Птушка шчасця (драўляная цацка)

Птушка шчасця

Птушка шчасця — драўляная цацка ў выглядзе птушкі, вырабленая з дапамогай разьбы па дрэве. Элемент паморскага рамёства.

Гісторыя

Асноўным месцам паходжання лічыцца Архангелагародская губерня, у якую да ХХ стагоддзя ўваходзілі тэрыторыі сучасных Мурманскай, Архангельскай абласцей, беломарскія раёны рэспублікі Карэліі і Ненецкай аўтаномнай акругі (Памор'е, Паморскі край). Адна з арыгінальных назваў цацкі «Паморскі галубок». У 60-х гадах XX стагоддзя мастацтва вырабу было практычна згублена. Носьбітам і адраджальнікам традыцыі вырабу птушак быў майстар Марцін Піліпавіч Фац'янаў з вёскі Селішча Лешуконскага раёна Архангельскай вобласці. У вёсцы адкрыты невялікі музей, прысвечаны яго творчасці. Пасля некалькіх публікацый у цэнтральных СМІ і часопісах, аб творчасці майстра, промысел па вырабе «птушкі шчасця» быў адноўлены на архангельскім прадпрыемстве «Беламорскія ўзоры».

Паводле апісання вядомага даследчыка рускай этнаграфіі Сяргея Максімава, у XIX стагоддзі, падвешаная да столі птушка са шчэпы была абавязковым атрыбутам паморскага дома. Ён згадвае, што такіх галубкоў рабілі паморския стараабрадцы ў сваіх скітах, а таксама мурманскія прамыслоўцы: «Тут тыя ж галубкі з лучынак — майстэрства ўмелых скітнікаў, прымацаваныя да столі дзеля ўпрыгожвання».

У дарожных нататках па поўначы Расіі і Нарвегіі «За чароўным калабком» Міхаіл Прышвін, апісвае галубка так: «Я ў чыстым пакоі заможнага памора. Пасярод яе звешваецца выразаны з дрэва, афарбаваны ў сізую фарбу галубок». У апавяданні М. Прышвіна «Па Маймаксе» ён згадвае птушку, апісваючы старога-памора: «А то вось я сфатаграфую яго, і ён павесіць партрэт у „чыстым“ пакоі над столікам з чыстым абрусам. На яго будуць глядзець з кута вялебныя Засіма і Савацій, а са столі — выразаны з дрэва і афарбаваны ў сінюю фарбу галубёначак — „накшталт як бы Святы дух“». З вышэйпрыведзенага тэксту можна зрабіць выснову аб сакральным прызначэнні голуба, звязанага з вобразам Святога духа. У сувязі з гэтым сучаснае ператварэнне сакральнага сімвала памор'я ў звычайны сувенір не зусім карэктна, так як разбурае спрадвечную сутнасць і духоўнае прызначэнне артэфакта. Вобраз голуба — гэта глыбокі сімвал надзеі, а не проста ўпрыгожванне або драўляная цацка, як спрабуюць прадставіць некаторыя даследчыкі.

У савецкай этнаграфіі таксама можна знайсці апісанне голуба. У канцы 20-х гадоў XX стагоддзя этнограф Ніна Гаген-Торн ў апавяданні «Шлях на Поўнач» так апісвае птушку: «Я спынілася уражаная, шырокае акно ззяла блакитнай ліштвай. За ёй блішчалі сярэбраныя акіянскія далі, а на фоне іх покачващся прывешаны на вяровачцы да аконнага ліштва разьбяны карабельчык. Ён быў так па-майстэрску выразаны і абсталяваны, што, здавалася, прыплыщ сюды з акіяна, цудам не павялічыўшыся, і павіс на акне. Па баках яго пагойдваліся на такіх жа шнурочках рэзаныя з тонкіх габлюшак птушкі. Адна, распусціўшы рознакаляровы хвост, павярнула галаву да мора; іншая, з дзявочым тварам і ў высокай кароне, глядзела ў пакой, склаўшы на грудзях ярка-сінія крылы».

Даследчык Іван Масееў лічыць, што «паморскі стараверскі „галубок“ — артэфакт этнічных і рэлігійных вераванняў паморскага народа».

Птушку падвешвалі пад столлю ў пярэднім, «чырвоным» куце вясковай святліцы, дзе размяшчаўся стол з лаўкамі. Калі на яго ставілі кіпячы самавар, разьбяная птушка, падпарадкоўваючыся токам гарачага паветра, павольна і ўрачыста круцілася вакол восі... Глухарка Марціна Філіповіча была выраблена з вялікім намаганнем і выпраменьвала сардэчнасць. Ён асцярожна дзьмуў на яе драўляныя пёры, і птушка паварочвалася па крузе, нібы аглядала свае ўладанні. У залацістую фактуру сасновай драніцы выдатна ўпісваліся чырвоныя і чорныя рыскі. Такое спалучэнне фарбаў надавала рэчы асаблівы, «мезенскі» каларыт. У руках іншага народнага майстра з Архангельскай вобласці, Аляксандра Іванавіча Петухова, традыцыйны галубок з дранкі, што выконваўся заўсёды гранічна проста, лаканічнымі прыёмамі разьбы, ператварыўся ў сапраўдную скульптуру. Масіўнае тулава, мудрагеліста выгінутыя крылы, карона на галаве. Працы А. Петухова ўпрыгожваюць многія выставы. Майстар нібы дэманструе прыгажосць матэрыялу, падбіраючы тэкстуру драўняных слаёў пад апярэнне птушкі, падкрэсліваючы ёю форму тулава, галавы, хваста.

За параўнальна кароткі тэрмін вытворчасць драўлянай «птушкі шчасця» было асвоена рамеснікамі ў многіх рэгіёнах і цяпер вядзецца не толькі па ўсёй Расіі, але і ва Украіне, Беларусі, Літве і Чэхіі.

Птушка шчасця вешалася ў доме ў якасці абярэга, захавальніка хатняга агменю і дабрабыту.

Выраб

Вырабляецца з суцэльнага бруска, трэскі, без прымянення клею і крапежных элементаў, шляхам нарэзкі тонкіх пялёсткаў і спецыяльнага метаду выгінання, пялёсткі атрыманых крылаў і хваста могуць злучацца ніткамі. Звычайна робіцца з дрэва хвоі, елі, піхты або сібірскага кедра.

Літаратура

• Максимов Сергей. «Год на Севере». 3-е изд., доп.-СПб.: Тип А. Траншеля, 1871.-690 с.
• Чекалов А. К. «Народная деревянная скульптура русского Севера» Искусство, 1974. стр 189
• Иван Мосеев. «Бренды покидают Поморье» Бизнес-класс-архангельск (21 января 2008 года)
• «Поморская птица счастья: миф или мистификация?» Журнал «Поморская столица» (06/2004)

Спасылкі

• Брэнды пакідаюць Памор'е
• Птушка шчасця (недаступная спасылка)

(архіўная копія)