Брытва Хэнлана

Брытва Хэнлана (англ.: Hanlon’s razor) — прэзумпцыя, згодна з якой пры пошуках прычын непрыемных падзей павінны перш за ўсё меркавацца чалавечыя памылкі, і толькі потым — нечыя свядомыя зламысныя дзеянні. Звычайна фармулюецца фразай: «ніколі не прыпісвайце злому намеру тое, што цалкам можна растлумачыць глупствам» (англ.: Never attribute to malice that which can be adequately explained by stupidity). Назва прыдумана па аналогіі з «брытвай Окама».

Паходжанне і падобныя фразы

Згаданая фраза ўпершыню з’явілася ў зборніку, прысвечанаму закону Мёрфі, «Murphy’s law, book two: more reasons why things go wrong!»(на С. 52), складзеным Артурам Блохам і выдадзеным у 1980 годзе. Аўтарства фразы прыпісваецца Роберту Дж. Хэнлану з Скрэнтона, штат Пенсільванія. Як паведамляў у 2001 годзе Джозэф Е. Біглер, блізкі сябар Хэнлана, пры падрыхтоўцы зборніка рэдакцыя прасіла людзей дасылаць ім свае ўласныя «законы»; Хэнлан прыслаў «брытву», і яе прынялі і надрукавалі ў кнізе, а аўтару падарылі 10 асобнікаў зборніка.

Аднак падобныя выслоўі сустракаюцца ў літаратуры, як мінімум, з XVIII стагоддзя.

У аповедзе Роберта Хайнлайна «Логіка імперыі», апублікаваным у сакавіку 1941 года у часопісе "Astounding Science-Fiction "(т. 27, № 1, с. 39), ёсць вельмі падобная фраза: «вы прыпісваеце злачынству стварэнне ўмоў, якія проста з’яўляюцца вынікам глупства» (англ.: You have attributed conditions of villainy that simply result from stupidity). З такой атрыбуцыяй фраза была згаданая ў слоўніку інтэрнэт-слэнгу Jargon File версіі 4.0.0 у 1996 годзе з указаннем, што, магчыма, «брытва Хэнлана» з’яўляецца скажонай «брытвай Хайнлайна». Падобная фраза часта некарэктна прыпісваецца Напалеону Банапарту. Імаверна, крыніцай з’яўляецца думка Гётэ, ваказаная ў рамане «Страданні юнага Вертэра» 1774 года:

… непаразуменні і нядбайнасць ствараюць больш путаніцы ў гэтым свеце, чым хітрасць і злосць. У любым выпадку, апошнія два, безумоўна, сустракаюцца значна радзей.

Арыгінальны тэкст (ням.)  

… Mißverständnisse und Trägheit vielleicht mehr Irrungen in der Welt machen als List und Bosheit. Wenigstens sind die beiden letzteren gewiß seltener.

Больш распаўсюджаная і лаканічная версія ў брытанскім варыянце англійскай мовы — «тэорыя „Аблажаліся“» (англ.: Cock-up theory) — была агучана Бернардам Інгамам у выглядзе «Аблажаліся, а не змова» (англ.: Cock-up before conspiracy):

Многія журналісты вельмі ласыя на тэорыю змовы ўрада. Я вас запэўніваю, іх матэрыялы атрымоўваліся б куды больш дакладнымі, калі б яны цвёрда прытрымліваліся тэорыі, што ўрад аблажаўся.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

Many journalists have fallen for the conspiracy theory of government. I do assure you that they would produce more accurate work if they adhered to the cock-up theory.

Станіслаў Лем у фантастычным рамане «Агляд на месцы» (1982 год) выкарыстаў такую фармулёўку: "мяркуючы прычынай памылкі не злую думку, але тугадумасць вашу … "

Пісьменнік Кірыл Еськоў фармулюе думку наступным чынам:

… лягчэй дапусціць, што светам кіруе прадуманае на шмат хадоў наперад ліхадзейства, чым прызнаць відавочнае: светам кіруе гармідар — глупства, поўная некампетэнтнасць і страшэнная, што не укладваецца ў галаву, безадказнасць Асоб, якія Прымаюць Рашэнні.

В. А. Пялевіну прыпісваецца фраза: «светам кіруе не таемная ложа, а відавочная лажа» (1999 год).

Гл. таксама

• Брытва Окама

Спасылкі

• AssumeStupidityNotMalice.
• Jargon File entry for «Hanlon’s Razor».