Памесны сабор

Памесны (грэч. τοπικαί σύνοδοι), ці прыватны (лац.: S. particulares) сабор — збор епіскапаў і іншых іерархаў Памеснай царквы ў праваслаўных, рыма-каталіцкай, армянскай і ў іншых здаўна існуючых ўсходніх цэрквах. Памесны сабор склікаецца ў межах якой-небудзь адной самастойнай (аўтакефальнай) царквы ці вызначанай яе вобласці (краіны, дзяржавы, мясцовасці, правінцыі) для вырашэння пытанняў і спраў, якія ўзнікаюць у межах датычна веравучэння, ладу, кіравання і дысцыпліны.

Назва

Саборы называюцца:

• па гарадах, у якіх яны адбываліся (Анкірскі, Антыяхійскі, Базельскі, Лаадыкійскі і інш.)
• па геаграфічнаму становішчу цэркваў, прадстаўнікі якіх у іх удзельнічалі (сабор ўсходняй царквы, сабор заходняй царквы),
• па назвах цэркваў, у строй якіх яны ўваходзілі (сабор канстанцінопальскай царквы, Антыяхійскай, карфагенскай і г.д.),
• па імёнах краін, дзе збіраліся (іспанскія, малаазійскія),
• па народнасцях (саборы рускай, сербскай, румынскай цэркваў),
• па рэлігіям (саборы праваслаўнай, рыма-каталіцкай, армянскай, лютэранскай цэркваў),
• па тытулах старшыняў ці касцёльных устаноў (патрыяршыя, мітрапалічыя, манастырскія, епархіяльныя),
• па складзе членаў (архірэйскія, народна-царкоўныя, змешаныя),
• па іх ліку (вялікія, малыя, меншыя), па працягласці (часовыя, пастаянныя).

Гісторыя

Практыка склікання царкоўных сабораў ўзнікае ўжо ў старажытнай царквы і бярэ свой пачатак з Іерусалімскага сабора каля 49 года на які сабраліся апосталы для вырашэння пытанняў выканання ахрышчанымі язычнікамі патрабаванняў Майсеева закона (Дз. 15). Самыя першыя з вядомых мясцовых сабораў праводзіліся ў II стагоддзі, а да IV стагоддзя сход епіскапаў пэўнай правінцыі стаў звыклым спосабам царкоўнага кіравання. Правілы некаторых памесных сабораў старажытнай царквы, якія выказалі агульнацаркоўную правасвядомасць, былі, аднак, прынятыя праваслаўнай, рыма-каталіцкай і армянскай цэрквамі ў склад агульнацаркоўнага заканадаўства і таму прызнаюцца і ў цяперашні час крыніцай права. Ва ўсіх праваслаўных памесных цэрквах такім аўтарытэтам карыстаюцца правілы памесных сабораў:

• Анкірскага (314),
• Неакесарыйскага (315),
• Гангрскага (каля 340—376),
• Антыяхійскага (341),
• Лаадыкійскага (364),
• Кардыкійскага (347),
• Карфагенскага (318),
• Канстанцінопальскага 394, 864 і 879 гг.

У рымска-каталіцкай царквы такім жа аўтарытэтам карыстаюцца першыя сем з пералічаных сабораў і яшчэ Эльвірскі сабор (у Іспаніі, каля 300 г.). Гістарычнае значэнне мясцовых сабораў у развіцці царкоўнага права ацэньваецца па ступені іх уплыву на царкоўнае жыццё..

Юрысдыкцыя

Да кампетэнцыі памеснага сабора ставяцца ўсе справы, што тычацца мясцовай (памеснай) царквы, прытым яны павінны вырашацца ў адпаведнасці з агульнацаркоўнымі дагматамі і канонамі, якія вызначаюцца на Сусветных саборах; у адваротным выпадку памесная царква рызыкуе адпасці ад кафалічнага адзінства.

Памесны сабор складаецца з архіпастыраў, прадстаўнікоў духавенства, законнікаў і свецкіх. Каб пастановы сабора мелі законную сілу, у яго складзе павінна быць не менш чым 3 іерарха - 1 мітрапаліт і 2 епіскапа. Старшынства на памесным саборы належыць першаму епіскапу мясцовай Царквы. Першаіерарх абіраецца і пастаўляецца саборам залежных ад яго епіскапаў; у выпадку неабходнасці падлягае іх суду. Склад і рэгламент памеснага сабора ўсталёўваюцца самімі памеснымі цэрквамі.

Сабор не мае перыядычнасці ў сваім скліканні. Ён склікаецца ў залежнасці ад наспелай неабходнасці па адпаведным рашэнні, якое павінен прымаць Архірэйскі сабор, або, у выключным выпадку, Патрыярх (Месцаахоўнік) і Святы Сінод. Выключным выпадкам, які дае права месцаахоўніку і Святому Сіноду прыняць рашэнне аб скліканні Памеснага Сабору, з'яўляецца смерць Свяцейшага Патрыярха. Паўнамоцтва памеснага сабора:

• тлумачыць царкоўнае вучэнне,
• вырашаць кананічныя, богаслужбовыя і пастырскія пытанні,
• кананізаваць святых,
• вызначаць і карэктаваць прынцыпы адносін паміж Царквой і дзяржавай.
• судовая установа (вышэйшая інстанцыя пры разглядзе спрэчак паміж епіскапамі пра межы іх абласцей, па скаргах клірыкаў на чужога архірэя і па скаргах на епіскапаў з абвінавачваннем іх у дзеяннях, несумяшчальных з вартасцю архірэйскага сану; для вернікаў і клірыкаў, у дачыненні якіх епіскап вымавіў прысуд пра іх адлучэнне — апеляцыйная інстанцыя). Памесны сабор з'яўляецца апошняй інстанцыяй, паўнамоцнай разглядаць дагматычныя і кананічныя адступлення ў дзейнасці Патрыярха.

Выключнай прэрагатывай памеснага сабору з'яўляецца абранне Патрыярха.

Універсалісцкі цэнтралізм Рымска-каталіцкай царквы выключае тую ступень самастойнасці мясцовых цэркваў, якая існуе ў праваслаўі, і, адпаведна, наяўнасць памесных аўтакефальных цэркваў, таму ў каталіцызме мясцовыя царкоўныя саборы не мелі таго статусу і значэння, якое надаецца Памесным саборы ў праваслаўі.

Гл. таксама

• Сусветны сабор
• Архірэйскі сабор
• Аб’яднальны сабор украінскіх праваслаўных цэркваў