Джвары (манастыр)

Буйная царква ў выглядзе тэтраконха
Джвары
груз.
Выгляд гары Джвары
41°50′19″ пн. ш. 44°44′02″ у. д.
Краіна	Грузія
Месцазнаходжанне	Мцхета
Канфесія	Грузінская праваслаўная царква
Епархія	Мцхетска-Тбіліская
Архітэктар	Мікел Тхелі
Дата заснавання	VI стагоддзе
Будаўніцтва	605
Статус	Царква і манастыр
Стан	Дзейнічае
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Джва́ры (груз. ჯვარი, літаральна «крыж») — грузінскі манастыр і храм VII стагоддзя (паміж 605 і 642 гг.) Знаходзіцца на вяршыні гары каля зліяння Куры і Арагві ў наваколлі Мцхеты — там, дзе згодна з гістарычнымі крыніцамі («Абарачэнне Грузіі», «Жыццеапісанне картлійскіх цароў», паставіла крыж святая роўнаапостальная Ніна. Джвары — адзін з шэдэўраў архітэктуры па дасканаласці архітэктурных формаў і першы ў Грузіі помнік Сусветнай спадчыны.

Гісторыя

Да 545 года на «крыжовай» гары ўжо стаяў храм малога памеру; цяпер ён зруйнаваны. Большая па памеры царква ў форме тэтраконха (22 на 18,4 метраў) была пабудавана ў 590—604 гадах. Магчыма яе архітэктарам быў Мікел Тхелі.

Пабудаваная на вяршыні скалістага масіву, царква служыць яго арганічным працягам і цэнтрам ўсяго навакольнага ландшафту. адзінства з ландшафтам падкрэслена тым, што сам манастыр суадносіцца з памерам скалы роўна як 1 да 7. Форма храма з’яўляецца вынікам працяглых пошукаў грузінскіх дойлідаў, якія адмовіліся ад формы базілікі і шукалі аптымальную форму цэнтральнага крыжовага храма, з адзінай унутранай прасторай. Гэтыя пошукі адлюстраваныя, напрыклад ў царкве ў Дзвелі-Гавазі і ў кафедральным саборы ў Нінацміндзе.

Невялікая па памеры царква ў плане з’яўляецца ўпісаным у квадрат крыж з паўкруглымі апсідамі на канцах. Унутраная прастора мае суразмернасць, выразнасць і акуратнасць. Завершаны хра купалам на васмігранным барабанам.

Знешні выгляд фасадаў вызначаецца гранёнымі апсідамі з плоскімі нішамі. Усходні і паўднёвы бок храма ўпрыгожаныя скульптурнымі рэльефамі і арнаментамі, на гранях алтарнай апсіды — тры рэльефа з выявамі царкощных стараст. Скульптуры грубаватыя і наіўныя па выкананню, але ў цэлым арнамент добра падкрэслівае архітэктурныя формы храма.

Архітэктурнае рашэнне вылучаецца выключнай цэльнасцю, ўпісанасцю ў ландшафт. Купал на васьмігранным барабане паслужыў шанаваным узорам для Атэнскага Сіёна ў Гарыйскім муніцыпалітэце і мноства іншых каўказскіх храмаў, стаўшы сімвалам сярэднявечнай Грузіі.

У 2004 годзе Джвары быў унесены ў спіс Міжнароднага фонда манументаў, як адзін з сотні, якім пагражае пагібель, але рэстаўрацыя 2007 года прывяла да выключэння яго з гэтага спіса. Між тым, на сценах манастыра да гэтага часу магчыма ўбачыць варварскія надпісы наведвальнікаў са ўсяго СССР за апошнія 60 год.

Від на манастыр і навакольныя горы з Мцхеты ад манастыра святой Ніны

Згадванне ў літаратуры

• Джвары разам з Задазенскім манастыром лічыцца месцам дзеяння паэмы Лермантава «Мцыры».
• Валерыя Алфеева — аповесць «Джвары», прысвечаная яе сыну.

Літаратура

• Всеобщая история искусств, т. 2, М. «Искусство», 1960
• Rosen, Roger. Georgia: A Sovereign Country of the Caucasus. Odyssey Publications: Hong Kong. 1999. ISBN 9622177484
• Мурадян, П. М. Армянская надпись храма Джвари // Вестник общественных наук. — 1968. — № 2. — С. 55-80.