Паўночны саюз

Паўночны саюз 1699—1700 гадоў — заключаны паміж Рускім царствам, Рэччу Паспалітай, Даніяй і Саксоніяй супраць Швецыі у выніку расійскай дыпламатычнай місіі ў Еўропу (Вялікае пасольства). У прыватнасці, быў заключаны дагавор паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай.

Гісторыя

Першыя асновы Паўночнага саюза былі закладзены тайным Раўскім пагадненнем Пятра I з польскім каралём і саксонскім курфюрстам Аўгустам II у 1698 годзе.

Прыехаўшы ў Маскву, Пётр у глыбокай тайне прыступіў да перамоў з дацкім пасланцам. Перамовы завяршыліся заключэнні дагаворы паміж Расіяй і Даніяй паводле якога ў выпадку нападу на адно з дагаворных дзяржаў іншае павінна прыйсці на дапамогу не пазней трох месяцаў. У сепаратных артыкулах гэтага дагавора паказвалася, што пад «нападнікам» і «абражальнікам» мелася на ўвазе Швецыя. Пётр запатрабаваў падпісання ў дагаворы асобага пункта пра тое, што вайна будзе весціся саюзнікамі сумесна да самага яе заканчэння. Перад гэтым, 14 верасня 1699 года, у Дрэздэне, паміж Аўгустам II і Фрэдэрыкам IV быў таксама заключаны саюзны дагавор, накіраваны супраць Швецыі.

Адначасова, для перамоў пра саюз у Маскву прыехалі прадстаўнікі Аўгуста II — генерал Карлавіч і Паткуль. У выніку 21 лістапада 1699 года быў падпісаны Праабражэнскі саюзны дагавор з Аўгустам II як саксонскім курфюрстам (Рэч Паспалітая далучылася да Паўночнага саюза толькі ў 1704 годзе). Дагаворам усталёўвалася «верная і пастаянная дружба і суседства» і ўзаемныя абавязацельствы ў агульнай вайне супраць шведаў. Дагавор прадугледжваў ліквідацыю шведскага панавання над усходняй Прыбалтыкай і перадачу Ліфляндыі і Эстляндыі Аўгусту II, а Інгрыі і Карэліі — Расіі. Пасля чаго Аўгуст II пачаў вайну і павёў свае войскі на захоп Рыгі.

Да гэтага моманту і дацкі кароль ратыфікаваў уведзены Пятром пункт саюзнага дагавора, чым і пацвердзіў саюз. 30 красавіка 1700 года дагавор з Даніяй ратыфікаваў і Пётр. Гэта быў першы выпадак уласнаручнага падпісання рускім царом дыпламатычнага акту, замест старажытнага звычаю цалаваць крыж.

Гэта дазволіла Расіі пачаць барацьбу за выхад да Балтыйскаму мору, прыняўшы ўдзел у Паўночнай вайне 1700—1721 гадоў, пасля падпісання Канстанцінопальскага мірнага дагавора з Турцыяй.

Да пачатку Паўночнай вайны саюз уяўляў сабой трохбаковае пагадненне Расіі, Саксоніі і Даніі. Саюзнікі абавязаліся таксама імкнуцца прыцягнуць да яго брандэнбургскага курфюрста (будучага прускага караля).

У самым пачатку баявых дзеянняў з саюза выйшла Данія (1700 год), затым у 1706 годзе польскі кароль і саксонскі курфюрст Аўгуст II склаў мірнае пагадненне са Швецыяй, выйдучы з вайны. Пасля гэтага Расія працягвала весці баявыя дзеянні са Швецыяй ужо без саюзнікаў. Але ў 1709 годзе пасля бліскучай перамогі рускіх войскаў пад Палтавай над шведамі на чале з каралём Карлам XII саюз быў адноўлены. Падчас спаткання Пятра I і Аўгуста II быў падпісаны 20 кастрычніка 1709 года Торунскі саюзны дагавор, які павінен быў замяніць усе ранейшыя дагаворы. У дагаворы ўпершыню з'явілася новая ўмова: не толькі Інгерманландыя, але і Эстляндыя з горадам Рэвель павінны былі па выніках вайны са шведамі перайсці да Расіі.

У Торуні вяліся таксама перамовы з Даніяй, якія завяршыліся падпісаннем Капенгагенскага саюзнага дагавора 1709 года, якім аднаўляўся і пацвярджаўся руска-дацкі саюз.

Пры спатканні Пятра I з прускім каралём Фрыдрыхам I быў заключаны Марыенвердэрскі дагавор 1709 года пра абарончы саюз. Пазней, у 1714 годзе, Прусія актыўна далучылася да Паўночнага саюза.

На наступных этапах Паўночнай вайны да Паўночнага саюза часова далучыліся і іншыя дзяржавы — Мекленбург і Гановер.

Да канца вайны адносіны паміж саюзнікамі пагоршыліся. Данія і Рэч Паспалітая прыступілі да сепаратных перамоў са Швецыяй. Толькі Расія бесперапынна несла на сабе ўвесь цяжар вайны. Распад Паўночнага саюза не перашкодзіў Пятру скончыць вайну цудоўным для Расіі Ніштацкім мірным дагаворам 1721 года.