Курмангазы Сагырбайулы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Курмангазы (значэнні).
Курмангазы Сагырбайулы
Kurmangazy 175.jpg
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння 1823[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 1896[1]
Месца смерці
Краіна
Музычная дзейнасць
Прафесіі кампазітар
Інструменты Домбра
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Курмангазы Сагырбайулы (каз.: Құрманғазы Сағырбайұлы; 1818, па іншых дадзеных 1823, Букееўская Арда  (руск.) (бел. — 1889 ці 1896) — казахскі народны музыка, кампазітар, дамбрыст, аўтар кюеў (п’ес для домбры), кюйшы. Аказаў вялікі ўплыў на развіццё казахскай музычнай культуры  (руск.) (бел..

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў 1818 годзе ці ў 1823 годзе ў Букееўскай Ардзе  (руск.) (бел. (цяпер Бакерэйдзінскі раён  (руск.) (бел. Заходне-Казахстанскай вобласці) у сям’і бедняка Сагырбая. Выхадзец з падроду Кызылкурт  (руск.) (бел. роду Байулы  (руск.) (бел. Малодшага жуза  (руск.) (бел..[2] З ранняга дзяцінства граў на домбры. Ва ўзросце 6 гадоў пад ціскам жорсткай галечы Курмангазы быў аддадзены ў пастухі. У родным ауле Курмангазы з захапленнем слухаў заезджых кюйшы, сярод якіх асабліва вылучаўся кюйшы Узак, які заўважыў у юным Курмангазы асаблівую цікавасць да музыкі і прадказаў яму вялікую будучыню. Ва ўзросце 18 гадоў Курмангазы пакінуў родны аул і пачаў жыццё вандроўнага кюйшы. Працягваў развіваць сваё майстэрства ў такіх вядомых дамбрыстаў, як Байжума, Баламайсан, Байбакты, Есжан і Шэркешэ.[3]

Курмангазы быў відавочцам народнага паўстання казахаў Букееўскай арды (1836—1838) пад кіраўніцтвам Ісатая Тайманава і Махамбета Утэмісава супраць хана Джангіра. Адзін з першых кюяў «Кішкентай» («Малы») — быў прысвечаны народнаму паўстанню. За адкрытую крытыку багатых падвяргаўся пераследам, неаднаразова быў зняволены ў турму. Сядзеў у турмах Уральска, Арэнбурга; існуюць звесткі, што яму даводзілася сядзець у Іркуцкай турме.

Маўзалей Курмангазы ў вёсцы Алтынжар, Астраханская вобласць

Вяршыняй творчасці Курмангазы з’яўляецца кюй «Сары-Арка» напоўнены светлай танальнасцю, які малюе карціну бязмежных прастораў казахскага стэпу. Асаблівыя прыёмы гульні Курмангазы, якія шмат у чым развіваюць музычную тэхніку таго часу, беражліва ўспрынялі і распрацавалі яго вучні і паслядоўнікі. Сярод іх былі Махамбет Утэмісаў, Дзіна Нурпеісава, Ергалі Есжанаў і іншыя.

У 1880 годзе Курмангазы, які стаў глыбокапаважаным аксакалам у народзе, пасяляецца ў мястэчку Сахма пад Астраханню, дзе збірае вакол сябе пераемнікаў па выканальніцкім мастацтве.

Памёр у 1889 ці 1896 годзе, пахаваны ў вёсцы Алтынжар цяперашняга Валадарскага раёна Астраханскай вобласці Расіі.

Ушанаванне памяці[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Курмангазы на казахскай банкноце наміналам 5 тэнге (1993).
  • 1934 — створаны Казахскі Акадэмічны аркестр народных інструментаў імя Курмангазы.
  • 1945 — Казахскай нацыянальнай кансерваторыі ў горадзе Алматы было прысвоена імя Курмангазы.
  • 1965 — заснавана Дзяржаўная прэмія Казахскай ССР імя Курмангазы.
  • 1967 — кампазітар Яўген Брусілоўскі напісаў сімфонію «Курмангазы» (Дзяржаўная прэмія Казахстана, 1967).
  • 1987 — Газіза Жубанава завяршыла працу Ахмета Жубанава па напісанні оперы «Курмангазы».
  • 1993 — у першым выпуску нацыянальнай валюты незалежнага Казахстана была выпушчана банкнота вартасцю 5 тэнге з выявай Курмангазы.
  • 2003 — пры сумесным удзеле Расіі і Казахстана было пачата будаўніцтва культурнага комплексу і сучаснага будынка музея. Цяпер гэта архітэктурны ансамбль з трох будынкаў, якія імітуюць вялікія белыя юрты, і велізарны гасцінічны комплекс. Тут жа адкрыта музычная школа дамбрыстаў.
  • 1998 — была выпушчана паштовая марка Казахстана, прысвечаная Курмангазы.
  • 2000 — быў адкрыты помнік Курмангазы ў Атырау.[4]
  • 2008 — у Астрахані быў усталяваны бронзавы конны помнік Курмангазы.[5] Помнік Курмангазы стаў падарункам урада Рэспублікі Казахстан да 450-гадовага юбілею Астрахані. Ён уяўляе сабой скульптуру каня, на якой сядзіць Курмангазы з домбрай у левай руцэ.
  • 2011 — бронзавы конны помнік вялікаму кюйшы Курмангазы быў узведзены ў Актау на плошчы Ынтымак.
  • 2012 — помнік Курмангазы быў устаноўлены ля будынка Казахскай нацыянальнай кансерваторыі ў Алма-Аце, якая носіць яго імя.
  • 2013 — у Атырау аркестр з тысячы музыкантаў, які выканаў кюі Курмангазы, увайшоў у казахстанскую Кнігу рэкордаў Гінеса.

Зноскі

  1. ↑ а б Kurmangazy Sagyrbayuly // Muziekweb Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ ҚҰРМАНҒАЗЫНЫҢ БІЗ БІЛМЕЙТІН СЫРЛАРЫ - Мұрағат|15 Қыркүйек 2011, 18:49(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 лістапада 2018. Праверана 8 лістапада 2018.
  3. ↑ Эрик Аубакиров. Он ранил в кровь свою босую душу Архівавана 11 сакавіка 2018.. // Ежедневная общественно-политическая республиканская газета «Экспресс К», 5 марта 2018 г.
  4. ↑ Информационно — Познавательный Сайт Города Атырау, Республика Казахстан. Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2012.
  5. ↑ Аргументы и факты — Открыт памятник Курмангазы — «АиФ Астрахань», № 51 (168) от 17.12.2008(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 кастрычніка 2009. Праверана 24 сакавіка 2009.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Алимжанов А. Юность Курмангазы // Курмангазы / Сб-к стат. под ред. А. Нысанбаева. Алма-Ата, 1998, с. 485—507
  • Аравин Ю. П. Новые материалы о Курмангазы//Вестник АН КазССР. Алма-Ата, 1961, с. 52-60
  • Аравин П. В. К вопросу о музыкальном стиле Курмангазы // Курмангазы / Сб-к стат. под ред А. Нысанбаева. Алма-Ата, 1998, с. 132—162
  • Байкадамова Б. Б. Функциональные основы темообразования в казахской домбровой музыке (на примере кюев Курмангазы). Автореферат канд. дисс. Ташкент, 1984, 22 с.
  • Бабалар сөзі: жүзтомдық Күй аңыздар / под ред . С. Қасқабасова. Т. 84. Астана, 2012 — c. 197—208
  • Васильев Г. «Сары-Арка» / Роман. Астана: Аударма, 2012 − 360 с.
  • Гизатов Б. «Его домбра звучала для народа». К 175-летию со дня рождения Курмангазы / Казахстанская правда. 7 сент., 1993
  • Джумакова У. Р. Кюи Курмангазы и проблемы казахской музыки 20 века // Курмангазы / Сб. статей под ред. А. Нысанбаева. А., 1998, с. 181—201
  • Жубанов А. К., «Курмангазы» (монография), Алматы, 1936.
  • Жубанов А. К., «Струны столетий», Алма-Ата, 1958.
  • Ирмуратов Х. Повесть о Курмангазы// Сб-к стат. под ред. А. Нысанбаева. Алматы, 1998 — с. 479—526
  • Кекільбай Ә. «Күй құдірет». Қурманғазының тұғанына 175 жыл / Егемен Казакстан. 11.09.1993
  • Кекільбай Ә. «Күй тәңірі» Қурманғазының тұғанына 175 жыл / Егемен Казакстан. 19.10.1993
  • «Кюй Курмангазы синхронно сыграли домбристы по всей стране» https://tengrinews.kz/music/kyuy-kurmangazyi-sinhronno-syigrali-dombristyi-vsey-strane-308039/
  • Нажимеденов Ж. Курмангазы // Курмангазы / сб-к стат. под ред А. Нысанбаева. Алма-Ата, 1998, с. 479—485
  • Шегебаев П. История казахской инструментальной музыки 19 века. Астана, 2008, 57 с.
  • Құрмангазы : жинақ (редактор Нысанбаев Ә. Н.) — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 1998 — 544 с.
  • Курмангазы. «Сары-Арка» (сборник 20 кюев), Алматы, Онер, 2001.
  • Құрмангазы: жинақ / құраст. Iзімұлы М. — Алматы : Арыс, 2004 — 320 с.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Курмангазы_Сагырбайулы&oldid=4345163"