалку на рэйдзе, Дзвіна была перапоўнена баржамі.

Асноўнымі экспартнымі таварамі Рыгі ў той час былі лён, каноплі, кудзеля, льняное семя, пянька, збожжа і лес, якія ў асноўным былі таварамі, якія патрабавалі вялікіх перавалочных плошчаў. Невялікі Рыжскі порт з яго абмежаванымі перавалачнымі магчымасцямі не спраўляўся з аб’ёмамі гэтых тавараў (асабліва вялікія праблемы выклікалі лес, які займаў значнае месца сярод экспартных тавараў). Усё гэта часткова кампенсавалася будаўніцтвам дапаможнага порта ў Болдэраі. Акрамя таго, цяжкія або буйнагабарытныя экспартныя грузы (напрыклад, пяньку, попел) грузілі на караблі ў Болдэраі.

Могілкі Болдэраі[правіць | правіць зыходнік]

Выяўлены ў канцы XVIII стагоддзя.

Могілкі Болдэраі знаходзяцца на вуліцы Liela 76 (былыя праваслаўныя могілкі) і вуліцы Liela 78 (былыя лютэранскія могілкі, таксама вядомыя як Новыя могілкі Болдэраі). Агульная плошча 3,6 га.

На Болдэрайскіх могілках знаходзяцца магілы братоў латышскіх маракоў, якія загінулі ў Другую сусветную вайну, якія з’яўляюцца помнікам гісторыі рэспубліканскага значэння.

Новыя могілкі Болдэраі — адны з двух могілак у Рызе, на якіх размешчаны новыя магілы. Другія адкрытыя могілкі знаходзяцца ў Яўнцыме. У 2008 годзе пачалося пашырэнне могілак, на якіх плануецца стварыць дадаткова 15 га тэрыторыі, прыдатнай для пахавання.

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б в г Arvis Pope. Rīgas galvenā nomale. — Rīga: Zelta grauds, 2005. — С. 14.
  2. ↑ а б Broce J. Zīmējumi un apraksti. 2 том. Rīgas Priekšpilsētas un tuvākā apkārtne. — Rīga: Zinātne, 1996. — 351 с.
  3. ↑ Latvijas enciklopēdija. — Rīga, 2002. — 728 с.
  4. ↑ а б Daugavgrīva un Bolderāja arhīva materiālos. 13. — 20. gs. Архівавана Шаблон:Dat., 1998. Latvijas Valsts vēstures arhīvs, 14. lpp.
  5. ↑ Caune A. Rīgas Pārdaugava pirms 100 gadiem. — Rīga: Zinātne, 1998. — С. 152. — 239 с.
  6. ↑ а б Veitners K. Pārdaugavas muižu vēsturiskā attīstība 1750. — 1850. — Rīga, 1996. — С. 65.
  7. ↑ Andris Kolbergs. Lasāmgrāmata par Rīgu, tās priekšpilsētām un kūrortpilsētu Jūrmalu. — Jūrmala: Fond AKA, 2007. — 466 с.
  8. ↑ Pēteris Jērāns. Rīga: enciklopēdija. — Rīga: Galvenā enciklopēdiju redakcija, 1988. — 202 с.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Болдэрая&oldid=4638962"