Чатырохевангелле Івана Аляксандра

Цар Іван Аляксандр са сваёй сям'ёй. Мініяцюра з Чатырохевангелля.
Чатырохева́нгелле Іва́на Алякса́ндра. 1355–1356
балг.: Четвероевангелието на цар Иван Александър
Матэрыял	пергамен, чарніла
Памеры	33 × 24,3 см
Брытанская бібліятэка, Лондан
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Чатыро́хева́нгелле Іва́на Алякса́ндра (балг.: Четвероевангелие на (цар) Иван Александър) — ілюмінаванае рукапіснае Евангелле, напісанае і ілюстраванае ў 1355—1356 гг. для цара Другога Балгарскага царства Івана Аляксандра. Рукапіс лічыцца адным з найбольш каштоўных літаратурных твораў сярэдневяковай балгарскай культуры.

Манускрыпт, які цяпер захоўваецца ў Брытанскай бібліятэцы, уключае тэкст чатырох Евангелляў і некаторыя іншыя тэксты. Рукапіс змяшчае 366 (або 352 у залежнасці ад групавання) мініяцюр і складаецца з 286 пергаментных фаліянтаў памерам 33 x 24,3 см, пазней пранумараваных алоўкам. Аркуш № 74 быў выразаны і выкрадзены ў пазнейшыя часы; найімаверней на ім была мініяцюра з выяваю Суднага дня.

Мова тэксту ў розных крыніцах апісваецца як балгарская, сярэднебалгарская, славянская, ці царкоўнаславянская.

Гісторыя

Надпіс на пятай старонцы, які сведчыць аб набыцці манускрыпта Аляксандрам Добрым.

Рукапіс быў напісаны манахам Сімяонам у 1355—1356 гадах па загаду цара Івана Аляксандра; імаверна, кніга прызначалася для выкарыстання ў асабістай царскай капліцы. Манах упамінае сваё імя ў калафоне на 275 старонцы. Няясна, ці ілюстраваў Сімяон Чатырохевангелле ўласнаручна, ці толькі займаўся перапісваннем. Над мініяцюрамі працавалі па меншай меры тры розныя мастакі, але, як звычайна, іх імёны нідзе не паведамляюцца. Почырк у рукапісе падобны на почырк у хроніцы Канстанціна Манасіі (1344—1345), якая адносіцца да твораў Тырнаўскай літаратурнай школы таго ж часу. Першапачаткова манускрыпт быў аздоблены золатам, каштоўнымі камянямі і жэмчугам, аднак пазней гэтыя пласціны зніклі і былі замененыя цяперашнімі.

Пасля захопу Вялікага Тырнава асманамі ў 1393 рукапіс быў перапраўлены ў Малдавію, магчыма балгарскім уцекачом. Праз некалькі гадоў яго выкупіў князь Аляксандр I Добры, што засведчана чырвоным запісам на аркушы № 5.

Далейшы лёс манускрыпта да моманту, калі ў XVII стагоддзі ён трапіў у манастыр Святога Паўла на гары Афон, невядомы. У 1837 годзе настаяцель манастыра перадаў Чатырохевангелле англійскаму вандроўніку і калекцыянеру Роберту Курзану (англ.: Robert Curzon). Па словах самога Роберта Курзана, гэта быў падарунак, аднак Мілнер-Галанд апісвае рукапіс як «бесаромна прысвоены». Магчыма, гэта ўратавала рукапіс ад пажару, які цалкам знішчыў манастыр і ўсе яго зборы у канцы XIX стагоддзя.

Пасля Курзанавай смерці ў 1873 годзе яго дачка Дарыя ў 1917 перадала ўсю калекцыю ў Брытанскі музей. З 1973, пасля стварэння Брытанскай бібліятэкі, манускрыпт захоўваецца там.

Мініяцюры

• 
  Аркуш 9; ад Матфея 2:3-7, Ірад слухае параду і выклікае трох магаў к сабе
• 
  Аркуш 45; ад Матфея 14:15-31, Насычэнне пяці тысяч людзей і Хаджэнне Ісуса Хрыста па вадзе
• 
  Аркуш 212v; канец Евангелля ад Лукі. Цар Аляксандр (злева) і евангеліст Лука (справа)
• 
  Аркуш 10 — Нараджэнне Хрыстова, з магамі, адлюстраванымі двойчы

Гл. таксама

• Сафійскі псалтыр, 1337
• Томічаў псалтыр, каля 1360
• Елісаветградскае Евангелле — копія Чатырохевангелля Івана-Аляксандра, створаная ў канцы XVI — пачатку XVII ст. ў майстэрні малдаўскага мітрапаліта Анастасія (Крымкі)

Літаратура

• Людмила Живкова. Четвероевангелието на цар Иван Александър. (балг.). — София, 1980.
• Dimitrova, Ekaterina, The Gospels of Tsar Ivan Alexander, 1994, British Library, ISBN 0712303499
• Milner-Gulland, R.R. «Review of The Gospels of Tsar Ivan Alexander by Ekaterina Dimitrova», The Slavonic and East European Review, Vol. 74, No. 2 (Apr., 1996), pp. 302–304, Modern Humanities Research Association and University College London, School of Slavonic and East European Studies, JSTOR

Спасылкі

• Gospels of Tsar Ivan Alexander (нявызн.). British Library website (25 сакавіка 2006). Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2006. Праверана 20 красавіка 2016.
• British Library Manuscripts Catalogue entry (нявызн.). British Library website (26 сакавіка 2006).(недаступная спасылка)