Быхаўцы

Герб «Магіла»

Быхаўцы — старажытны шляхецкі род герба «Магіла», прадстаўнікі якога займалі дзяржаўныя пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім, Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі.

Гісторыя

Вядомыя з 16 ст. Заснавальнік роду Міцька Быхавец меў сыноў Васіля, Васька і Андрэя. Вялікі князь літоўскі і кароль Польшчы Жыгімонт I Стары дараваў «баярам смаленскім» Васілю і Ваську 12 неаседлых вёсак у Дарсунішскім павеце. Васько ў 1514 стаў уладальнікам яшчэ 8 вёсак. Андрэй у 1536 атрымаў землі ў Троцкім павеце. Быхаўцы таксама валодалі маёнткамі ў Мінскай, Гродзенскай, Віленскай губернях. Найбольш буйныя з іх Лыскава і Магілёўцы з фальваркамі Лібярполь, Гута, Разалін з хутарамі Копан, Палько, Сасенкі і Крупа.

У 1822 у гэтых маёнтках было 1470 сялян. Быхаўцы былі ўладальнікамі папяровай мануфактуры (Лыскава 1711—1724), шклозавода, лесаапрацўчых заводаў, бровараў. У 1835 у кнігі шляхты Гродзенскай губерні ўпісаны Быхаўцы: Ян (сын Ігнація), стрыечны брат Яна Язэп з сынам Адамам, Янам і Аляксандрам. У 1858 у кнігі шляхты Віленскай губерні ўпісаны Казімір (сын Тадэвуша) з сынам Яўхімам і ўнукамі Ежы, Язэпам і Казімірам і Яўхім з сынам Фердынандам. У ЦДГА Беларусі ў Гродне захоўваецца фонд Быхаўцаў, які ўключае 893 адзінкі захоўвання.

Вядомыя прадстаўнікі

• Мікалай (?-?), дэпутат Трыбунала ВКЛ (1589).
• Крыштоф (?-?), намеснік троцкі (1615).
• Зміцер (Дзмітрый, ?-?), сын Мікалая, пісар гродскі троцкі (1615), падчашы троцкі.
• Язэп (Юзаф, ?-?), дэпутат Трокскага вяводства на Люблінскім трыбунале (1627).
• Ян (?-1655), сын зміцера, стольнік троцкі, палк. ВКЛ, загінуў у бітве.
• Войцех (?-?), пасол троцкі. Падпісаў элекцыю (пагадненне аб галасаванні на элекцыйным сойме) Уладзіслава Вазы з Троцкім ваяводствам (1632).
• Базыль (? — 1653), меў братоў Януша (памёр 1622) і Аляксандра Пракопа (памёр 1646), віленскі гродскі пісар 1623—1632
• Міхал (?-?), падстолі і падчашы троцкі, маршалак Трыбунала ВКЛ (1646).
• Самуэль (?-?), падстароста слонімскі (1658).
• Мацей (?-?), пісар земскі троцкі (1671).
• Міхал (?-?), харужы і пасол троцкі (1678), цівун, харужы і пасол троцкі (1688).
• Мікалай з Цывіна (?-?), харужы і пасол троцкі, маршалак Трыбунала ВКЛ, пасол сойма (1680), стольнік інфлянцкі (1716).
• Самуэль (?—1709), староста люцынскі. У 1689 указам караля Рэчы Паспалітай Яна ІІІ Сабескага асуджаны на вечнае выгнанне (вываланне, баніцыю). У 1693 меў дом у Гродне. Быў жанаты з Хрысцінай з роду Кунцэвічаў-Дэнгоф.
• Дамінік (?-?), падпісаў элекцыю Аўгуста ІІ Моцнга з Браслаўскім ваяводствам (1697).
• Якуб (?-?), разам з Янам падпісаў элекцыю Аўгуста ІІ Моцнага з Трокскім ваяводствам (1697).
• Ян (?-?), скарбнік троцкі. У 1697 разам з Якубам падпісаў элекцыю Аўгуста ІІ Моцнага з Трокскім ваяводствам.
• Уладзіслаў (?-10.8.1761), сын Самуэля, падчашы менскі (1715), суддзя земскі ваўкавыскі, падстароста Ваўкавыскага павета (1738—1746).
• Ян (каля 1732-?), сын Ігнацыя, дэпутат Трыбунала ВКЛ (1797—1802), суддзя земскі слонімскі (1802—1808), межавы суддзя слонімскага межавога апеляцыйнага суда (1814—1830), старшыня слонімскага межавога суда (1830—1832).
• Язэп (Юзаф, ?-?), сын Яна, падстолі ваўкавыскі (1780), камергер караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, краўчы літоўскі (1793). Кавалер ордэна святога Станіслава.
• Адам Ян Віктар (1796-?), сын Язэпа, член ваўкавыскага апеляцыйнага суда. За ўдзел у паўстанні 1863—1864 арыштаваны ў 1863 і асуджаны ваенна-следчай камісіяй да ссылкі. У 1866 жыў пад наглядам паліцыі ў г. Нараўчат Пензенскай губерні.
• Аляксандр (?-?), старшыня ваўкавыскага межавога апеляцыйнага суда. У яго бібліятэцы ў 1820-я гады захоўвалася Хроніка Быхаўца.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).