Пачаіўская лаўра

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Манастыр
Свята-Успенская Пачаіўская лаўра
Свято-Успенська Почаївська Лавра
Почаївську Лавру видно здалеку.jpg
50°00′18″ пн. ш. 25°30′24″ у. д.HGЯO
Краіна Flag of Ukraine.svg Украіна
Горад Пачаіў
Канфесія Праваслаўе
Епархія Цярнопальская
Тып Мужчынскі
Архітэктурны стыль барока
Першае згадванне 1527
Дата заснавання 1771
Вядомыя насельнікі прападобны Іоў Пачаіўскі, прападобны Амфілохій Пачаіўскі
Рэліквіі і святыні Пачаіўская ікона Божай Маці
Сайт pochaev.org.ua
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Свята-Успенская Пачаіўская лаўра — мужчынскі манастыр Украінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата ў горадзе Пачаіў Цярнопальскай вобласці Украіны, са статусам лаўры. Самая вялікая праваслаўная святыня Валыні і ўсёй Заходняй Украіны, другая, пасля Кіева-Пячэрскай лаўры ва Украіне. Доўгі час існавала як уніяцкая базыльянская абіцель. На тэрыторыі Лаўры размешчана Пачаіўская духоўная семінарыя.

Першы праваслаўны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

Паводле легенды XIX ст., манастыр заснавалі манахі Кіева-Пячэрскага манастыра, якія ўцяклі з Кіева з-за нападу татараў у 1240 г. Упершыню абіцель згадваецца ў дакументах у 1527 г.

Калі ў 1596 г. была абвешчана Брэсцкая царкоўная унія, манастыр рашуча выступіў супраць. У 1597 г. украінская шляхцянка Ганна Гойская падарыла манастыру цудатворны абраз Маці Божай, якую прывёз на Валынь у 1559 г. грэцкі мітрапаліт Неафіт. Росквіт манастыра звязаны з дзейнасцю ігумена Іова Пачаеўскага (1550—1651 г.), які змяніў абіцель — увёў абшчыннае жыццё манахаў, атачыў святыню агароджаю, стварыў друкарню. У 1649 г. за кошт Фёдара і Евы Дамашэўскіх быў узведзены каменны храм у манастыры. Адна са святынь — Пачаеўскі абраз Божай Маці ў 1675 г. дзякуючы малітве да гэтага абраза турэцка-татарскія заваёўнікі адступілі ад манастыра.

Уніяцкі перыяд[правіць | правіць зыходнік]

З 1713 да 1832 гг. Пачаіўскі манастыр належаў да грэка-каталіцкай царквы, да чыну святога Васіля Вялікага (васіліянскага).

Стан збудаванняў манастыра патрабаваў рэканструкцыі. Пасля шматлікіх нарад для перабудовы манастыра быў прыняты праект архітэктара з Сілезіі Яна Готфрыда Гофмана — прадстаўніка барока. 20 лютага 1771 г. Ян Готфрыд Гофман заключыў кантракт на будаўніцтва новага храма. 3 ліпеня 1771 г. быў урачыста закладзены першы краевугольны камень. У 1791 г. скончылі пабудову манастыра, 8 верасня вобраз быў урачыста ўнесены ў новую святыню 8 верасня 1773 г. епіскапам Сільвестрам Рудніцкім (пасля прызнання цудатворнай Папам рымскім Кліментам XIV) быў каранаваны абраз Маці Божай у драўлянай капліцы, збудаванай па праекце камянецкага каменданта Яна дэ Вітэ.

Перабудову храма і кляштара базыліянаў у Пачаіве аплаціў у 1771 г. Мікалай Васіль Патоцкі (як заснавальнік быў пахаваны, паводле тагачаснага звычаю, у крыпце пад храмам, злева ад галоўнага ўваходу). Таксама ён даў манастыру 200 тыс. злотых, меў у манастыры свой дом, якому завяшчаў сяло Срэбнае і ўсю ўласнаю маёмасць.

Манастыр больш за ўсё быў разбудованы, калі належаў да базыльянскага чыну. У прыватнасці, быў збудаваны галоўны храм Лаўры — Свята-Успенскі. У агульных рысах праект сабора падрыхтаваў Ян Готфрыд Гофман — яго лічаць аўтарам праекта. Далейшую працу па будаўніцтве храма ажыццяўлялі львоўскія дойліды і скульптары — браты Пётр (і Мацвей Палеёўскія, прымаў удзел архітэктар Францыск Ксаверый Кульчыцкі, пад кіраўніцтвам якога пабудавалі на працягу 1771—1783 гг. трапезную, сфармавалі пад Успенскім саборам тэрасу з парапетам. Агульная кампазіцыя комплексу — тэрасная, будынкі размешчаны на схілах з паступовым павышэннем да галоўнага акцэнту — Успенскага сабора. Галоўны фасад ўпрыгожваюць дзве вежы пад вуглом 45° да галоўнай восі, падкрэслівае ўсефасаднасць сабора — характэрную рысу ўкраінскіх цэркваў. Першасны алтар падобны на каталіцкі, з калонамі і статуямі на іх (захаваўся малюнак алтара Успенскага сабора, аўтар — Тарас Шаўчэнка, 1846 г.). У цэлым кампазіцыя з адным цэнтральным купалам на васьмерыцы і двума бакавымі вежамі падобная на кафедральную царкву ў Холме і сугучная лепшым узорам барока. Асаблівасцю Успенскага сабора з’яўляецца яго арыентацыя алтаром на поўнач, а не на ўсход.

У 1807—1810 гг. Лука Далінскі афармляў інтэр’ер Успенскай царквы: абразы для іканастаса, вялікіх і бакавых прыдзелаў, роспісы «цудаў Хрыстовых» на пілястрах, насценны жывапіс, звязаны з гісторыяй манастыра (заменены па ўказанні цара Аляксандра II у 1861 г.).

Падчас паўстання 1830—1831 гг. манахі добразычліва паставіліся да паўстанцаў: дапамаглі правіянтам, коньмі, фуражом, грашыма; 9 манахаў-васіліян, 45 манастырскіх падданых далучыліся да паўстанцкага войска. Адным з ігуменаў у гэты перыяд быў Геранім (Дунаеўскі).

Сіналальны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

25 кастрычніка 1831 г. царскім урадам Расійскай імперыі манастыр быў перададзены праваслаўнаму духавенству (у манастыры размясцілася кафедра Валынскай праваслаўнай епархіі). У 1833 г. манастыр атрымаў статус лаўры з прысваеннем чацвёртага месца ў ліку існуючых у Расійскай імперыі. У Сінадальны перыяд свяшчэннаархімандрытамі Пачаіўскай Лаўры былі валынскія, а ў 1840-1860-х гг. — варшаўскія праваслаўныя архірэі. У пачатку 1840-х гг. Лаўра была месцазнаходжаннем Астрожскага вікарыя.

У саборным храме Успення Божай Маці былі зробленыя дзве бакавыя прыбудовы: адна ў 1842 г. у імя святога Мікалая Цудатворца, іншая ў 1859 г. у гонар святога Аляксандра Неўскага. Над царскімі варотамі ў Зорным ківоце змясцілі цудатворны Пачаіўскі абраз Божай Маці. У пячорным храме Святой Тройцы ў срэбнай рацы, аздобленай у 1842 г. графіняй Ганнай Аляксееўнай Арловай-Чэсменскай, спачывалі мошчы прападобнага Іоа Пачаіўскага. Пры лаўры была іканапісная майстэрня, школа для навучання розным рамёствам, тры гасцініцы, бальніца для паломнікаў.

Манастыр стаў апорай русіфікацыі рэгіёну, пасля ўказа Мікалая II у 1905 г. — цэнтрам дзейнасці чарнасоценцаў. У прыватнасці, тут друкавалі антыўкраінскі «Пачаеўскі лісток» — выданне Саюза рускага народа.