Украінізацыя

Украінізацыя — палітыка прасоўвання і ўкаранення элементаў украінскай мовы і ўкраінскай культуры, у розных сферах жыцця.

Украінізацыя 1920—1930-х гадоў з’яўлялася састаўным элементам агульнасаюзнай кампаніі карэнізацыі.

Савецкая ўкраінізацыя 1920—1930-х гадоў

Падчас грамадзянскай вайны ў 1917-1920 гадах на поўдні былой Расійскай імперыі быў арганізаваны шэраг урадаў, якія ставілі сваёй мэтай пабудову незалежнай украінскай дзяржавы. Аднак, на большай частцы сучаснай тэрыторыі Украіны да ўлады прыйшлі бальшавікі. З мэтай замацавання улады, бальшавікі ўзяліся за рэалізацыю праграмы карэнізацыі — замены рускай мовы на мовы нацыянальных меншасцяў у адміністрацыі, адукацыі і сферы культуры. На Украіне гэтая праграма атрымала назву ўкраінізацыі. У красавіку 1923 года XII з’езд РКП (б) абвясціў карэнізацыю афіцыйным курсам партыі ў нацыянальным пытанні. У тым жа месяцы VII канферэнцыя КП (б) У заявіла аб палітыцы ўкраінізацыі, што ўкраінскія ЦВК і Саўнаркам адразу ж аформілі дэкрэтамі. Было прынятае рашэнне аб украінізацыі дзяржструктур і прадпрыемстваў, якую планавалася скончыць да 1 студзеня 1926 года. Усе рабочыя і служачыя прадпрыемстваў і ўстаноў былі абавязаны вывучыць украінскую мову пад пагрозай звальнення з працы.

З дзяржаўнага архіва Луганскай вобласці:

«Подтвердить, что на службу можно принимать только лиц, владеющих украинским языком, а не владеющих можно принимать только по согласованию с Окружной комиссией по украинизации». Р-401 оп.1,д.82 Президиум Луганского Окр. исполкома: «Подтвердить сотрудникам, что неаккуратное посещение курсов и нежелание изучать украинский язык влечет за собой их увольнение со службы». Р-401, оп.1, дело 72.

У ліпні 1930 года прэзідыум Сталінскага акрвыканкама прыняў рашэнне «прыцягваць да крымінальнай адказнасці кіраўнікоў арганізацый, фармальна адносяцца да ўкраінізацыі, якія не знайшлі спосабаў украінізаванай падначаленых, якія парушаюць дзеючае заканадаўства ў справе ўкраінізацыі». Украінізаваліся газеты, школы, ВНУ, тэатры, установы, надпісы, шыльды і т. д. У Адэсе, дзе навучэнцы-ўкраінцы складалі менш за трэць, былі ўкраінізаваныя ўсе школы. У 1930 г. на Украіне заставаліся толькі 3 вялікія рускамоўныя газеты.

Украінізацыя часоў нямецкай акупацыі

Двухмоўны плакат нямецкіх акупацыйных уладаў на нямецкай і ўкраінскай мовах, які паведамляе аб адпраўцы моладзі на працу ў Германію. Кіеў. 31 мая 1943 года.

У Харкаўскім Дзяржаўным архіве (ГАХО) на вул. Універсітэцкай захоўваецца загад № 24/5-6 обер-бургамістра горада Харкава Крамарэнка ад 9 сакавіка 1942 г.:

«Уже пятый месяц над свободным городом рядом с победоносным германским знаменем развевается наше родное жёлто-голубое украинское знамя как символ новой жизни, нового возрождения нашей матушки-родины. Однако, к большому сожалению и стыду для всех нас — украинцев, всё ещё остаётся кое-где позорное большевистское наследие. К большому стыду для всех нас, и к вполне понятному гневу украинского населения, приходится слышать в некоторых учреждениях, даже в районных управах, разговоры на русском языке со стороны представителей власти. Позор за это тем, кто становится свободным гражданином освобождённой родины. Позор и не место с нами тем, кто брезгует своим родным языком. Мы этого не допустим, этого не может быть. Поэтому приказываю категорически запретить в дальнейшем кому-либо из представителей власти разговоры на русском языке в рабочее время в учреждениях».

Обер-бургомистр города Харькова Крамаренко, зам. Л. Э. Кублицкий-Пиотух.

16 марта 1942 года.[1] Архівавана 16 студзеня 2008.

Літаратура

• Тези ЦК КП(б)У про підсумки українізації. Вид. ЦК КПЗУ. Л. 1926;
• УССР — Нар. Комісаріят Освіти. Українізація радянських установ (декрети, інструкції і матеріяли). X. 1926 — 27;
• Хвиля А. Национальный вопрос на Украине. X. 1926;
• Затонський В. Національна проблема на Україні. X. 1926 Архівавана 21 красавіка 2013.;
• Українізація ВУЗ-ів, ж. Шлях Освіти, ч. 1, 1926;
• Затонський В. Матеріяли до укр. нац. питання, ж. Більшовик України, ч. 6. 1927;
• Каганович Л. Українізація партії і боротьба з ухилами, газ. Вісті ВУЦВК за 27. 9. 1927;
• Шумський О. Ідеологічна боротьба в укр. культ. процесі, ж. Більшовик України, ч. 2. X. 1927;
• Скрипник М. Ст. і промови, тт. І, II, IV і V. X. 1929 — 31; Будівництво Радянської України. Зб. вип. І (За ленінську нац. політику) і II (Госп. та культ. будівництво). X. 1929;
• Диманштейн С. Идеологическая борьба в национальном вопросе. ж. Революция и Национальности, ч. 3. 1930;
• Косіор С. За ленінську нац. політику. X. 1930;
• XI З'їзд КП(б)У, стенографічний звіт. X. 1930;
• Гірчак Є. Бойові проблеми нац. культури, ж. Більшовик України, ч. 5. X. 1931;
• Хвиля А. Пролетаріят і практичне розгортання культ.-нац. будівництва, ж. Більшовик України, чч. 13 — 14. X. 1931;
• Нац. питання. Хрестоматія з методичними вказівками. Упорядник Б. Борев. X. 1931;
• Majstrenko I. Borotbism. A Chapter in the History of Ukrainian Communism, 1954 Архівавана 21 красавіка 2013.;
• Культ. будівництво в Укр. РСР. К. 1959;
• Borys Ju. The Russian Communist Party and the Sovietization of Ukraine. Стокгольм 1960;
• Дзюба І. «Українізація та її розгром», в кн. «Інтернаціоналізм чи русифікація?» Мюнхен 1968;
• Кошелівець І. Микола Скрипник. Мюнхен 1972 Архівавана 21 красавіка 2013.;
• Скрипник М. Ст. і промови з нац. питання. Мюнхен 1974 Архівавана 21 красавіка 2013.;
• Гришко В. Укр. націонал-комунізм на іст. пробі доби українізації (1923 — 33). ж. Сучасність, ч. 12. 1978.
• Коллекция материалов по теме Архівавана 21 мая 2011.
• Первоисточники по истории Украины Архівавана 3 студзеня 2007.
• Доклад МИДа Российской Федерации о положении русского языка на Украине Архівавана 30 верасня 2007.
• В. Алексеев, зам.пред. Комитета Верховной Рады по вопросам свободы слова и информации. Русофобия как основной фактор деградации Украины Архівавана 16 студзеня 2008.