Нагіма Хамзіеўна Айтматава

Нагіма Хамзіеўна Айтматава
Нагіма Хамзіеўна Айтматава
Нараджэнне	7 снежня 1904; Каракол, Пржэвальскі павет[d], Сямірэчанская вобласць, Туркестанскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя;
Смерць	10 жніўня 1971 (66 гадоў); Бішкек, Кіргізская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, СССР;
Муж	Torekul Aitmatov[d]
Дзеці	Чынгіз Тарэкулавіч Айтматаў, Q13165627? і Q112990667?

Нагіма Хамзіеўна Айтматава (татар.: Нәгыймә Хәмзә кызы Айтматова; кірг.: Нагыйма Хамза кызы Айтматова; 7 снежня, 1904, Каракол, Расійская імперыя — 10 жніўня, 1971, Бішкек) — грамадская дзеячка Кыргызстана, маці пісьменніка Чынгіза Айтматава.

Біяграфія

Нагіма Хамзіеўна Айтматава (нар. Абдулваліева) нарадзілася 7 снежня 1904 года ў горадзе Каракол (Пржэвальск) на Ісык-Кулі (Кіргізія). Яе бацька Хамза Абдуваліеў быў выхадцам Татарстана, займаўся гандлем. Яго радзімай была вёска Маскара ў Татарстане. Маці Газіза паходзіла з роду сібірскіх татараў. Хамза Абдуваліеў быў адукаваным чалавекам, даў добрую адукацыю сваім дзецям. Яго старэйшы сын Сабір вучыўся ў Швейцарыі, вярнуўшыся ў Каракол, арганізаваў у горадзе першы самадзейны тэатр, а Нагіма гуляла ў гэтым тэатры жаночыя ролі, што было дзёрзкім выклікам існуючым парадкам^[1].

Пасля рэвалюцыі Хамза Абдуваліеў пазбавіўся ўсёй сваёй маёмасці і пераехаў з жонкай у Ташкент, дзе неўзабаве яны і памерлі.

У 1925 годзе Нагіма Абдуваліева скончыла школу-гімназію, але з-за сацыяльнага паходжання дзверы навучальных устаноў для яе былі зачыненыя.

Нагіма пайшла на курсы стэнаграфістак і ўступіла ў камсамол, яе прызначылі загадчыцай аддзела Каракольскага камітэта камсамола. Яна выступала з палымянымі прамовамі супраць зняважанага становішча жанчыны на Усходзе.

У 1926 годзе Нагіму Абдуваліеву адправілі на камсамольскія курсы ў Пішпек (цяпер Бішкек), дзе яна сустрэла свайго будучага мужа Тарэкула Айтматава (руск.) (бел., кіраўніка аддзела прапаганды і агітацыі абкама ВКП(б). 3 верасня 1926 года Нагіма і Тарэкул зарэгістравалі свой шлюб^[2].

У пачатку 1927 года Тарэкул быў прызначаны адказным сакратаром абкама ВКП (б), а Нагіма — сакратаром гаркама камсамола Джалал-Абада.

У 1928 годзе нарадзіўся іх першынец, будучы пісьменнік Чынгіз Айтматаў. Усяго ў сям’і Айтматавых нарадзілася пяцёра дзяцей: у 1931 — другі сын Ільгіз, у 1934 — двайняты: сын Рэва (неўзабаве памёр) і дачка Люцыя (разам імёны збіраліся ў Рэвалюцыя), у 1937 — Дачка Разета.

У канцы 1920-х гадоў Нагіма Айтматава ўзначаліла рух па разняволенню жанчын-мусульманак. Смела выступала супраць калыму, шматжонства, ранніх шлюбаў, продажу дзяцей, дзяўчат і жанчын, супраць пераследу жанчын, якія знялі паранджу.

З 1935 года сям’я пражывала ў Маскве, дзе Тарэкул вучыўся ў Інстытуце чырвонай прафесуры. У 1937 годзе яго выключылі з партыі і яму пагражаў арышт. Тарэкул і Нагіма зразумелі, што трэба ратаваць дзяцей. Тарэкул адправіў жонку і чацвярых дзяцей у Кіргізію, у сяло Шэкер (руск.) (бел., да сваіх сваякоў.

Амаль усе мужчыны ў сямействе Айтматава ў гады рэпрэсій былі расстраляныя. 34-гадовая Нагіма апынулася ў цяжкім становішчы, бо на яе руках засталося чацвёра дзяцей: старэйшаму сыну Чынгізу было дзевяць гадоў, малодшай дачцэ — пяць з паловай месяцаў. Як жонку «ворага народа» яе не бралі на працу.

Уладкавацца на працу Нагіме дапамог намеснік начальніка райупраўлення па нарыхтоўках Ота Зюдэльман, немец па нацыянальнасці. Дзякуючы яму Нагіма Айтматава атрымала не толькі працу ўлікоўшчыцы, але і два пакоі ў бараку.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны Нагіме было асабліва цяжка. На сваю мізэрную зарплату яна магла купіць толькі адзін бохан хлеба.

Падчас вайны юны Чынгіз стаў працаваць сакратаром сельсавета, яму выдзелілі 30 сотак зямлі. Гародніна, выгадаваная на гэтай зямлі, дазволіла перажыць цяжкія гады. Брат Ільгіз, зусім яшчэ хлопчык, працаваў паштальёнам. У любое надвор’е ён разносіў аднавяскоўцам лісты з фронту. У пятнаццаць гадоў ён быў узнагароджаны медалём «за доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.».

Нагіма Айтматава марыла, каб у кожнага з яе дзяцей была цікавая прафесія і не хацела, каб яны займаліся палітыкай.

У 1947 годзе яна пераехала ў сяло Пакроўка (руск.) (бел., дзе была руская сярэдняя школа.

Усе сыны і дочкі Нагімы Хамзіеўны атрымалі вышэйшую адукацыю.

Нагіма Айтматава да канца свайго жыцця заставалася прыкладам і маральным аўтарытэтам для сваіх дзяцей і ўнукаў.

Глава з кнігі «Дочкі зямлі Кыргызскай», прысвечанай маці пісьменніка, пачынаецца словамі: «Нагіма Айтматава — маці, вялікая жанчына Кыргызстана, якая падарыла свету выдатных дзяцей».

Чынгіз Тарэкулавіч Айтматаў прысвяціў ёй сваю аповесць «Матчына поле», у якой ён, па яго словах «выказаў усё, што хацеў сказаць пра сваю маці»:

«Паклон маці нашай! Якой мужнасцю, мудрасцю і адданасцю свайму бацькоўскаму абавязку валодала яна! Усё лепшае ў нашым жыцці і лёсах нашых, уключаючы нашу адукацыю, было дасягнута дзякуючы яе працы і мужнасці.»

У артыкуле «Снягі на Манас-Ата» ён пісаў:" … будзь я скульптарам або мастаком, жыццё прысвяціў бы таму, каб стварыць вобраз жанчыны ваенных гадоў, у якім паспрабаваў бы выказаць у адзіным парыве ўсе свае пачуцці падзякі, захаплення, гонару і спагады да яе, да гэтай вялікай постаці дваццатага стагоддзя". «Маці — гэта пачатак Радзімы, Маці — гэта родная мова, Маці — гэта сумленне, смакаванае разам з матчыным малаком» (Ч. Айтматаў).

Памерла 10 жніўня 1971 года, пахавана на Ала-Арчынскіх могілках. У апошні шлях яе праводзілі самыя лепшыя кіргізскія акыны, якія спявалі плач-галашэнне па памерлай.

Дзеці Нагімы і Тарэкула Айтматавых

Чынгіз Айтматаў, пісьменнік.
Ільгіз Айтматаў (руск.) (бел. — вучоны, акадэмік. Доктар тэхнічных навук. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР і Дзяржаўнай прэміі Кіргізскай ССР.
Люцыя Айтматава — інжынер-энергетык, грамадскі дзеяч.
Разета Айтматава (руск.) (бел. — кандыдат фізіка-матэматычных навук, пераклала на кіргізскую мову і выдала канвенцыю па ліквідацыі ўсіх формаў дыскрымінацыі ў адносінах да жанчын. Прэзідэнт ГА «Цэнтр дапамогі жанчынам».

Памяць

4 лютага 1992 года рашэннем выканкама гарадскога Савета народных дэпутатаў горада Джалал-Абада цэнтральнай гарадской алеі было прысвоена імя Нагімы Айтматавай
У 2004 годзе ў Караколе, у гонар 100-годдзя Нагімы Айтматавай, яе імем была названая вуліца.
У 2007 годзе выйшла кніга «Дочкі зямлі Кыргызскай» К. А. Бектурганавай. Першая глава кнігі («Якая дорыць жыццё») пачынаецца з аповяду пра Маці — Нагіму Айтматаву^[3].
У студзені 2015 года ўрачыста адзначалася 110-гадовая гадавіна з дня нараджэння Нагімы Айтматавай. Урачыстасці, арганізаваныя татарска-башкірскім культурным цэнтрам «Туган тел» і дабрачынным фондам «Эне» («Маці»), прайшлі ў сталіцы Кіргізіі Бішкеку.
У маі 2015 года ў Казані выдадзена дакументальная кніга Ф. Байрамавай (руск.) (бел., прысвечаная Нагіме Айтматавай, «Ана» («Маці»).

Крыніцы

↑ Нагима Айтматова с детьми (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.
↑ Нагима Абдувалиева, мать Чингиза Айтматова (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.
↑ Дочери земли кыргызской (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.

Літаратура

Айтматова Р. А 37 Белые страницы истории: (Мои воспоминания). — Б.: ОсОО «V.R.S. Company», 2013. — 268 с. ISBN 978-9967-27-080-0
Бектурганова Кульбюбю Арыковна. Дочери земли кыргызской. — Б.: «Бийиктик», 2007. — 336 с. + 16 с. + 0,025 вкл. ISBN 978-9967-13-319-8

Спасылкі

[Нагима_Айтматова_с_детьми-1] Нагима Айтматова с детьми (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.

[Нагима_Айтматова,_мать_Чингиза_Айтматова-2] Нагима Абдувалиева, мать Чингиза Айтматова (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.

[Дочери_земли_кыргызской-3] Дочери земли кыргызской (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2020. Праверана 6 мая 2020.

[1]

[2]

[3]