Х (трамвайны вагон)
| Х | |
|---|---|
 Вагон-помнік Х ля Віцебскага трамвайнага дэпо | |
| Вытворца | УКВЗ і МВЗ |
| Адзінак пабудавана | больш за 2 000 |
| Год праекта | 1925 |
| Гады выпуску | 1928—1941 |
| Характарыстыкі | |
| Максімальная хуткасць | 40 км/г |
| Маса | 12,65 т |
| Месцаў для сядзення | 24 або 16 |
| Поўная змяшчальнасць | 100 (8 чал/м²) |
| Тып кантролера | К5А |
| Тып тормаза | электрамагнітныя і механічныя кранштэйнавыя тормазы |
| Напружанне сеткі | 550 В |
| Напружанне бартавой сеткі | 24 В |
| Колькасць дзвярэй | 2 |
| Асвятленне салона | лампы напальвання |
| Дзяжурнае асвятленне | лампы напальвання |
| Габарыты | |
| Каляіна | 1000, 1435, 1524 мм |
| Даўжыня |
10270 (па буферах), 9565 (па кузаве) мм |
| Шырыня | 2464 (звонку) мм |
| Вышыня | 3274 (ад галоўкі рэйкі да верха даху) мм |
| База | 2700 мм |
| База цялежкі | 2700 мм |
| Рухавікі | |
| Тып рухавіка | 2 × ДМ-1А, 2 × ДТІ-60 |
| Магутнасць | 52,3 (ДМ-1А), 55 (ДТІ-60) кВт |
| Сістэма кіравання | рэактыўная сістэма кіравання рухавікамі тыпу рэзістарнага рэгулявання |
| Расход электаэнергіі | 2,8—3,0 кВт·г/км |
Маторны вагон серыі Х — серыйны тыпавы ўзор двухвоснага двухбаковага высакапольнага трамвайнага рухомага саставу для Савецкага Саюза даваеннага часу. Вагоны гэтага тыпу выпускаліся Мыцішчынскім і Усць-Катаўскім вагонабудаўнічым заводам. У большасці гарадоў маторны вагон серыі Х працаваў з адным ці двума прычапнымі вагонамі серыі М. Апошнія будаваліся на аснове вузлоў і дэталей маторных вагонаў, мелі з імі моцнае знешняе падабенства, але адрозніваліся па шэрагу канструктыўных рашэнняў.
Вагоны серый Х і М выпускаліся на розную каляіну і з рознай даўжынёй кузава. У трамвайных гаспадарках савецкіх гарадоў вагоны Х і М працавалі да пачатку 1970-х гадоў, пасля чаго былі спісаны і ўтылізаваны. Найперш спісанне адбылося ў Мінску ў 1964—1965 гадах, а таксама ў Іжэўску ў 1966—1968 гадах, трамвайнае (з ліпеня 1968 трамвайна-тралейбуснае) кіраванне якога актыўна пераходзіла на «Татры». Некалькі ацалелых трамваяў гэтага тыпу (пераважна маторных серыі Х) у наш час з’яўляюцца музейным рухомым складам або несамаходнымі вагонамі-помнікамі ў розных гарадах.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]
Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны трамвайныя гаспадаркі практычна ўсіх савецкіх гарадоў знаходзіліся на грані развалу, а выпуск трамвайнага рухомага саставу ў час вайны быў зусім спынены. Тым не менш самыя першыя мірныя гады былі адзначаны ростам эканомікі краіны, у гарадах ізноў узнікла патрэба ва ўдасканаленні і пашырэнні трамвайных гаспадарак. Спачатку надзённыя задачы выконваліся за кошт пакінутых з дарэвалюцыйных часоў і адноўленых трамвайных вагонаў. Аднак шматлікія з іх былі лімітава пераэксплуатаваны, а замена зношаных дэталяў і вузлоў была вельмі праблематычнай з-за разнатыпнасці рухомага складу. Відавочнай неабходнасцю было наладжванне серыйнага выпуску новых трамвайных вагонаў адзінай (як тады казалі, звычайнай) канструкцыі.
У 1925 годзе ў Ленінградзе адбыўся Другі Усерасійскі з'езд працоўнікаў трамвая, дзе было вырашана прыняць у якасці нармальнага ўзору цягнік з двухвосевых маторнага і прычапнога вагонаў з суцэльнаметалічнымі кузавамі. Хоць яшчэ раней было прынята рашэнне зрабіць стандартную трамвайную каляіну ў 1524 мм для ўніфікацыі з каляінай чыгунак СССР, нармальны цягнік мог выпускацца і для вузкакалейных трамвайных сістэм. У 1926 годзе на Мыцішчынскім машынабудаўнічым заводзе былі пабудаваны прататыпы маторнага і прычапнога вагона, двума гадамі пазней пачалася іх серыйная вытворчасць. Першая буйная партыя маторных вагонаў была замоўлена для сталіцы Украінскай ССР Харкава, таму ўвесь тып маторных вагонаў атрымаў абазначэнне Х. Першая буйная пастаўка прычапных вагонаў прыйшлася на Маскву, і прычапныя вагоны атрымалі серыю М.
Нягледзячы на стандартнае найменне, серыйныя вагоны апынуліся разнастайным. Акрамя варыянту для стандартнай каляіны 1524 мм, выпускаліся вагоны з колавымі парамі для «еўрапейскай каляіны» 1435 мм (для Растова-на-Доне) і для вузкай «еўрапейскай трамвайнай» каляіны ў 1000 мм. Гэта запатрабавала выпускаць вагоны з вузкім (2200 мм) кузавам; акрамя таго, некалькі гарадоў замовілі скарочаныя па даўжыні вагоны, у якіх замест васьмі бакавых вокнаў было толькі шэсць. У 1934 годзе выпуск скарочаных і вузкакалейных вагонаў быў завершаны.
Вялікая загрузка Мыцішчынскага завода выпускам прыгарадных электрацягнікоў, вагонаў метрапалітэна для Масквы, найноўшых трамваяў М-38 і абароннай прадукцыі прывяла да спынення выпуску на ім стандартных трамвайных вагонаў у 1937 году. Якія вызваліліся магутнасці былі накіраваныя на рашэнне адзначаных вышэй задач, а трамвайную вытворчасць перанеслі на Усць-Катаўскі вагонабудаўнічы завод імя С. М. Кірава (УКВЗ). Пачынаючы з 1937 года вагоны серый Х і М выпускаліся ўжо там, аб’ём выпуску склаў да 150 штук за год.
У 1941 годзе было ўдасканалена электра- і пнеўмаабсталяванне для стандартных вагонаў, першую (і апошнюю) партыю мадэрнізаваных «Х/М» паставілі ў Мінск. Характэрнай іх вонкавай прыкметай была вялікая накладная зорка на агароджы лабавой пляцоўкі (пазней гэта дэкаратыўнае афармленне будзе выкарыстана на пасляваенных вагонах КТМ-1). У сувязі з пачаткам Другой Сусветнай вайны і неабходнасцю выпуску на УКВЗ ваеннай прадукцыі вытворчасць трамваяў у чэрвені 1941 года была спынена.
Па ўзоры вагонаў серыі Х быў арганізаваны выпуск падобных трамваяў у Кіеве і Мікалаеве, але яны (як і пазнейшыя пасляваенныя варыяцыі) афіцыйна ставіліся да іншай серыі. Усяго было выпушчана звыш 2000 «стандартных» вагонаў, і яны сталі асноўным тыпам рухомага складу савецкіх трамвайных гаспадарак у міжваенны перыяд.
Да сярэдзіны 1950 гадоў трамваі гэтай серыі былі асноўнымі на тэрыторыі БССР і Смаленска ў тым ліку.
Канструкцыя
[правіць | правіць зыходнік]
- 1 — рама цялежкі
- 2 — паўэліптычная рысора першай ступені падвешвання
- 3 — буксавы вузел
- 4 — бандаж кола
- 5 — кансоль цялежкі
- 6 — паўэліптычная рысора другой ступені падвешвання
- 7 — кузаў (стрэлка паказвае на падножку)
- 8 — ахоўная рашотка
- 9 — счэпны прыбор
- 10 — маршрутныя агні
